بخشی از مقاله
چکیده
هنرمندان دوره هخامنشی برای ساخت ظروف فلزی از فلزاتی مثل: طلا، نقره، برنز و مفرغ استفاده میکردند منتها در طبقه اشراف بیشتر از فلزات طلا و نقره استفاده میکردند که اکثرا در مراسمات تشریفاتی و رسمی کاربرد داشتند. فلزگران در این دوره از خود آزادی و اختیار عملی در حکاکی نقوش روی ظروف نداشتند و همه تحت امر طبقه اشراف بود.
هنرمندان هخامنشی برای خلق نقوش بر روی ظروف فلزی از عناصر طبیعت مثل: گل لوتوس، گل چند پر، گل روزت، گل نیلوفر استفاده میکردند و یا از نقوش حیوانات مثل: شیر، گوزن و پرنده و علاوه بر این از نقوش اساطیری مثل: گریفین یا شیردال استفاده میکردند که اکثر این نقوش از هنر دیگر اقوام الگوبرداری کرده بودند که یکی از این هنرها، هنر آشور بود. پژوهش حاضر از طریق مطالعات کتابخانهای و موزهای با هدف تأثیرات هنر فلزگری آشور بر هنر فلزگری هخامنشی با استناد به نقوش برجسته های تخت جمشید صورت گرفته است.
این که ظروف این دوره چه کاربردی داشتهاند پرسشی است که این پژوهش سعی در پاسخگویی بدان داشته است، و فرضیه پژوهش آنکه ظروفی که در نقش برجسته های تخت جمشید وجود داشته علاوه بر کاربرد تشریفاتی، کاربرد آیینی نیز داشتهاند و نتیجه پژوهش این که در ساخت این ظروف اکثرا از نقوش خطوط افقی و نقوش گریفین یا شیردال استفاده شده است.
مقدمه
هنر هخامنشی هنر درباری و متأثر از هنر ملل تابعه امپراتوری ماننده : بین النهرین، مصر، آسیای صغیر و به ویژه هنر اورارتو بود. نقوش برجسته کاخها و دیوارها به ویژه در تختجمشید بیانگر نفوذ و تأثیر عناصر هنر مادی، ایلامی و بین النهرین - آشور و بابل - بر هنر هخامنشی بود. پس از فتوحات کوروش در آسیای صغیر عناصر هنر یونانی در بناهای هخامنشی نیز به چشم میخورد - ولایتی، . - 87 :1389 در دوران هخامنشی به علت وجود یک شاهنشاهی بزرگ و جهانی هنر های تجملی پیشرفت زیادی نموده، به ویژه زرگری، نقرهکاری، قلم زنی، جواهرسازی و اصولا فلزگری مورد توجه بسیار قرار گرفت
فلزگران دوره هخامنشی برای ساخت ظروف فلزی از فلزاتی مثل: طلا، نقره، برنز و مفرغ استفاده میکردند، هنرمندان این دوره برای ساخت ظروف طلایی از ورقههای طلایی استفاده میکردند که میزان طلای خالص آن بالا بوده و برای ساخت ظروف طلایی از روش چکشکاری بر روی ورقههای طلایی به همراه کنده کاری به منظور ایجاد نقوش مورد نظر استفاده میکردند - گانتر، جت، . - 73 :1383 نقوش هندسی و گیاهی که بر روی ظروف فلزی هخامنشی حک شده بود و به خصوص نقوشی از قبیل : گل یا گلبرگهای نیلوفر آبی، برگ خرما، گل چند پر و قطرات آب از همه از فرهنگ آشور الگو برداری شده بودند
بعضی از دانشمندان در آثار خود مثل: رومن گیرشمن در کتاب » ماد و هخامنشی « سال - 1390 - ، هاید ماری کخ در کتاب » از زبان داریوش « سال - 1386 - ، مارگارد میلر در کتاب « Archaeologische Mitteilungen Aus Iran » سال - 1993 - ، راجر موری و کامیار عبدی در مقاله » آنچه که ایرانیان به مجموعه آثار فرهنگی هخامنشی سپردند « سال . - 1379 - به صورت مستقیم و غیر مستقیم به تأثیر پذیرفتن هنر هخامنشی از هنر آشور اشاره کردهاند و یا این که در حد معرفی بوده است اما به نظر کافی نمیباشد و نیاز به پژوهش و مطالعه فراوان دارد لذا تحقیق حاضر به » تأثیرات هنر فلزگری آشور بر هنر فلزگری هخامنشی با استناد به نقوش برجسته های تخت جمشید « پرداخته است.
یافتهها
در نگاره معروف به نگاره خزانه تخت جمشید بین شاه و رئیس تشریفات - فرنکه - یک جف عودسوز فاصله انداخته بود - گیرشمن، . - 205 :1390 در جلوی فرمانروا عودسوزهای مخروطی شکل با دری به شکل غنچه نیلوفر آبی بر فراز دو پایه بلند خراطی شده، با شیارهای افقی و سر پهن قرار داشته بودند. عودسوزها با زنجیری به پایه وصل شده بودند و در هر یک چند سوراخ پیکانی شکل برای خارج شدن بوی خوش وجود داشته بودند
با توجه به گفتههای مهرزاد موسوی در کتاب » جستاری در پیشه هنر هخامنشی « معتقد بود که این عودسوزها در مراسمات تشریفاتی کاربرد داشتهاند زیرا آنها را در پیش شاه قرار داده بودند و از جنس فلزی میباشد، اما هاید ماری کخ در کتاب » از زبان داریوش « پا را فراتر گذاشته و حتی جنس این عودسوزها را مشخص کرده و معتقد بود که این عودسوزها از جنس نقره میباشد. نمونه نقرهای این نوع عودسوزها در کاوشهای بین النهرین کشف شده و مربوط به قرن 5 ق.م میباشد و در موزه نیویورک آمریکا نگهداری میشود
هنرمندان هخامنشی برای ساخت این نوع عودسوزها از عودسوزهای آشوری الگوبرداری کرده بودند - تصویر - 1 و با این تفاوت که عودسوزهایی که در کاخ آشوربانیپال قرار داشتهاند گردن و بدنه آنها یا فاقد نقش بوده و یا دارای خطوط عمودی شکل بودند و این در حالی بود که هنرمندان هخامنشی بر روی ظروف فلزی به خصوص عودسوزها از نقوش افقی استفاده کرده بودند - موسوی، . - 203- 204 :1390 علاقه هنرمندان هخامنشی به خطوط افقی بر روی ظرف به خصوص ظروف فلزی را راجر موری و کامیار عبدی در مقاله » آنچه که ایرانیان به مجموعه آثار فرهنگی هخامنشیان سپردند « و مارگارد میلر در کتاب » « Archaeologische Mitteilungen Aus Iran به آن اشاره کرده بودند.
تصویر - 1 - عودسوزهای نگاره خزانه با اقتباس از عودسوزهای کاخ خورس آباد آشور
