بخشی از مقاله
چکیده
در ریزازدیادي به روش غیرمستقیم و درون شیشهاي گیاه دارویی خربزه تلخ باززایی از کالوس یکی از مراحل مهم و حساس است. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار در پژوهشکده بیوتکنولوژي منطقه مرکزي کشور در سال 1394 انجام گرفت. کالوس مورداستفاده از ریزنمونه برگ لپهاي روي محیط حق حاوي 2 میلیگرم در لیتر خ-خ,ل در ترکیب با 0/5 میلیگرم در لیتر بBA و 20 میلیگرم در لیتر گلوتامین بهدستآمده بود. بهمنظور باززایی کالوسها روي محیط کشت موراشیک و اسکوك همراه با تنظیمکننده رشد ژطل در سطوح صفر، 1، 2، 3 میلیگرم در لیتر و بنزیل آمینو پورین - ب - BA
در غلظتهاي صفر، 1، 2 و 3 میلیگرم در لیتر و ترکیب آدنین سولفات در دو سطح صفر و 20 میلیگرم درلیترمورد استفاده قرار گرفت. 4 هفته پس از کشت، کالوسها شروع به باززایی نمودندح کالوسهاي روي محیط حق حاوي آدنین سولفات بیشترین درصد باززایی 11/66 - درصد - را داشتند. بیشترین درصد باززایی 11/66 - درصد - در غلظت 3 میلیگرم در لیتر ژطل در ترکیب با غلظت 1 میلیگرم در لیتر بBA و 20 میلیگرم در لیتر آدنین سولفات مشاهده گردید. ریشهزایی در محیط باز زایی صورت گرفت و نیازي به انتقال به محیط ریشهزایی نبود.
واژههاي کلیدي: آدنین سولفات، باززایی، خربزه تلخ، ریزازدیادي،ژطل
مقدمه
خربزه تلخ بانام علمی - Momordica charantia - گیاه دارویی مهمی است متعلق به خانواده کدوییان - Cucurbitacea - که منشأ آن هند و مالایا است. خربزه تلخ حاوي مقادیر فراوانی از اسید آسکوربیک و آهن است، دوندرا و همکاران - 2 - از این گیاه بهعنوان داروي سنتی دیابت در بسیاري از کشورهاي گرمسیري نامبردهاند، تحقیقات نشان میدهد که ترکیبات اولیه مسئول کاهش قند خون و شبه انسولین حیوانی موسوم به پپتید ب، کوکوربیتوئید، مموردیسین و اولینولیک اسید در این گیاه وجود دارد.
تکثیر این گیاه از طریق بذر با مشکلاتی مواجه است که علت آن پوسته سخت بذر بوده و باعث عدم جذب آب و گاز میشود.
مشخصشده است که جوانهزنی کند این بذور به دلیل بازدارندههاي موجود در بذر و پوسته سخت این گیاه است. تکثیر خربزه تلخ از طریق قلمه ساقه، ریشه نیز بسیار مشکل است و کشت بافت این گیاه روش تکثیر بااهمیتی محسوب میشود، این در حالی است که نیز خواب بذر را بهعنوان عامل اصلی در جلوگیري از کشت خربزه تلخ ذکر کردهاند و طبیعت دوپایه
اکثر گونهها را عامل اصلی تکثیر مشکل این گیاه دانستهاند. ریز ازدیادي میتواند روشی سریع براي تکثیر و به دست آوردن گیاهی باشد که ازنظر ژنتیکی و جنسی یکنواخت باشد.
دوندرا - 2 - و همکاران - 2009 - ، توانایی باززایی کالوس فشرده بهوسیله کاربرد سایتوکینین بهتنهایی و در ترکیب با اکسید نیز موردبررسی قراردادند. محیط حق حاوي 1 تا 1/5 میلی وگرم در لیتر بBA و 1/5 میلیگرم در لیتر غطل بیشترین میزان باززایی و بالاترین تعداد جوانه ساقه را نشان داد. مالیک - 3 - و همکاران - 2007 - ، در تحقیقی روي M. charantia دریافتند که بهترین میزان اندامزایی روي محیط کشت حق حاوي 1/5-1 میلیگرم در لیتر بBA به همراه 0/1 میلیگرم در لیتر ظخ1 و 0/2 میلیگرم در لیتر AAش بهدست میآید. در بررسی آل منصور - 1 - و همکاران - 2010 - ، بیشترین باززایی در گیاه خربزه تلخ از محیط کشت حق حاوي 0/2 میلیگرم در لیتر نفتالن استیک اسید به همراه 2/5 میلیگرم در لیتر بنزیل آمینوپورین در کالوسهاي مشتق شده از برگها بود. در بررسی باززایی درگیاه، Cichorium intybus L توسط نانداگوپال - 5 - و همکاران - 2006 - نتایجی مبنی بر سودمندي استفاده از حخA به همراه بBA در ایجاد ساقه بهدستآمده است. بهطور مشابه مارتین - 2003 - - 4 - در بررسی خودروي گیاه Anacardium occidentale با استفاده از A2 به همراه بBA توانست نتایج خوبی را در باززایی این گیاه به دست آوردح هدف از این مطالعه بررسی باززایی غیرمستقیم گیاه دارویی خربزه تلخ همچنین تأثیر متقابل آدنین سولفات و تنظیمکننده ژطل و بBA بر درصد باززایی بود.
مواد و روشها
در این آزمایش بذور گیاه Momordica charantia از شهرستان چابهار استان سیستان و بلوچستان تهیه شد و به آزمایشگاه کشت بافت پژوهشکده بیوتکنولوژي منطقه مرکزي کشور منتقل شد.
جهت کالوسزایی ریزنمونه برگ لپهاي روي محیط حق حاوي 2 میلیگرم در لیتر خسخ,ل در ترکیب با 0/5 میلیگرم در لیتر بBA و 20 میلیگرم در لیتر گلوتامین تحت شرایط تاریکی و دماي ذ± زل درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ز، درصد در اتاق رشد نگهداري شدند. پس از کالوسزایی، کالوسها به محیط کشت حق حاوي چهار غلظت ژطل - صفر، 1، 2 و 3 میلیگرم در لیتر - و چهار غلظت بBA - صفر، 1، 2 و 3 میلیگرم در لیتر - به همراه آدنین سولفات - صفر و 20 میلیگرم در لیتر - این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار انجام شد. دادههاي آماري با استفاده از نرمافزار حAح مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت و براي مقایسه میانگین آزمون چند دامنهاي دانکن استفاده شد.
نتایج و بحث
کالوسها پس از چهار هفته بعد از کشت، شروع به باززایی کردند - شکل . - 1 از بین 32 تیمار تنظیمکننده رشد گیاهی اعمال شده بر کالوسها جهت باززایی تعداد محدودي از تیمارها توانستند باززایی را در این گیاه القاي نمایند. بیشترین میزان باززایی از کالوس 11/66 درصد - جدول - 2 در غلظت ئَ؟ع20 از آدنین سولفات، ئَ؟ع1 بBA به دست آمد و ئَ؟ع 3 ژطل به دست آمد - نمودار - 1 که این نتایج را گزارش نانداگوپال - 5 - و همکاران - 2006 - و مارتین - 2003 - - 4 - نیز تائید میکند.
جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثر هریک از تنظیمکنندههاي گیاهی بهتنهایی فاقد تفاوت معنیدار بوده و اثر متقابل بین فاکتورها در سطح 5 درصد معنیدار بوده است، این بدان مفهوم است که فاکتورهاي مورد مطالعه از نظر تأثیر بر درصد باززایی بهطور مستقل عمل نمیکنند و وابسته به یکدیگر هستند، جدول مقایسه میانگین اثر متقابل غلظتهاي مختلف آدنین سولفات، بBA و ژطل بر درصد باززایی، نشان داد که اثر متقابل بین غلظت آدنین سولفات و بBA روي باززایی در سطح احتمال 5 درصد معنیدار است. بهطوريکه بیشترین میزان باززایی 11/66 - درصد - در محیط حق حاوي ژطل به میزان 3 میلیگرم در لیتر بBA به میزان 1 میلیگرم در لیتر و 20 میلیگرم در لیتر آدنین سولفات حاصل شد.
این آزمایش همچنین نشان داد در محیطهاي فاقد دو تنظیمکننده رشد ژطل و بBA باززایی مشاهده نشد و بدین معنی است که A2 بهتنهایی تأثیري بر باززایی ندارد. این نتیجه تائید میکند که نوع و غلظت سیتوکنین بهکاررفته جهت باززایی را تحت تأثیر قرار میدهد که این مطلب مبین آن است که اندامزایی در شرایط درون شیشه به استفاده تنظیمکنندههاي رشد گیاهی و توانایی بافت براي پاسخ به این تغییرات هورمونی در طول کشت وابسته است. بهطورکلی فرآیندهاي تمایزیابی تحت تأثیر توازن بین اکسین و سیتوکنین داخلی و خارجی است، اگرچه که میزان تنظیمکنندههاي رشد خارجی بهشدت به ژنوتیپ و مقدار مصرفی تنظیمکننده رشد دارد.
جدول :1 جدول تجزیه واریانس دادهها
