بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش، بررسی تأثیر الگوي جوي - اقیانوسی شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند، به عنوان یک عامل تأثیرگذار در شرایط آب و هوایی کشور، در بارش سالانه ایرانشهر در ایران میباشد. در این راستا دادههاي مربوط به الگوي شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند از سایت دانشگاه Angelia East براي دوره آماري 1980 تا2010 اخذ گردید. دادههاي مربوط به بارش سالنه ایستگاه ایرانشهر نیز از منابع زیربط به دست آمد. براي تحلیل ارتباط دادههاي مذکور، از تحلیل همبستگی پیرسون در سطح معنی داري 0/95 درصد - p value=0.05 - به صورت ماهانه و سالانه استفاده گردید. در نهایت براي ارزیابی تأثیر فازهاي سرد و گرم این الگوي کلان مقیاس جوي، داده هاي سالانه بارش بر اساس فازهاي مذکور ماهانه تفکیک شده و با اجراي آزمون T-studen دو طرفه مستقل، معنیدار بودن تفاوت داده هاي سالانه بارش در فازهاي گرم و سرد شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند، بررسی گردید. نتایج گویاي آن بود که داده هايسالانه بارش در ایرانشهر، اولاً داراي همبستگی مستقیمی با شاخص شاخص دو قطبی هند میباشندو ثانیاً این همبستگی تنها براي ماه هاي ژانویه و فوریه معنیدار است و براي ماههاي دیگر همبستگی معنیداري مشاهده نگردید. نتایج اجراي آزمون T مستقل دو طرفه بر روي دو سري بارش سالانه تفکیک شده تفکیک شده بر اساس فازهاي گرم و سرد شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند در ماههاي ژانویه و فوریه گویاي آن بود که در سال هایی که همراه با فازگرم میباشند، بارش سالنه درایرانشهر به طور متوسط بالاتر از سالهایی است که در ماههاي ژانویه و فوریه آنها فاز سرد شاخص نوسان دوقطبی اقیانوس هند حاکم بوده است.
کلمات کلیدي: شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند، فاز گرم، فاز سرد، ایرانشهر
.1 مقدمه
در سال هاي اخیر بررسی بر هم کنش بین عوامل آب و هوایی در خشکی، اقیانوس و جو مورد توجه بسیاري از دانشمندان علوم هواشناسی و اقلیم شناسی قرار گرفته است. پدیده هاي دور پیوند در گسترش کلی و منطقه اي، رفتار اقلیم نواحی مختلف کره زمین را کنترل می کنند و می توان توزیع بارش، دما و برخی از سایر پارامترهاي هواشناسی مناطق تأثیرپذیر را بر اساس این پدیده ها تبیین کرد. نتایج پژوهش هاي زیادي نشان داده اند که تغییرات دما در سطح گستره هاي بزرگ آبی می تواند تأثیر معنی داري بر نوسان هاي بارش در سطح خشکی هاي زمین داشته باشند. روشن شده است که تأثیر دماي سطح آب بر مقدار بارش محدود به نقاط ساحلی نبوده بلکه نواحی بسیار دور از دریا نیز می توانند تحت تأثیر تغییرات الگوهاي دماي سطح کستره هاي آبی قرار گیرد - ناظمالسادات و قاسمی، . - 1383 الگوي کلی انتقال رطوبت به الگوي جریان و گردش جو در منطقه وابستگی شدیدي دارد. بنابراین، در ایام نختلف سال سطوج آبی، مقادیر مختلفی از بخار آب را به سمت ایران انتقال می دهند - کریمی، . - 1386 هدف اساسی این تحقیق بررسی ارتباط بین شاخص نوسان دوقطبی هند به عنوان یک پدیده تأثیر گذار بر شرایط اقلیمی ایران، و رخدادهاي سالانه بارش در ایرانشهر میباشد. در سال هایی که دو قطبی اقیانوس هند فعال است، بارش هاي شدید در شرق آفریقا و غرب اقیانوس هن د افزایش می یابد، در حالی که خشکسالی در مجمع الجزایر اندونزي مشاهده می شود . وبستر و همکاران - 1999 - به بررسی دو قطبی دمایی اقیانوس هند در سال 1997-98 پرداختند و نتیجه گرفتند که اقیانوس هند نقش غیر فعال و تدثیرپذیر در تغییرات اقلیمی در مقیاس فصلی و سالانه ندارد بلکه ممکن است نقش فعال و مستقلی داشته باشد. لطیف و همکاران - 1999 - نقش نابهنجاري دماي سطح آب اقیانوس هند در ایجاد نابهنجاري بارش شرق آفریقا را در ماه هاي دسامبر و ژانویه توسط مدل هاي گردش عمومی جو ECHAM مورد بررسی کردند. نتایج نشان داد که بارش هاي شدید شرق استوایی آفریقا در فصل پاییز مستقماًی به تغییرات دماي سطح آب اقیانوس هند ارتباط دارد . مطالعات کلارك و همکاران - - 2000 همبستگی مثبت بین تغییرات دماي سطح آب اقیانوس هند حاره اي و مونسون تابستان را نشان دادند. پژوهش هاي آگراوالا و همکاران - 2001 - و بارلو و همکاران - 2002 - که روي خشکسالی مناطق مرکزي و جنوب غرب آسیا - کشورهاي تاجیکستان، افغانستان، ابران، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان - انجام شدند، نشان دادند که شروع خشکسالی همراه با تغییرا بارش، دما و باد در اقیانوس هاي هند و آرام است. شرایط لانینا حاکم در سال هاي 1998-2001 همراه با ناهنجاري دمایی گرمتر از نرمال در غرب اقیانوس آرام، شرایط خشکسالی را در این مناطق به وجود آورده است - شکل . - 1
شکل .1 فاز مثبت و منفی شاخص نوسان دوقطبی اقیانوس هند
.2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
ایرانشهر روي مدار 27 درجه و 12 دقیقه عرض شمالی و 60 درجه و 24 دقیقه طول شرقی واقع شده است شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزي بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلو متري مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از شمال به شهرستان ها ي خاش، از شرق به سراوان، از جنوب به شهرستان هاي سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است شامل 4 بخش - مرکزي، بمپور، بزمان و دلگان - و شهرهاي ایرنشهر، بزمان، گلمورتی و 10 دهستان - حومه، بمپور شرقی بمپور غربی، دامن، ابتر، آب رئیس، بزمان، دگان، هودیان و جلگه چاه هاشم - می باشد - شکل . - 2
شکل .2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
.3 دادهها و روشها
-1-3 دادههاي مورد استفاده
در این تحقیق از دو دسته از دادهها استفاده گردید که عبارتند از دادههاي مربوط به بارش سالانه و دادههاي مربوط به الگوي پیوند از دور شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند. دادههاي مربوط به میزان بارش سالانه ایرانشهر مورد استفاده قرار گرفت. این دادهها طی دوره آماري 1980تا 30 - 2010 سال - از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید.
-2-3 روش تحقیق
براي تحلیل ارتباط بین شاخص نوسان جنوبی به عنوان مهمترین عوامل تغییرات آب و هوایی درون سالی - بعد از تغییرات آب و هوایی ناشی از جابجایی فصول سال - از تحلیل همبستگی پیرسون در سطح معنیداري، - P_value =0.05 - 0/95 به صورت ماهیانه استفاده گردید. در واقع از این طریق میتوان تاحد زیادي تعیین نمود که تغییرات آب و هوایی در کدام ماه ها تأثیر بارزي بر میزان بارش سالیانه دارد. در نهایت، براي تبیین این که آیا تفاوت معنیداري بین میزان بارش در سالهایی که همراه با فاز گرم شاخص نوسان دو قطبی اقیانوس هند بودهاند، نسبت به سالهایی که فاز سرد شاخص نوسان دوقطبی اقیانوس هند حاکم بوده است وجود دارد یا خیر، ابتدا دادههاي بارش سالیانه بر اساس فازهاي گرم و سرد ماه هایی که همبستگی معنیداري با میزان بارش داشتند، تفکیک شده و سپس از آزمون T-student مستقل دو طرفه، استفاده گردید.
.4 نتایج
در شکل 3 مجموع سالانه بارش ایرانشهر، طی دروه آماري 1980 تا 2010 ارائه شده است. همانطور که مشاهده میگردد، بالاترین میزان بارش ، مربوط به سال 1982 میباشد، که میزان بارش ثبت شده ایرانشهر در این سال، به 285/8 میلیمتر رسیده است در حالی که در سال 2001 کمترین میزان بارش ثبت شده که برابر 6/3 میلیمتر بوده است.
