بخشی از مقاله
چکیده
نوسانات نرخ ارزآثار زیادی برمتغیرهای کلان اقتصادی دارد وموجب خروج سرمایه ازکشور، اختلال درتولید، افزایش نوسانات سطح عمومی قیمت ها، تغییر موازنه تراز پرداختها، نااطمینانی اقتصادی ودرنتیجه بیثباتی اقتصاد میشود. از فصل پایانی سال1390با جدی شدن تحریم های نفتی وبانکی آمریکا، این انتظار دربازار شکلگرفت که درآینده نهچندان دور، دسترسی بانک مرکزی به ارزهای قوی کاهش خواهدیافت. انتظارکاهش عرضه ارز موجب تغییرات و نوسانات زیادی در نرخ ارز درکشور شدکه درنهایت با ورود دولت ثبات نسبی به بازار ارز بازگشت، ولی تأثیرات بی ثباتی اخیر نرخ ارز بخش های مختلف اقتصادی را تحتتأثیر قرارداد. دراین مقاله آثارافزایش نرخ ارز برمتغیرهای کلیدی اقتصاد، در چارچوب یک مدل کلان سنجی معادلات همزمان4، برآوردشده و اثرشوک افزایش نرخ ارز بر سطح عمومی قیمتها، تولید ناخالص داخلی، بیکاری، واردات و صادرات شبیهسازی شدهاست. براساس نتایج، پس از شوک نرخ ارز سطح عمومی قیمتها برای یک دوره3 تا5 ساله افزایشیافته وسپس بهتدریج به تعادل بازمیگردد. تولید ناخالص داخلی واقعی ابتدا کاهش خواهدیافت و براساس مدل بیش از2 سال زمان لازماست تامجدداً تولید به تعادل پیش از شوک بازگردد. نرخ بیکاری پس از یک افزایش اولیه بهسرعت کاهش می یابد. همچنین صادرات پسازکاهش اولیه بهسرعت افزایش می یابد که البته، این دوره بین یک تاسه سال بهطول میانجامد.
واژگان کلیدی: نوسانات نرخ ارز- متغیرهای کلان اقتصادی- الگوی کلان سنجی- معادلات همزمان- روش حداقل مربعات معمولی سهمرحلهای - - - 3sls
مقدمه
نوسانات نرخ ارز آثار زیادی بر متغیرهای کلان اقتصادی دارد و موجب خروج سرمایه از کشور، اختلال در تولید، افزایش نوسانات سطح عمومی قیمت ها، تغییر موازنه تراز پرداخت ها نااطمینانی اقتصادی و در نتیجه بی ثباتی اقتصاد میشود. پس از یکسان سازی نرخ ارز در کشور و تبدیل نرخ های چندگانه ارز به نرخ واحد در سال 1381، نرخ ارز مرجع توسط بانک مرکزی تعیین می گردید و با توجه به دسترسی بانک مرکزی به ذخایر عظیم ارزی حاصل از فروش نفت بازار ارز کشور بطور نسبتاً مطلوب مدیریت می شد و نرخ ارز در بازار آزاد نیز حول همین نرخ مرجع قرارداشت. اما از فصل چهارم سال 1390 و با جدی شدن تحریم های نفتی و بانکی آمریکا، این انتظار در بازار شکل گرفت که درآینده نه چندان دور دسترسی بانک مرکزی به ارزهای قوی کاهش خواهد یافت. انتظار کاهش عرضه ارز موجب تغییرات و نوسانات زیادی در نرخ ارز در کشور شد که در نهایت با ورود دولت ثبات نسبی به بازار ارز بازگشت ولی تأثیرات بی ثباتی اخیر نرخ ارز بخشهای مختلف اقتصادی را تحت تأثیر قرار داد. مجدداً در شهریورماه 1391 با توجه به کمبود ارز در بازار و همچنین سیاستهای پولی، مالی و ارزی نامناسب دولت مجدداً قیمت سیر صعودی گرفت، البته در دوره با شکلگیری مرکز مبادلات ارزی دولت رسماً نرخ دوم ارز را پذیرفت و تا حدودی آرامش به بازار ارز بازگشت، هر چند با توجه به شرایط عرضه و تقاضای ارز کشور که در این مطالعه تبیین میشود افزایش نرخ ارز بسیار محتمل است. در این مقاله آثار افزایش نرخ ارز بر متغیرهای کلیدی اقتصاد، در چارچوب یک مدل کلانسنجی معادلات همزمان1، برآورد شده و اثر شوک افزایش نرخ ارز بر سطح عمومی قیمت ها، تولید ناخالص داخلی، بیکاری، واردات و صادرات شبیه سازی شده است. به این منظور، پس از بیان پیشینه تحقیق و مطالعات صورت گرفته در این حوزه، ساختار کلی مدل منتخب را توضیح داده و سپس مدل مذکور، برای دوره زمانی 1344-1387 با روش های دومرحلهای و سه مرحلهای حداقل مربعات برآورد شده و سپس نتایج بدست آمده برای معادلات رفتاری، به طور اجمال مورد بررسی و تحلیل اقتصادی قرار گرفتهاند. پس از برآورد مدل و بررسی اولیه اعتبار این برآورد در ابعاد فردی معادلات ، در بخش چهارم اعتبارسیستمی مدل مذکور مورد بررسی قرارگرفته تا با بررسی ثبات و پایداری الگوی برآورد شده، نسبت به امکان پاسخگویی مدل به سناریوهای سیاستی مختلف، اطمینان نسبی حاصل شود. و سپس در بخش پنجم الگوی بدست آمده در جهت بررسی آثار ناشی از بکارگیری سناریوهای مختلف سیاستی مورد استفاده قرارگرفتهاست. در بخش پایانی هم جمعبندی و نتیجهگیری بیان شدهاست.
پیشینه تحقیق
الگوهای کلان سنجی که برای اقتصاد ایران طراحی شده است همگام با توسعه مباحث نظری الگوها و نظریه های اقتصادی، اقتصادسنجی و اطلاعات لازم تغییر کرده و تکامل یافته است. در گذشته عموم الگوهای اقتصادسنجی کلان که برای اقتصاد ایران تنظیم می شد براساس یک الگوی درآمد- مخارج کینزی بود. در چنین الگوهایی، سطح تولید تعادلی توسط تقاضای کل تعیین میشود و عرضه کل نقشی ندارد؛ هرچند نظریه چنین نظریهای ممکن است برای اقتصاد جوامع صنعتی پیشرفته بسیار مناسب بوده باشد، ولی برای کشور ایران مناسب نیست؛ زیرا مشکل چنین اقتصادی کمبود تقاضای مؤثر نیست، بلکه مسأله اساسی تنگناهای مختلفی است که در سوی عرضه اقتصاد وجود دارد. در واقع این عرضه است که سطح تعادلی را تعیین می کند و نه تقاضا. بر این اساس در طراحی الگوها از توجه صرف به طرف تقاضا اقتصاد فاصله گرفته و به گونه ای تنظیم شدهاست که در آن تولید ناخالص ملی توسط عرضه کل و یا به عبارت دیگر تولید بخش های مختلف اقتصادی تعیین می شود و هرگونه عدم تعادل بین تقاضا کل و عرضه کل، اثر خود را بر سطح عمومی قیمت ها منعکس می کند. از الگوهای ارائه شده برای اقتصاد ایران میتوان به الگوهای یداالله زاده طبری - - 1372، عسلی - - 1375، جلالی نائینی - - 1375، مدل رهبر - - 1376، یزدان پناه - - 1376، خیرخواهان - - 1377، بهرامی - - 1377، پروین و مجتهد زاده - - 1378، توکلی و سیف - - 1378، طیبی و توکلی - - 1379، ابریشمی و مصطفایی - - 1380، بختیاری و حقی - - 1380، معدلت - - 1380، غروی نخجوانی - - 1381، جهانگرد و فرهادی - - 1381، نیکومرام - 1382 - ، بیدآباد - - 1385، فتوحی - - 1391 و ... اشاره کرد. همچنین علاوه بر مطالب مذکور که در مورد پیشینه مدل مطرح شد، باید بیان کرد که مهم ترین مطالعات انجام شده خارجی و داخلی در مورد بررسی اثرات نوسان نرخ ارز بر متغیرهای کلان اقتصادی به شرح ذیل است:
هرشمن - 1949 - 1 نشان داد که کاهش ارزش پول ملی از یک طرف منجر به کاهش قیمتهای صادراتی شده و در نتیجه موجب افزایش صادرات میگردد و از طرف دیگر چنین کاهشی منجر به افزایش قیمت کالاهای وارداتی نیز خواهد شد و با فرض اینکه واردات نسبت به قیمت با کشش باشد، در نهایت موجب کاهش ارزش واردات خواهد شد.
همچنین می توان به مطالعه برونو - 1979 - 2 و وینبرگن - 1989 - 3 اشاره کرد. آنها معتقدند که کاهش ارزش پول داخلی موجب افزایش هزینه کالاهای واسطه ای وارداتی بخش صنعت میشود و کاهش تولید و افزایش سطح قیمتها را در پی خواهد داشت.
کندیل - 2000 - 4 در تحقیق خود اثرات نامتقارن نرخ ارز بر تولید و قیمت را با استفاده از داده های مقطعی برای کشورهای در حال توسعه بررسی کرد و نتایج آن نشان داد که نوسانات نرخ ارز اثرات نامتقارن بر تولید و قیمت داشتهاست.
همچنین مطالعاتی که در این خصوص در داخل صورت گرفته است، به شرح ذیل میباشد:
بهمنی اسکویی - - 1372 به بررسی اثرات کاهش ارزش ریال بر برخی از متغیرهای کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی، موازنه تجاری و تورم پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان میدهد که کاهش ارزش خارجی ریال، دارای اثرات تورمی بر اقتصاد ایران می باشد. پدرام - - 1377 به این نتیجه رسیده است که شوک های مثبت نرخ ارز موجب میشود سطح تولید یک سال پس از وقوع شوک کاهش یابد. چاوش باشی - - 1380 اشاره می کند که نوسانات نرخ های ارز - واقعی و اسمی - در اقتصاد ایران، به هر دلیلی که رخ دهد، تورم زا بوده و یک پدیده بلند مدت است.
بروجردی - - 1380 با تبیین دو مدل»تابع عکس العملی« و »تجزیه واریانس خطای پیش بینی« به بررسی رفتار نرخ واقعی ارز و تأثیر آن بر متغیرهای کلان اقتصادی می پردازد. نتایج تحقیق ایشان نشان می دهد که بالا بودن تصنعی ارزش پول به برهم زدن تعادل حسابهای داخلی و خارجی منجر گشته و کاهش درآمدهای ارزی ناشی از کندی فعالیتهای کشاورزی و تجاری، افزایش بدهیهای خارجی، کاهش ظرفیتهای تولیدی، کاهش قدرت خرید و رفاه ملی و افزایش شدید سطح عمومی قیمتها را در پی خواهد داشت. ختایی و دانش جعفری - 1381 - تأثیر تکانههای تولید، سطح قیمت ها، پول و ارز بر متغیرهای کلان اقتصادی، مانند تولید و قیمت، مورد بررسی قرارداده اند. نتایج تحقیق ایشان نشان می دهد که تکانه مثبت نرخ ارز، سبب افزایش سطح قیمت ها میشود و در ایران این تکانهها هیچ تأثیری بر تولید واقعی نداشته است. کازرونی، اصغرپور، محمدپور - - 1391 به بررسی اثرات نامتقارن نوسان نرخ واقعی ارز بر رشد اقتصادی ایران پرداخته اند. در تحقیق ایشان شوک های مثبت و منفی نرخ واقعی ارز با استفاده از مدل خود رگرسیون برداری استخراج شده و اثر این شوک ها با استفاده از روش غیرخطی مارکوف-سوئیچینگ برای بررسی اثر شوک های نرخ واقعی ارز بر رشد اقتصادی مورد ارزیابی قرار گرفتهاست.
