بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش مهارت جرأت ورزی بر کمرویی و احساس تنهایی دانش آموزان است. جامعه آماری شامل تمامی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 1395-96 بوده است. 44 نفر از دانش آموزان به شیوه تصادفی مرحله ای انتخاب و به دو گروه آزمایش و گواه دسته بندی شدند. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه آموزش مهارت جرات ورزی به شیوه فعالانه را دریافت کردند، درحالیکه گروه کنترل چنین آموزش هایی را دریافت نکردند.
ابزار پژوهش شامل پرسشنامه کمرویی چیک-ریگز و فرم کوتاه آزمون احساس تنهایی بود. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که در مرحله پس آزمون، گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه نمرات کمرویی و احساس تنهایی کمتری نشان دادند. نتایج حاکی از ان بود که جرات ورزی در دانش اموزان به ایجاد یک حس توانمندی در موقعیت های اجتماعی می انجامد و همچنین موجب می شود که دانش اموز با موقعیت های اجتماعی بهتر سازگاری نشان داده و احساس کمرویی و تنهایی کمتری داشته باشد.
.1 مقدمه
دوره نوجوانی محدوده سنی 11 تا 21 سال است که از اواخر سن دبستان آغاز شده و با بلوغ جسمی همراه است. این دوره زمانی برای تغییر و عبور از دوره کودکی است. از جمله ویژگی هایی که در این دوره رخ می دهد، رشد شناختی و عاطفی و اجتماعی است. در این دوره، نوجوان تحت فشار و انتظارات اجتماعی متفاوتی قرار گرفته و وضعیت پیچیده و مبهم دارد
در ایران بر اساس نتایج سرشماری سال 1390 که توسط مرکز آمار ایران انجام شد، 23,4 درصد جمعیت را کودکان و نوجوانان - زیر 15 سال - 31,5 درصد جمعیت را جوانان 15 - تا 29 سال - تشکیل می دهند.[2] الگوی های رفتاری که در این مرحله از زندگی شکل می گیرند، نقش مهمی در سبک زندگی و سلامت جسمی و روانی فعلی و بعدی نوجوان دارند. در این دوره کودک و نوجوان با توجه به تغییر موقعیت های اجتماعی و انتظارات و فشارهای اجتماعی، ممکن است دچار مشکلات روان شناختی مختلفی مانند کمرویی و احساس تنهایی شوند.
پژوهشگران کمرویی را چنین تعریف می کنند: » کمرویی یک سندرم هیجانی-رفتاری است و مشخصه آن اضطراب در موقعیت های اجتماعی و بازداری بین فردی است که در نتیجه حضور یا پیش بینی حضور ارزیابی بین فردی بروز می کند.[4]« افراد کمروی در آستانه بزرگسالی مشکلات درونی سازی - اضطراب، افسردگی و ادراک خود پایین در گستره های مختلف - و سطح بالاتر مشکلات رفتارهای برون ریزی شده - مصرف مداوم الکل - را تجربه می کنند.
همچنین روابط با کیفیت کمتری با والدین، دوستان و موضوعات عشقی برقرار می کنند. علاوه بر ان کمرویی با اختلالات اضطرابی به ویژه اختلال اضطراب اجتماعی و انواع آن رابطه دارد و می توان گفت که کمرویی از عوامل خطر و پیش زمینه ای برای ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی است .[5] همچنین کمرویی و کناره گیری اجتماعی مستقیما با سازگاری تحصیلی مرتبط است که شامل کاهش درگیری با کلاس و پیشرفت تحصیلی است، علاوه بر این کمرویی اغلب با محدود کردن روابط کودک با همسالان در مدرسه، کاهش مهارت های ارتباطی و سرکوب کردن درگیری با فرایندهای تعاملی در کلاس بر روی سازگاری کودک تاثیر می گذارد.
فرد کمرو به واسطه اجتناب از موقعیت های اجتماعی ممکن است دچار احساس تنهایی شود. احساس تنهایی نوعی هیجان منفی است که از تفاوت بین سطح تعاملات اجتماعی موجود و مورد انتظار ایجاد می شود.[7] از این تعاریف چنین بر می اید که احساس تنهایی صرف نبودن در جمع یا تنها بودن فیزیکی نیست، بلکه روابط اجتماعی تجربه شده و سطح پایین رضایت در مقابل انتظار رضایت مطلوب از این روابط می تواند پایه ایجاد یک حس تنهایی باشد.
پژوهش ها نشان می دهد که افرادی که احساس تنهایی می کنند، الگوی متفاوتی از واکنش اجتماعی نسبت به افرادی که این احساس را ندارند و تهدید بیشتری در مواجهه با موقعیت های اجتماعی احساس می کنند، همچنین احساس تنهایی در دوران کودکی و نوجوانی سلامت هیجانی را پایین می آورد.[9] از جمله مداخلاتی که می توان جهت بهبود مهارت های اجتماعی دانش اموز به کار گرفت، آموزش جرات ورزی از مجموعه آموزش های مهارت های زندگی است. برنامه آموزش جرات ورزی به عنوان یکی از مهارت های زندگی، برای بهبود باورها و رفتار جراتمندانه فرد طراحی شده که به فرد این امکان را می دهد که نگرش خود را نسبت به توانایی های اجتماعی اش تغییر دهد و در ارتباطات بین فردی به نحو موثرتر و سازگارانه تری عمل کند.
پژوهش های بسیاری در زمینه تاثیر آموزش مهارت جرات ورزی بر مولفه های اجتماعی انجام شده است. پژوهشگران، در پژوهشی که تاثیر آموزش جرات ورزی بر کاهش کمرویی دانشجویان علوم پزشکی را بررسی کردند به این نتیجه رسیدند که اموزش مهارت جرات ورزی موجب کاهش کمرویی دانشجویان می شود.[11] درخشانی و همکاران نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند
که اموزش مهارت های اجتماعی به شیوه گروهی بر کاهش کمرویی نوجوانان دختر مقطع متوسطه شهر تهران موثر است. به طور خلاصه از مطالب فوق چنین بر می آید که درصد قابل توجهی از جمعیت ایران را نوجوانان تشکیل می دهند. در دوره نوجوانی به واسطه تغییرات مختلف جسمی، شناختی و عاطفی و همچنین موقعیت ها و انتظارات اجتماعی، ممکن است نوجوان دچار کمرویی و احساس تنهایی شود 6]، .[9 از جمله مداخلاتی که انتظار می رود بر روی این مولفه ها تاثیر گذار باشد، آموزش مهارت های زندگی از نوع جرات ورزی است.[10] بنابراین، هدف پژوهش بررسی اثر آموزش جرات ورزی بر روی کمرویی و احساس تنهایی دانش اموزان سال چهار ابتدایی است که در مقطع حساس شروع نوجوانی یعنی 12-11 سال قرار دارند.
.2 روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع شبه آزمایشی است. جامعه پژوهش شامل تمامی دانش اموزان پایه چهارم دبستان های شهرستان محمود اباد در سال تحصیلی 1395-96 بودند، از میان این مدارس دو کلاس به شیوه تصادفی انتخاب شدند. در هر کلاس 22 دانش اموز با همتاسازی جنسیت قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدت 8 هفته تحت آموزش8جلسه ای جرات ورزی به شیوه فعالانه از جمله سخنرانی، بارش افکار، پخش کلیپ های اموزشی، بحث گروهی و ایفای نقش قرار گرفتند. در حالی که گروه گواه چنین آموزشی را دریافت نکردند. بعد از اتمام آموزش، پس آزمون در هر دو گروه اجرا شد. داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSSمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت بررسی تفاوت نمره های دو گروه در پس آزمون و کنترل اثر نمرات پیش آزمون، از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد. توضیحات ابزار پژوهش در قسمت بعدی آمده است.
فرم کوتاه آزمون احساس تنهایی:UCLS-8 4 آزمون احساس تنهایی دانشگاه کالیفرنیا - UCLA - به عنوان اولین آزمون احساس تنهایی در سال 1978توسط راسل، پیلا و فرگوسن برای سنجش احساس تنهایی فرد در روابط بین فردی ساخته شد.[13] در این پژوهش از فرم کوتاه همین مقیاس استفاده شده است که شامل 8 سوال با طیف لیکرت 4 درجه ای همیشه تا هرگز می باشد. پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر به روش الفای کرانباخ برابر با 0/86 ارزیابی شده است.
مقیاس بازبینی شده کمرویی چیک-بریگز: این مقیاس کمرویی توسط چیک و بریگز در سال 1990 ساخته شد. این پرسشنامه دارای 14 ماده با طیف لیکرتی 5 گزینه از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم می باشد. نمره های بالاتر بیانگر میزان بالاتر کمرویی و خجالتی بودن آزمودنی است. رجبی و عباسی - 1389 - این پرسشنامه را در ایران هنجاریابی کردند. بارهای عاملی سوالات بین 0/43 تا 0/84 بود و شاخص های برازش مدل تحلیل عاملی مطلوب گزارش شد. ضریب الفای کرانباخ در کل و عامل های سه گانه از 0/67 تا 0/81 متغیر بود. ضریب روایی افتراقی بین این مقیاس و مقیاس عزت نفس روزنبرگ در کل نمونه -0/23 و در سطح الفا برابر با 0/002 معنی دار بود. در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش الفای کرونباخ برابر با 0/81 به دست آمد.
