بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش چگونگی رفتار اجتماعی دانشجویان بر مبنای میزان اعتقاد آنها به فروع دین و التزام عملی به آن بررسی شده است. انتظار میرود که هر چه اعتقاد به فروع دین و التزام عملی آن بیشتر باشد، نه تنها رفتار فردی بهبود یابد بلکه در بعد اجتماعی نیز موجب شود افراد رفتاری مطلوبتر و جامعه پسند داشته باشند. به منظور بررسی این مطلب، نمونهای 397 نفری از دانشجویان دانشکده فنی و حرفهای شهید باهنر شیراز انتخاب شده، مورد نظرسنجی قرار گرفتند و نظرات آنها توسط پرسشنامهای نگرشسنج جمعآوری شد. بر اساس یافتههای این پژوهش میتوان گفت که اعتقاد به فروع دین و التزام عملی به آن بر رفتار اجتماعی دانشجویان فنی و حرفهای تأثیر مستقیم دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون دادههای این پژوهش نشان میدهد که بین میزان اعتقاد به فروع دین و رفتار اجتماعی دانشجویان یک رابطه خطی مستقیم وسبتاًن قوی وجود دارد. به بیان دیگر، هر چه میزان اعتقاد به فروع دین و التزام عملی به آن در بین دانشجویان بیشتر باشد، رفتار اجتماعی آنها نیز مطلوبتر است.
واژه های کلیدی: فروع دین، اعتقاد، رفتار اجتماعی، دانشجویان فنی، تحلیل رگرسیون.
مقدمه:
انسان موجودی اجتماعی است، لذا سرنوشتش با سرنوشت جامعهای که در آن زندگی میکند مرتبط است به گونهای که نتایج خوب و بد حاصل از کارهای او هم به خودش باز میگردد و هم جامعه را متأثر میکند، به همین ترتیب اعمال دیگران نیز در زندگی انسان خالی از تأثیر نیست.
رفتاری که از ارتباط حداقل دو نفر حاصل شود، رفتار اجتماعی نامیده میشود که بروز این رفتار از همان ماههای اولیه زندگی در افراد آغاز میگردد و با گذشت زمان، فرد رفتار اجتماعی پختهتر و گستردهتری پیدا خواهد کرد. گفتگو کردن، انجام بازیهای گروهی، عضویت در گروههای مختلف، تحصیل، انتخاب شغل، حمایت کردن و امنیت دادن نمونههایی از رفتار اجتماعی فرد در دورههای مختلف زندگی است. همانطور که اشاره شد در این نوع رفتارها افراد فعالیتی را انجام میدهند که بر زندگی خود و دیگران تأثیرگذار است. از طرفی انسان در اجتماع زندگی میکند و میتوان گفت اعتقادات، گرایشها، ارزشها و هنجارهای جامعهای که فرد در آن زندگی میکند بر رفتار اجتماعی وی مؤثر است. به بیان دیگر هم رفتارهای انسان بر جامعه تأثیر دارد و هم جامعه رفتارهای افراد را تحت تأثیر قرار میدهد به طوریکه معمولاً افراد رفتارهای خود را بر اساس نقش و هویتی که در جامعه به دست میآورند، تنظیم میکنند.
طبق آیات قرآن کریم عواملی همچون ایمان به خداوند، نماز، زکات، جهاد، انجام کارهای خیر، تقوای الهی، تزکیه نفس، امر به معروف و نهی از منکر موجب سعادت انسانها در دنیا و آخرت خواهد شد. از آنجاییکه اعتقاد به اصول دین و عمل به فروع دین در ابتدا تمام ابعاد زندگی فردی و به تبع آن زندگی اجتماعی افراد را تحت الشعاع خود قرار میدهد، علاوه بر اثرگذاری بر فرد موجب خواهد شد که فرهنگ عمومی آن جامعه نیز به سوی مطلوب خود حرکت کند، لذا داشتن اعتقاد قلبی به اصول دین و عمل کردن به فروع دین، همواره موجب رستگاری انسانها و جوامع انسانی خواهد شد.
بدیهی است که تنها توجیه اعتقاد به فروع دین و عمل کردن به این آموزههای عملی دین، پذیرش واقعی و عمیق اصول دین است. از طرفیتقریباً تمامی آموزههای دینی به نحوی به دنبال اصلاح و بهبود اخلاق و رفتار فرد است. در بیشتر موارد، رفتار اجتماعی افراد انعکاسی از رفتار فردی آنها است، لذا در این مورد خاص هم میتوان گفت که هر چه اعتقاد به فروع دین و التزام عملی آن در زندگی فردی بیشتر باشد، این اعتقاد در رفتار اجتماعی ایشان نیز نمود بیشتری خواهد داشت به گونهای که رفتار اجتماعی افراد به سمت رفتارهای جامعه پسند سوق داده خواهد شد.
با توجه به مطالبی که بیان شد، اهمیت اعتقاد به فروع دین و لزوم عمل به آن در زندگی اجتماعی مشخص میشود. از طرفی چون دانشگاه یک بخش تأثیرگذار و مهم در جامعه است، ما میتوانیم با ایجاد فضایی مناسب جهت آموزش دقیقتر آموزههای دینی و احکام عملی اسلام از آثار مطلوب آن بیشتر بهرهمند شویم، در همین راستا این پژوهش به چگونگی و میزان تأثیر اعتقاد به فروع دین بر رفتار اجتماعی دانشجویان پرداخته است.
مبانی نظری پژوهش:
انسان در اجتماع زندگی میکند و بخش اعظم رفتارهایی که از وی سر میزند از تعاملات اجتماعی وی نشأت میگیرد. به عبارت دیگر میتوان گفت رفتار فرد از سوی عوامل اجتماعی تحت تأثیر قرار میگیرد بطوری که چگونگی رفتار یک فرد در اجتماع بر اساس هویت و نقش اجتماعی وی خواهد بود.
اصول دین، به معنای اصول نظری و اعتقادی دین است. به بیان دیگر، مجموعه اعتقاداتی است که اساس و پایه دین اسلام بر آن استوار شده است بهطوریکه، در اسلام، داشتن اعتقاد قلبی به اصول دین شرط مسلمان بودن است و انکار هر یک از آنها موجب کفر میشود. در اصول دین تقلید معنا ندارد، به بیان دیگر نمیتوان گفت که چون فرد در کشوری زندگی میکند که مردم آن به یگانگی خداوند اعتقاد دارند پس او هم باید به این امر معتقد شود. در منابع دینی اسلام علاوه بر اصول اعتقادی، اصول دیگری نیز بیان شده است که بر احکام عملی و رفتاری در دین دلالت دارد. این اصول که بیشتر به نام فروع دین شناخته شده و بر مبنای اصول اعتقادی و نظری پایه ریزی شده است دامنه وسیعی دارد و از جزئیترین رفتار تا کلیترین اعمال انسان را در بر میگیرد.
نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر،تولّی وتبرّی از احکام فروع دین است. البته میتوان گفت اکثر اصولی که جزء احکام عملی در دین اسلام است از فروع دین به حساب میآید. لذا احکامی همچون خرید و فروش، قصاص، دیات، قضاوت نیز از فروع دین به حساب میآید.
اعتقاد به فروع دین تنها با اعتقاد به خداوند و دیگر اصول نظری توجیهپذیر است، لذا اگر فردی یک حکم یا هیچکدام از احکام عملی دین را انجام ندهد میتوان گفت که چنین فردی به یگانگی خداوند، شاهد و ناظر بودن وی بر اعمال و رفتار انسانها و هدفدار بودن آفرینش اعتقاد ندارد یا این که اعتقاد وی بسیار ضعیف است اما نمیتوان گفت که او از مسلمانی خارج شده است. البته لازم است ذکر شود که عمل نکردن به فروع دین، بدون انکار قلبی، پیامدهای فردی
و اجتماعی نامطلوبی را ایجاد خواهد کرد. از آنجاییکه در این پژوهش پیامدهای اجتماعی اعتقاد و در نتیجه عمل به فروع دین مورد نظر است، برای درکی مناسب از حساسیت موضوع، آثار اجتماعی ناشی از عمل کردن به فروع دین به صورت مختصر بیان می شود.
در باب فواید خواندن نماز به جماعت میتوان به این نکته اشاره نمود که ابتداییترین اثر برپایی نماز به جماعت این است که فرد انزوا را کنار گذاشته، اجتماعی بودن را تمرین میکند و با قرار گرفتن در جمع به پیامدهای مثبت مشارکت
و همفکری در انجام سایر امور پی میبرد. همچنین فرد با شرکت در نماز جماعت و بنا به شرایطی که در دین اسلام برای یک نمازگزار واقعی در نظر گرفته شده است، در قبال دیگران احساس مسئولیت و تعهد میکند به همین علت بی تفاوتی نسبت به ایشان را نمیپذیرد و خود را موظف میداند به رعایت حقوق دیگران، تلاش در جهت رفع مشکلات آنها و کمک به رشد و بالندگی در امور معنوی و ... .با در نظر گرفتن همین اشاره کوچک نیز میتوان گفت که مشارکت در نماز جماعت علاوه بر پیامدهای مثبت در زندگی فردی موجب میشود، رفتار وی در جامعه با همنوعان خود نیز شکل مطلوبتری به خود بگیرد که در نهایت اثرات مثبت این رفتار وی در زندگی خود و اطرافیان به وضوح قابل مشاهده است.
