بخشی از مقاله
چکیده
اصلاح یارانه حاملهای انرژی در قالب طرح هدفمندسازی یارانهها اثرات مختلفی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران ازجمله بهرهوری انرژی داشته است. با توجه به اهمیت بالای حاملهای انرژی در ایران، بررسی تأثیر اصلاح یارانه حاملهای انرژی بر بهرهوری انرژی مفید به نظرمی رسد که در این مقاله به آن پرداختهشده است. در این مقاله مدل کوتاهمدت و بلندمدت بهرهوری انرژی با استفاده از دادههای سری زمانی 1370-1393 با بهرهگیری از الگوی خود رگرسیونی با وقفه توزیعی - - و مدل تصحیح خطا - - و با استفاده از نرمافزار ماکروفیت - . - برآورد شده است. نتایج حاصل از برآورد مدل، حاکی از حساسیت پایین بهره وری انرژی نسبت به قیمت انرژی و یارانه ها درکوتاه مدت و بلندمدت بوده است.
واژگان کلیدی : اصلاح یارانهها، حاملهای انرژی، بهرهوری انرژی، ایران، ARDL
-1 مقدمه
بعد از انقلاب اسلامی ایران، دولت پرداخت یارانه را بهعنوان یکی از ابزارهای مهم حمایت از اقشار کمدرآمد جامعه برای استفاده از حداقل امکانات رفاهی و همچنین مساعدت به تولید داخلی در نظر گرفت، که از میان گروههای مشمول یارانه، گروه حاملهای انرژی بهعنوان یکی از اصلیترین گروهها، موردتوجه جدی دولت قرار گرفت. دولت در سال 1389 با قانون هدفمندی یارانهها، ساماندهی پرداخت یارانه به حاملهای انرژی را به اجرا درآورد تا به یکی از اهداف قانون هدفمندی یارانههای انرژی که بهبود بهرهوری در مصرف انرژی است دست یابند. افزایش قیمت حاملهای انرژی در همهی بخشها، صنایع و واحدهای تولیدی را که انرژی مصرف میکنند، متأثر میکند. چراکه پرداخت یارانه در بخشهای تولیدی با تحریف قیمتهای نسبی، مانع تخصیص بهینه منابع میشود و نتیجه سیاست حمایتی پرداخت یارانه در بلندمدت، ناکارایی تولید، اتلاف منابع و امکانات تولیدی میباشد. در بلندمدت این امکان وجود دارد که تغییرات فنآوری و تکنولوژی منجر بهصرفه جویی در مصرف انرژی شده و تغییرات رفاهی تولیدکنندگان و مصرفکنندگان را از وجهی دیگر تحت تأثیر قرار دهد - فتحی و همکاران، . - 1395
امروزه بیشتر کشورهای جهان به بهبود بهرهوری، بهعنوان یکی از مهمترین منابع تأمین رشد اقتصادی توجه ویژهای دارند و سرمایهگذاری زیادی را در زمینهی ارتقای بهرهوری انجام میدهند؛ بهبود بهرهوری به معنی استفاده بهینه، مؤثر و کارآمد از تمامی منابع تولید اعم از نیروی کار، سرمایه و انرژی است و در کشور ما که دارای منابع غنی انرژی میباشد، ارتقای بهرهوری انرژیهای پایانپذیر دارای اهمیت ویژه است. ازاینرو توجه به معیار بهرهوری انرژی میتواند راهنمایی باشد تا بتوان از طریق آن، استفاده صحیح و مؤثر از منابع انرژی را با توجه به پایانپذیری و آثار سوء زیستمحیطی آن بکار گرفت - امینی، . - 1384
مطالعهی حاضر با توجه به اهمیت خاص حاملهای انرژی و بهرهوری انرژی در کشور، باهدف تعیین میزان تأثیرگذاری اصلاح یارانه حاملهای انرژی بر متغیر بهرهوری انرژی که از یکی مهمترین متغیرهای اقتصاد ایران است، طراحیشده است. ساختار مطالعه حاضر به این صورت است که در بخش دوم و سوم به ترتیب به مبانی نظری و پیشینه تحقیق پرداخته میشود، بخش چهارم به روش تحقیق و مدلهای مورداستفاده پرداخته میشود، در بخش پنجم به برآورد مدل و تحلیل نتایج پرداخته میشود و در پایان نیز نتیجهگیری تحقیق بیان میگردد.
-2 ادبیات موضوع
ازآنجاییکه بهرهوری انرژی در زیرمجموعه شاخصهای بهرهوری جزئی قرار میگیرد، لذا در ابتدا لازم است شاخصهای بهرهوری جزئی عوامل تولید تعریف شود. در ادبیات بهرهوری، شاخصهای بهرهوری جزئی از تقسیم ارزشافزوده بر مقدار یک نهاده معین به دست میآید. بنابراین، بهرهوری انرژی عبارت است از نسبت ارزشافزوده بر مقدار انرژی مصرفی که این نسبت بیانگر متوسط ارزشافزوده ایجادشده به ازای هر واحد انرژی مصرفی است. بنابراین، مقصود از بهرهوری انرژی در تحقیق حاضر، همان بهرهوری متوسط انرژی بوده و این شاخص نیز معکوس شدت انرژی است - امینی و همکاران،. - 1387
یکی از عوامل مؤثر بر بهرهوری انرژی، قیمت نسبی انرژی میباشد. برای نشان دادن اثر قیمت نسبی انرژی از فرض بازار رقابت کامل استفاده میکنیم. در شرایط رقابت کامل، تولیدکننده تا جایی از انرژی استفاده میکند که ارزش تولید نهایی انرژی برابر باقیمت انرژی باشد. افزایش بهرهوری انرژی تنها زمانی تحقق خواهد شد که قیمتهای عوامل تولید بتوانند هزینههای واقعی نهادهها را منعکس کنند. در چنین شرایطی تولیدکنندگان در مصرف انرژی کاراتر عمل کرده و حتی میتوانند ترکیبهای مختلف نهادهها را برای کاهش هزینههای تولید مورداستفاده قرار دهند. برای به دست آوردن رابطه بهرهوری انرژی باقیمت نسبی آن، فرم عمومی یک تابع تولید کاب داگلاس را با سه عامل نیروی کار، سرمایه و انرژی در نظر میگیریم:
که در آن پارامتر A بهرهوری کل عوامل α، β و γ به ترتیب کششهای تولیدی نیروی کار، سرمایه و انرژی میباشد.
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر بهرهوری انرژی تغییر در ترکیب منابع انرژی مصرفی است. افزایش سهم مصرف حاملهای انرژی که کارایی بالایی در مقایسه با سایر انرژیها دارد میتواند به افزایش کارایی و بهبود بهرهوری کل انرژی منجر شود.
عامل دیگری که میتواند بر بهرهوری انرژی تأثیر بگذارد، پیشرفت فنی است، اگر پیشرفت فنی در نهادهها تجسم یابد، افزایش استفاده از نهادهها منجر به انتقال منحنی امکانات تولید بهطرف بالا گردیده و درنتیجه، حداکثر تولید قابل حصول ارتقاء خواهد یافت. بهطورکلی، تکنولوژی، مبین رابطه میان نهاده و بازده تولید است. پیشرفت تکنولوژی منجر به بهبود در شیوههای تولید میشود و این بهبود باعث افزایش بهرهوری خواهد شد. بنابراین، سرمایهگذاری در تکنولوژی جدید و کارآمد موجب صرفهجویی در مصرف انرژی شده و بهرهوری انرژی نیز افزایش مییابد - امینی و همکاران، . - 1387
-1-2 مبانی نظری
در هربخش اقتصاد در صورتی که قیمت کمتر از قیمت تعادلی باشد با افزایش قیمت در بخش مربوطه این امکان وجود دارد که بهره وری افزایش یابد نمونه بارز آن در اقت صاد ایران بهره وری انرژی ا ست که ن سبت به ب سیاری از ک شورها در و ضعیت ب سیار منا سبی قرار دارد. از این جهت می توان با افزایش قیمت انرژی شاهد یک افزایش در بهره وری انرژی باشیم - نوری، . - 1388
تغییرات قیمتی، شاخص بهره وری انرژی را از دو طریق تحت تاثیر قرار می دهد. نخست تاثیر ناشی از تغییرات انرژی و دیگری تاثیر حا صل از افزایش یا کاهش قیمت بر تولید ناخالص داخلی؛ زیرا انرژی علاوه بر نهاده هایی مانند کار و سرمایه از عوامل مهم تولید در اقت صاد مح سوب می شود. بدیهی ا ست که هدف از بهینه سازی م صرف انرژی، افزایش کارایی م صرف یا حفظ سطح تولید قبلی است. که تاثیر مشخص کننده بر سطح رفاه احتماعی خواهد داشت. بر اساس نظریه های اقتصادی بین عوامل تولید - شامل کار، سرمایه و انرژی - با تولید رابطه ای مستقیم دارد. همچنین رابطه منفی میان مصرف انرژی و قیمت حامل های انرژی برقرار است.
با افزایش شاخص کل قیمت انرژی و ثابت ماندن قیمت سایر عوامل و نیز با فرض جانشینی بین عوامل تولید مصرف انرژی کاهش خواهد یافت؛ اما با افزایش قیمت تنها یک حامل انرژی با افزایش نامتناسب حامل ها اثر افزایش قیمت می تواند با افزایش مصرف حامل های دیگر جبران شود. البته در هر دو حالت میزان جان شینی بین عوامل تولید یا حامل های انرژی به امکان پذیری تکنیکی بر ا ساس شاخص کشش جانشینی بلندمدت و کوتاه مدت بستگی دارد.
اگر منحنی هزینه تولید - CC - را رسم نماییم، نقطه بهینه عملکرد تولید نقطه E خواهد بود.حال فرض کنیم که قیمت انرژی افزایش یابد - - CC1، اگر افزایش هزینه ناشی از آن جبران شود به طور مثال به صورت یارانه یکجا به تولید کننده پرداخت شود - CC2 - در حالتی که امکان جانشینی بین نهاده ها وجود داشته باشدI1 نقطه تعادل جدید E1 خواهد بود که به معنای جایگزینی انرژی با سایر نهاده ها است. اما در غیر این صورت I0 حتی با جبران هزینه ها، امکان جایگزینی دهاده ها وجود نداشته و تولید به ناچار در همان نقطه E انجام خواهد شد. به عبارت دیگر، عدم امکان جانشینی انرژی با سایر نهاده ها به معنای موثر نبودن راهکار قیمتی در بهینه سازی مصرف انرژی است - ابریشمی،. - 1389
