بخشی از مقاله
چکیده
آتش سوزی جنگلها یکی از مهمترین مشکلات زیستمحیطی است. آتشسوزی به صورت مستقیم بر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک و پوشش گیاهی و به صورت غیرمستقیم بر کیفیت رویشگاه، تأثیر میگذارد. پژوهش حاضر با هدف تأثیر آتشسوزی بر روی ویژگیهای فیزیکی خاک در طرح جنگلداری لوه گرگان انجام گرفت. برای این منظور شش پروفیل خاک عنوان جهت نمونهبرداری خاک از منطقه آتشسوزی شده و شش پروفیل از منطقه شاهد از عمق 0-10 سانتیمتری برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. پس از آنالیز آزمایشگاهی pH ، هدایت الکتریکی، چگالی ظاهری، درصد آهک، درصد رطوبت، درصد رس، درصد شن، درصد سیلت ونهایتاً بافت خاک اندازهگیری لازم معمول گردید. همچنین برای تحلیل نتایج به دست آمده از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج آمار توصیفی حاصل از آزمون t غیرجفتی ویژگیهای خاک نشان داد که بین پارامترهای هدایت الکتریکی و pH در دو منطقه سوخته و شاهد اختلاف معنیداری در سطح %95 وجود دارد در حالیکه بین پارامترهای چگالی ظاهری، درصد رطوبت، درصد آهک، درصد رس، درصد شن و درصد سیلت در دو منطقه سوخته و شاهد اختلاف معنیداری مشاهده نگردید.
-1 مقدمه
خصوصیات خاک ترکیبی از ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک هستند که به شرایط و تغییرات مختلف واکنشهای متفاوتی نشان میدهند Brejda - و همکاران، . - 2000 تخریب جنگل در اثر آتشسوزی از مهمترین مشکلات زیستمحیطی میباشد. آتشسوزی در جنگل میتواند به صورت مستقیم بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، پوشش گیاهی و میکروکلیما و به صورت غیرمستقیم بر کیفیت رویشگاه از نظر پتانسیل رویشی تأثیرگذار میباشد - صدیقی و همکاران، . - 1390 تغییر در خصوصیات خاک جنگل بر اثر آتشسوزی را میتوان در سه مقطع کوتاه مدت، طولانی مدت و دائمی بررسی نمود که با توجه به خصوصیات، شدت و تکرار آتشسوزی و همچنین شرایط آب و هوایی پس از آتشسوزی، طول بقای اثرات آن متفاوت است. گاهی آتشسوزی باعث بروز تغییرات دائمی و غیرقابل بازگشت در خاک میگردد. آتش-سوزیهای شدید از جمله آتشسوزیهای شاهدنشده اصولاً دارای اثرات منفی بیشتری بر روی مشخصههای مختلف خاک میباشند معمولاً آتشسوزیها در جنگلهای شمال ایران در فصل پاییز رخ میدهد که کف جنگل مملو از گیاهان علفی خشکی است که دوره رویش آنها به پایان رسیده و وجود باد گرم و خشک و لایهای از لاشهریزیها و برگهای خشک درختان تا ارتفاع 10-30 سانتیمتری در رویشگاههای جنگلی انباشته شده و آمادگی جهت مشتعل شدن را دارند در صورت وقوع آتشسوزی مهار آن نیز به راحتی امکانپذیر نیست - بانجشفیعی و همکاران، . - 1389 عمق نفوذ دما در خاک بستگی به نسبت تراکم ذرات و رطوبت خاک در زیر مواد قابل اشتعال دارد. آتشسوزی طولانی مدت باعث نفوذ دما به عمق بیشتری از خاک میشود، ولی در آتشسوزیهای شدید و گذرا، دمای سوختن فقط خاک سطحی را تحت تأثیر قرار میدهد در عرصه های سوخته در مدتی کوتاه بر میزان pH خاک افزوده میشود. اسیدیته خاک، حاصل تمرکز مجموع عناصر K، Ca و Mg در خاکستر است Khanna - ، . - 1994 رها شدن یونهای معدنی حاصل از سوختن مواد آلی باعث افزایش هدایت الکتریکی خاک میگردد. افزایش هدایت الکتریکی برای مدت کوتاهی ادامه داشته و پس از گذشت این مدت، ضریب هدایت الکتریکی خاک سوخته همواره کمتر از عرصههای شاهد است Certini - ، . - 2005 مولوی و همکاران - 1388 - به بررسی اثر آتشسوزی جنگل و سوزاندن پسماند زراعی روی ویژگیهای فیزیکی- شیمیایی لایههای سطحی خاک پرداختند. نتایج این پژوهش حاکی از کاهش ذرات رس در اثر حرارتهای زیاد آتشسوزی افزایش ذرات شن و pH خاک میباشد. تأثیر آتشسوزی بر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک سالهاست که مورد مطالعه قرار گرفته است در مناطق جنگلی شمال ایران سالیانه صدها هکتار از جنگلها در معرض آتشسوزی قرار میگیرند و در این رابطه اطلاعات اندکی در رابطه با تأثیر آتشسوزی بر خصوصیات خاک از جمله pH، رطوبت، وزن مخصوص خاک، فشردگی خاک و توزیع ذرات خاک در ایران وجود دارد. لذا هدف از این مطالعه، مقایسه و بررسی بعضی از خصوصیات فیزیکی خاک در دو منطقه آتشسوزی شده و آتشسوزی نشده - شاهد - در جنگل لوه گلستان میباشد. لازم به ذکر است که آتشسوزی در آن منطقه در پاییز سال 1389 صورت گرفت که اطفاء آن به دشواری صورت پذیرفت.
-2 مواد و روشها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه به مساحت 11 هکتار در بخش شرقی حوزه آبخیز گرگانرود در 24 کیلومتری شهرستان گالیکش با مختصات عرض جغرافیایی 37 21'18" شمالی و طول جغرافیایی 55 41'16" شرقی واقع شده است. متوسط بارندگی منطقه 520 میلیمتر بوده و دمای متوسط سالانه 12/2 درجه سانتیگراد میباشد. منطقه شاهد با رعایت اثرات حاشیهای و همچنین وضعیت کلی توده به لحاظ ترکیب و سن شبیه به هم انتخاب گردید. گونههای غالب منطقه بلندمازو- ممرز می-باشد. قسمت اعظم سری دارای تیپ خاک قهوهای جنگلی، با pH قلیایی، قهوهای شسته شده با افق کلسیک و آرژیلیک و اغلب دارای خاک تکامل یافته عمیق تا بسیار عمیق با بافت متوسط تا سنگین میباشد
شکل - 1 - موقعیت طرح جنگلداری لوه در کشور و استان گلستان
-2-2 روش تحقیق
پس از جنگلگردشی، 11 هکتار از عرصه مورد مطالعه که تمام سطح آن به صورت پیوسته دچار آتشسوزی شده بود انتخاب گردید. به منظور مقایسه نیز سطحی همجوار که فاقد آتشسوزی بود با در نظر گرفتن عواملی چون شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا و پوشش گیاهی یکسان با منطقه آتشسوزی شده به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. به منظور بررسی تأثیر آتشسوزی بر روی خصوصیات فیزیکی خاک، به طور تصادفی تعداد 12 پروفیل خاک از عمق 0-10 سانتیمتری برداشت شدند. به این ترتیب که تعداد 6 نمونه خاک برداشت شده مربوط به منطقه آتشسوزی شده و تعداد 6 نمونه خاک مربوط به منطقه شاهد بوده است. نمونهها پس از برداشت، در دستگاه آون خشک گردیدند و ریشهها و برگ و اجسام دیگر با دست از خاک خارج شدند. در مرحله بعد نمونهها آسیاب شده و از الک 2 میلیمتری عبور داده شدند و فاکتورهای رطوبت خاک، هدایت الکتریکی، چگالی ظاهری، pH، آهک خاک، درصد رس، شن و سیلت در آزمایشگاه تعیین گردیدند.
-3 آنالیز داده ها
اطلاعات مربوط به مقادیر کمی و کیفی به دست آمده از فرمهای آماربرداری وارد رایانه گردیده و سپس با استفاده از نرم افزار SPSS ابتدا آزمون نرمال بودن دادهها صورت پذیرفت که برای این منظور از آزمونهای Kolmogrov-smirnov استفاده گردید که در صورت نرمال بودن توزیع دادهها از آزمون t غیرجفتی استفاده شده و در صورت نرمال نبودن، اقدام به نرمال کردن دادهها گردید.
