بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف مطالعهی اثربخشی اندیشهورزی بر مهارت راهبرد شناختی دانشآموزان دورهی متوسطه صورت گرفت. روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح آزمون مقدماتی و نهایی با گروه کنترل بود. جامعهی آماری این پژوهش شامل تمامی دانشآموزان دختر پایه دوم دورهی متوسطهی آموزش و پرورش شهرستان رودسر - 205 نفر - بوده است که 30 نفر از آنها با روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شده و به صورت تصادفی 15 نفر اعضای گروه آزمایش را تشکیل دادند و به همین تعداد، از طریق همتاسازی - از لحاظ نمره ی حاصل از آزمون خلاقیت عابدی و معدل سال گذشته - در گروه کنترل جایگزین شدند. ابزارهای پژوهش حاضر، آزمون سنجش خلاقیت عابدی و مقیاس راهبردشناختی پرسشنامهی فراشناخت حالتی دانشآموزان بود با. توجه به تأیید روایی آن توسط اُ نیل و عابدی - 1996 - و سالاری فر - 1390 - ، مقدار پایایی آن با آلفای کرونباخ 0/77 محاسبه شد. یافتههای حاصل از اجرای آزمون آنکوا نشان داد که بین دو گروه از لحاظ راهبردشناختی تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارتی برنامههای آموزش اندیشهورزی باعث بهبود مهارت راهبرد شناختی میشود.
مقدمه
رعایت شناخت عوامل مؤثر بر یادگیری، جهت ارتقاء سطح عملکرد و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان، یک هدف اساسی در اغلب پژوهشهای تربیتی بوده است - امین یزدی و عالی، 1385، ص . - 73 مورا - 2009 - 1 معتقد است که بیشتر دانشآموزان با درک بهتر فرایند یادگیری می توانند عملکرد تحصیلی خود را بهبود بخشند - زارع و محمدی احمدآبادی، 1390، ص . - 162 از نظر سیف - 1376 - یادگیری، به جریان دریافت محرک های محیطی به وسیله ی گیرنده های حسی، گذر از این محرک ها از حافظه ی حسی و کوتاه مدت، معنی دار شدن و نهایتاً قرار گرفتن در حافظه ی دراز مدت گفته می شود. بنابراین هر تدبیری که جریان فوق را سهولت بخشد، در واقع به یادگیری کمک خواهد کرد. تدابیری که به این منظور ابداع شده با نام راهبردها یا استراتژی های شناختی نامگذاری شده اند - کرمی و همکاران، 1384، . - 400 فلاول - 1987 - معتقد است راهبردهای شناختی عبارت است از دانش لازم برای انجام فعالیتی که فرد را در جهت رسیدن به هدفی شناختی کمک می کند - کدیور، 1387، ص . - 188 به عقیده ی اُنیل و عابدی - 1996 - راهبرد شناختی، داشتن شناخت یا راهبرد مؤثر جهت نظارت بر حوزه های مستقل یا وابسته ی فعالیت های ذهنی می باشد. برای مثال، پیدا کردن نکته ی اصلی، یک راهبرد شناختی حیطه ی وابسته است به عقیده ی لینورا - 2000 - راهبردهای شناختی که شامل: تکرار و مرور، بسط و گسترش معنایی و سازماندهی می باشند در ضمن یادگیری با هدف کمک به فراگیری، سازماندهی و ذخیره سازی دانش ها، مهارت ها و سهولت بهره برداری از آن ها در آینده به کار گرفته می شوند - نیازآذری، . - 1382 در نظام پردازش اطلاعات، راهبردهای شناختی به ما کمک می کنند تا اطلاعات جدید را با اطلاعات قبلی، ترکیب و در حافظه ی بلند مدت ذخیره کنیم. راهبردهای شناختی و فراشناختی با هم به کار می آیند. راهبردهای شناختی، ابزار لازم و ضروری برای یادگیری محتوا و متن درس است و راهبردهای فراشناختی، نظارت و جهت خاص را برای استفاده از آن ها فراهم می سازد. به عبارت دیگر، دانش آموزان می توانند برای استفاده از راهبردهای شناختیِ مختلف، آموزش ببینند، ولی اگر مهارت های اساسی و ضروری فراشناخت را نداشته باشند تا به آن ها در تشخیصِ استفاده از هر راهبرد در موقعیت خاص خود و نیز لزوم تغییر بعضی از آن ها کمک کند، یادگیرندگان موفقی نخواهند شد برای یادگیری بهتر و عمیق تر، غیر از استفاده از راهبردهای شناختی، راه ها و روش های دیگر نیز وجود دارند که راهبردهای فراشناختی1 نامیده می شوند. راهبردهای فراشناختی به راه ها و هدایت و نظارت بر راهبردهای شناختی گفته می شوند. یادگیرندگان ماهر به کمک راهبردهای شناختی به پیشرفت دست می یابندو با استفاده از راهبردهای فراشناختی بر راهبردهای شناختی نظارت می کنند تا پیشرفت خود را بهبود بخشند - سیف، . - 1380 دانش شخص درباره ی راهبردهای شناختی، نوعی از فراشناخت را برای شخص به ارمغان می آورد که معطوف به راهبردهای فراشناختی است. به همین دلیل، فردی که درباره ی این مؤلفه، دانش بیشتری دارد به هنگام استفاده از راهبردهای فراشناختی، نظارت کامل تری داشته و با توجه به ماهیت تکلیف، کارآمدترین راهبرد را انتخاب می نماید. علاوه بر این به طور مداوم، عملکرد خود را بازبینی نموده و جهت رسیدن به هدف، در صورت لزوم، »راهبرد« خود را تغییر می دهد - سالاری فر و پاکدامن، 1388، صص . - 109 -110 به اعتقاد برخی پژوهشگران، افراد با باورهای فراشناختی یکسان، طیف مختلفی از راهبردهای فراشناختی را به کار می گیرند - شاهقلیان و همکاران، 1391، ص . - 126 شونفیلد - 1999 - 2 در بررسی باورهای دانش آموزان، نشان داد که اغلب آن ها فکر می کنند که باید یک روش حاضر و آماده برای حل مسأله وجود داشته باشدو این روش، باید به سرعت به یک پاسخ منتهی شود و تذکر می دهد که اغلب دانش آموزان، باور دارند که تمام مسأله ها دارای جواب هستند، همچنین باور دارند که برای هر مسأله، تنها یک جواب درست و یک راه حل صحیح وجود دارد اساس نظام آموزش در قرن بیست و یکم فراهم ساختن زمینه ی تجربی فعالیت های آموزشی و آموزش چگونه فکر کردن و چگونه یاد گرفتن - یادگرفتن یادگیری - است - کرمی و همکاران، 1384، ص . - 401 برایتر3 نیز از آموزش مهارت های تفکر حمایت کرده است و بیان می دارد که باید مهارت های استدلال کردن، تولید اندیشه، فرضیه سازی و تفکر نقاد در کانون اصلی توجه آموزش و پرورش قرار گیرد - صفری و مرزوقی، 1388، ص . - 22 هدف از اندیشه ورزی4 در آموزش و پرورش، رشد خودآگاهی و رهبری درونی5 دانش آموزان است یادگیری قوی زمانی اتفاق می افتد که دانش آموزان، خود ارزیاب2 یا اندیشه ورز3 - متفکر، ژرف اندیش - باشند. زمانی که دانش آموزان با یک مسأله ی پیچیده مواجه می شوند تفکر اندیشه ورز از طریق افزایش آگاهی شان نسبت به فرایند یادگیری و پیگیری مسأله و تشخیص راه های تولید دانش برای حل مشکل کمک می کند - لین و همکاران، . - 1999 تفکر اندیشه ورز به عنوان جزء مهمی از نحوه ی عمل آموزش و پرورش شناخته شده است. همچنین برای دانش آموزان فرصتی فراهم می کند تا آن ها با تفکر در مورد آن چه که انجام می دهند و دلیل انجام کارهای خود، تصورات نادرست شان را
اصلاح نموده و شکاف ها - آسیب ها، فاصله ها - را پُر کنند فتحی آذر - 1382 - بیان می کند در فلسفه ی جدید تربیتی یکی از مهم ترین اهداف نظام های تعلیم و تربیت، پرورش قوه ی تفکّر است و این که فراگیران بتوانند در ساخت دانش خود سهیم شده و از این طریق یادگیری با درک و فهم داشته باشند - استوار و همکاران، 1391، ص . - 31 به عقیده ی جونز و ایدل - 1990 - 5 و تیشمان، جای و پرینز - 1993 - 6 پرورش توانایی تفکر دانش آموزان، موضوع مهمی برای طراحی مجدد و اصلاح سیستم یادگیری و آموزش سنتی می باشد. همچنین بارن و استرنبرگ - 1987 - 7، هانافین و لند - 1997 - 8و اُنسکو و نیومن - 1994 - 9 معتقدند که سیستم سنتی آموزش متمرکز، به دلیل کوتاهی در اهمیت دادن به رشد قدرت تفکر دانش آموزان مورد انتقاد می باشد. پژوهش های ارتمر و نیوبای - 1996 - 10، پاریس و وینوگراد - 1990 - 11،رُگُف - 1990 - 12 و اسوارتز و پرکینز - 1990 - 13 نشان می دهد که مهارت تفکر هدفمند دانش آموزان در فرایند یادگیری، موجب بهبود خودآگاهی، نگرش به سمت فرایند تفکر، سازماندهی فرایند تفکر، انعطاف پذیری و اثربخشی استفاده از دانش و استراتژی های یادگیری شناختی و عملکرد یادگیری آن ها می شود. همچنین مایر - 1991 - ، تیشمان، جای و پرکینز - 1993 - انواع گوناگونی از تفکر را به عنوان قابلیت مهمی برای دانش آموزان شناسایی نمودند که باید در هر آموزش و موقعیت های یادگیری و زندگی روزانه توسعه داده شوند. از جمله: تفکر انتقادی، تفکر خلاق، استدلال، تصمیم گیری، حل مسأله، فراشناخت یا تفکر اندیشه ورز - کیم، 2005، صص 2و. - 1 تفکر اندیشه ورز به دانش آموزان از طریق انتقال دانش جدید به فهم قبلی، تفکر در اصطلاحات عقلی و انتزاعی، به کار بردن راهبردهای ویژه در انجام تکالیف جدید و درک راهبردهای یادگیری کمک می کند. دیویی - 1993 - 14 معتقد است که یادگیرندگان با شرکت فعال در تفکر اندیشه ورز نسبت به کنترل یادگیری شان آگاهی می یابند و این از طریق ارزیابی آن چه که می دانند، آن چه که نیاز دارند تا بدانند و ایجاد ارتباط بین این فاصله، در طول موقعیت یادگیری شان اتفاق می افتد انسان دارای قدرت اندیشه و تفکر است و علاوه بر این، می تواند حاصل اندیشه و تفکر خود را با زبان به دیگران انتقال دهد و از اندیشه ی دیگران بهره بگیرد. او می تواند در تمام مراحل زندگی، از ساخت ذهنی خود، در حل مسایل جدید و ناآشنا کمک بگیرد. یادگیری انسان را باید در مجموع، نگریست و قدرت اندیشه و تفکر او را محور اصلی شناخت فرایند یادگیری، قرار داد - شعبانی، 1387، ص 11 و ص . - 63 به نظر تاگارت و ویلسون - 2005 - 15 تفکر اندیشه ورز، فرایند تصمیم گیری آگاهانه و منطقی در مورد مسایل آموزشی و سپس ارزیابی عواقب ناشی از آن تصمیم می باشد
