بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مطالعه پیمایشی حاضر، شناسایی اثرات اجرای فاز اول هدفمندی یارانهها بر معیشت خانوارهای روستای عینخوش از توابع شهرستان دهلران بود. جامعه آماری این پژوهش سرپرستان خانوارهای روستایی عینخوش بوده - N=118 - که مورد سرشماری قرار گرفتند. ابزار اصلی پژوهش پرسشنامهای محقق ساخته بود که روایی آن توسط پانل متخصصان و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تایید شد - . - 0=/853 بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی آثار اجرای قانون هدفمندی یارانهها بر معیشت خانوارهای روستای عین خوش از دیدگاه افراد مورد مطالعه در سه دسته؛ -1 اثرات اقتصادی، -2 اثرات رفاه اجتماعی، -3 اثرات فرهنگی و -4 تغییر الگوی مصرف طبقهبندی شدند.
کلید واژهها: هدفمندی یارانه، معیشت روستایی، تحلیل عاملی
مقدمه
پرداخت یارانه یکی از اشکال سیاستهای حمایتی میباشد و به منظور حمایت از افراد کمدرآمد جامعه صورت میگیرد. سیاستهای حمایتی از لحاظ تأثیر و قیمتگذاری به عنوان کارآمدترین نوع سیاستها در بخش کشاورزی و یارانه به عنوان یکی از سیاستهای حمایتی مؤثرترین مکانیزم در نیل به اهداف خاص سیاستگذاران است - غلامی و همکاران، . - 1391 یارانه به هر گونه پرداخت انتقالی که به منظور حمایت از اقشار کمدرآمد و بهبود توزیع درآمد از محل خزانه دولت صورت گرفته اطلاق میگردد. از ویژگیهای مهم پرداخت یارانه، هدفمند بودن و مدتدار بودن آن است. در صورتی که این پرداختها در اختیار گروههای هدف قرار گیرد، هدف دولت به خوبی تأمین شده و رفاه و امنیت اجتماعی نیز تقویت میگردد، در غیر اینصورت علاوه بر اختلال در نظام قیمتها منجر به برهم خوردن توزیع عادلانه درآمد میشود. پرداختهای همگانی و غیر هدفمند، نه تنها در ارتقای درآمد و رفاه اقشار آسیبپذیر تأثیری ندارد، بلکه منافع آن بیشتر نصیب گروههای بالای درآمدی میشود. - تشکینی و همکاران، . - 1387 یارانه حاملهای انرژی از بحث برانگیزترین موضوعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بخش انرژی کشور به شمار میرود. یارانه انرژی ما به التفاوت هزینه نهایی و قیمتهای جاری حاملهای انرژی میباشد که معمولاً در حسابهای ملی تحت عنوان یارانههای پنهان و غیر مستقیم به شمار میآید. از اهداف اصلی و اولیه اختصاص یارانه به بخش انرژی، نیل به عدالت اجتماعی از راه تأمین حداقل نیازهای افراد و اقشاری است که توانایی پرداخت هزینه واقعی انرژی را ندارند. پرداخت یارانه انرژی سبب میشود قیمت حاملهای انرژی کمتر از هزینه تولید و عرضه آنها باشد و به تبع آن انحراف قیمتها شکل میپذیرد. پیامد این امر آن است که نسبت قیمت های نهاده و کالاها نامتوازن میشود و عدم تناسب قیمتها بر ترکیب نهادهها در فرآیندهای تولید و سبد کالاهای خانوار تأثیر میگذارند - خوش اخلاق و همکاران، . - 1390
اقتصاد ایران در بلندمدت منافع مهمی را از آزادسازی بهای انرژی به دست می آورد. در کوتاه مدت رساندن بهای انرژی به سطح هزینه های فرصت آن می تواند باعث تقویت تراز جاری، بهبود وضعیت ذخایر ارزی و کاهش هدر رفتن مخارج سرمایه های دولت گردد. تخصیص کارآیی انرژی در میان مدت به طور قابل قبولی بهبود یافته و از شدت انرژی برای اقتصاد کاسته خواهد شد. این مهم در مجموع منجر به بهبود وضعیت رقابت پذیری در اقتصاد ایران خواهد شد. در نتیجه آزادسازی بهای انرژی درآمد بیشتری حاصل خواهد شد که این امر منجر به حمایت از منابع مورد نیاز برای نگهداری و توسعه تولید انرژی، توسعه اقتصادی و رشد اشتغال خواهد گردید - نجفی، . - 1380
بازنگری در سیاست یارانه انرژی کشور و تجدید نظر در تخصیص منابع، مستلزم آن بود که قیمتهای حامل انرژی در داخل کشور افزایش. در راستای اهداف از پیش تعیین شده گسترش عدالت و رقابت پذیر شدن اقتصاد ایران، دولت در اواخر سال 1389 اقدام به اجرای برنامه حذف یارانهها نمود و برای جبران افزایش مخارج خانوارها ماهیانه مبلغی را به آنها پرداخت میکند. - خوش اخلاق و همکاران، . - 1390
بررسی هزینههای انرژی در سبد مصرف خانوار نشاندهنده اثر قوی افزایش قیمت حامل های انرژی بر خانوارهای روستایی و خانوادههای شهری فقیرتر است. از آنجایی که بخش بزرگی از مخارج هزینه این خانوارها صرف تامین نیازهای غذایی آنها میشود. طبعا چون قیمت نسبی کالاهای آزادسازی شده بالاتر رفته است حتی اگر پرداخت نقدی صورت گرفته درست به اندازه تفاوت قیمت قبلی و جدید باشد، مصرف در سطح قبلی قرار نمیگیرد و کم میشود - اثر جانشینی - ولی مازاد بودجه ایجاد شده - اثر درآمدی - میتواند منجر به افزایش تقاضا برای کالاهای پایهای دیگری مثل مواد غذایی و پوشاک و بهداشت ارزان قیمت شود - اکبری و موذن جمشیدی، - 1391، .
براساس آخرین سرشماری انجامشده در سال 1385، 31 درصد جمعیت کشور در روستا و 69 درصد جمعیت در شهرها ساکن هستند. خانوارهای روستایی که عمدتا در دهکهای پایین قرار دارند تا حدی از یک طرف با افزایش قیمت حقیقی برخی از کالاهای سبد مصرف مواجه شده و از طرف دیگر خط بودجه آنها به دلیل پرداختهای نقدی نیز تا حدی ارتقا پیدا خواهد کرد. بررسی هزینههای انرژی در سبد مصرف خانوار نشاندهنده اثر قوی افزایش حامل قیمتهای انرژی بر خانوارهای روستایی و خانوادههای شهری فقیرتر است. از آنجایی که بخش بزرگی از مخارج هزینه این خانوارها صرف تامین نیازهای غذایی آنها میشود، افزایش شدید قیمت حاملهای انرژی در صورتی که همراه با گزینههای جبرانی یا کمکی نباشد تاثیر منفی بر سلامت غذایی این خانوارها خواهد داشت. طبعا چون قیمت نسبی کالاهای آزادسازی شده بالاتر رفته است حتی اگر پرداخت نقدی صورت گرفته درست به اندازه تفاوت قیمت قبلی و جدید باشد، مصرف در سطح قبلی قرار نمیگیرد و کم میشود - اثر جانشینی - ولی مازاد بودجه ایجاد شده - اثر درآمدی - میتواند منجربه افزایش تقاضا برای کالاهای پایهای دیگری مثل مواد غذایی و پوشاک و بهداشت ارزانقیمت شود. - اکبری و موذن جمشیدی، . - 1391
بنابراین شناسایی اثرات هدفمندی یارانهها بر روی معیشت اقشار مختلف مردم کاری ضروری است، به ویژه جوامع روستایی که با بخش تولیدات کشاورزی و دامداری مرتبط بوده و به نوعی یک حلقه واسط در تولید و مصرف هم محسوب میشوند. مطالعه حاضر درصدد شناسایی اثرات مهم اجرای فاز اول هدفمندی یارانهها بر معیشت خانوارهای روستایی عین خوش از توابع شهرستان دهلران میباشد.
پیرایی و اکبری مقدم - 1384 - در مطالعه ای به بررسی اثر کاهش یارانهی بخش کشاورزی - فعالیت زراعت - بر سطح تولید بخشی و درآمد خانوار روستایی و شهری پرداختند. نتایج بدست آمده بیانگر این واقعیت بود که کاهش یارانهی بخش کشاورزی - فعالیت زراعت - بر تولید کلیهی بخشها اثر منفی خواهد گذاشت؛ البته، این اثر از نظر درصدی در بخش کشاورزی بیش تر از سایر بخش هاست، همچنین، این سیاست بر درآمد شهری و روستایی نیز اثر منفی دارد. نجفی و فرج زاده - 1389 - در مطالعه ای به بررسی اثرات رفاهی حذف یارانه ی کود شیمیایی بر مصرف کنندگان نان پرداختند.
یافتهها نشان داد که به دلیل عدم حساسیت مصرف کنندگان در برابر افزایش قیمت نان، افزایش هزینهی تولید گندم، از راه افزایش قیمت محصول به مصرف کنندگان منتقل میشود. چنانچه مشاهده میشود، اکثر مطالعات انجام شده در حوزه هدفمندی یارانهها مربوط به زمان قبل و ابتدای هدفمندی یارانهها بوده و بعد از اجرای آن مطالعات اندکی صورت گرفته و همچنین ابعاد این طرح از دیدگاه مردم نیز تاکنون مورد سنجش قرار نگرفته است. ارزیابی اثرات اقتصادی هدفمندی یارانه ها در حال حاضر سبب میشود تا علاوه بر درک موقعیت و جایگاه اقتصادی جوامع روستایی، نقاط مثبت و منفی هدفمندی یارانه ها به روشنی مشخص شده و در برنامه ریزی های آینده نقاط منفی ایجاد شده پوشش داده شود و از سوی دیگر نقاط مثبت موجود را تقویت و سعی در ایجاد تعادل در اقتصاد نواحی روستایی شود. پیرایی و اکبری - 1383 -
اثر تغییر در یارانه پرداختی به بخش کشاورزی - فعالیت زراعت - را بر تولید و درآمد خانوارهای شهری و روستایی بررسی نموده و نتیجه گرفتند به شرط ثابت بودن شرایط به ازاء 25 درصد کاهش در یارانه، 3 درصد تولید محصولات کشاورزی کاهش مییابد. پیرایی و اکبری مقدم - 1384 - در مطالعه ای به بررسی اثر کاهش یارانه بخش کشاورزی و تغییر در نرخ مالیات بر کار، تولید بخشی و رفاه خانوار شهری و روستایی در ایران پرداختند. نتایج نشان داد که کاهش یارانه بخش کشاورزی بر تولید کلیه بخش ها اثر منفی داشته است؛ این سیاست بر درآمد شهری و روستایی نیز اثر منفی داشته است. شریفی و همکاران - 1387 - با بررسی آثار تورمی ناشی از حذف یارانه حامل های انرژی در ایران،نشان دادند افزایش قیمت حامل های انرژی باعث تغییرات قابل ملاحظه ای در متغیرهای اقتصاد کلان مانند هزینههای مصرفی خصوصی، هزینه های مصرفی دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و صادرات میشود. نوفرستی - 1387 - اثر آزادسازی قیمت حامل های انرژی بر متغیرهای عمده اقتصاد کلان را بررسی نمود.
نتایج حاکی از افزایش نرخ تورم 7 درصد در سال اول و سپس کاهش حدود 14 درصد برای سال های بعد بود. جوان بخت و سلامی - 1388 - اثر حذف سوبسیدهای بخش کشاورزی و صنایع وابسته به آن بر خانوارها و متغیرهای اقتصادی ایران را مورد بررسی قرار داداند. نتایج نشان میدهد که تأثیر حذف این سوبسیدها بر خانوارهای شهری بیشتر از خانوارهای روستایی است و بدین ترتیب، منجر به کاهش نابرابریهای اقتصادی میشود. نتایج مطالعه غلامی و همکاران - - 1389 با عنوان تحلیل اثرات رفاهی حذف یارانهی نهادهی انرژی برق بر فرآیند تولید محصول ذرت در شهرستان نشان داد که، در شهرستان مرودشت حذف یارانهی انرژی برق به دلیل نبود حساسیت تقاضای برق نسبت به تغییرات قیمت آن، منجر به افزایش هزینههای تولید و کاهش سودآوری به ترتیب به میزان 4/75 و 4/25 درصد شده است. اکبری و موذن جمشیدی - - 1391 تاثیر هدفمند کردن یارانه ها بر درآمد و مخارج خانوار روستائی استان اصفهان تحلیل نمودند. نتایج نشان داد 67 درصد از یارانه دریافتی یک خانوار روستایی استان اصفهان در اردیبهشت 91 صرف افزایش قیمت سیزده قلم کالای ضروری گردیده است و 33 درصد مبلغ باقی مانده یارانه دریافتی باید تامین کننده سایر افزایش های صورت گرفته در سبدخانوار روستایی باشد. مقدسی و شرافتمند - - 1391 تاثیر هدفمندسازی یارانهها در بهرهوری کل عوامل تولید بخش کشاورزی را بررسی نمودند. نتایج نشان داد کاهش یارانه ها سبب کاهش شوکهای مثبت بهرهوری میشود و این تاثیر بهصورت نامتقارن و درجهت عکس است. همچنین، تاثیر تغییر یارانهها در شوکهای منفی از اثر آن بر شوکهای مثبت بیشتر است. قاسمی و همکاران - - 1393 اثرات مرحله اول طرح هدفمندی یارانهها بر خانوارهای روستایی شهرستان بینالود را تحلیل نمودند. بر اساس نتایج مهمترین اثار هدفمندی یارانهها آثار اقتصادی اقتصادی و پس از آن
