بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه به دنبال پاسخ این سوال است که آیا انباشت سرمایه تحقیق و توسعه کشورهای صنعتی شریک تجاری ایران بر سطح بهره وری کل عوامل تاثیر معناداری دارد؟ برای یافتن پاسخ، معادله بهره وری کل عوامل با متغیرهای مستقل انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری، سرمایه انسانی و درجه باز بودن نسبت به تجارت با شرکای تجاری و متغیر وابسته بهره وری کل عوامل، با به کارگیری روش حداقل مربعات معمولی و با استفاده از مجموعه داده های سری زمانی، طی دوره 1992-2009 برآورد شده است. فرضیه اصلی این است که انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری ایران بر بهره وری کل عوامل تأثیر معناداری دارد. لذا هدف اصلی تحقیق بررسی میزان تأثیر انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری بر سطح بهره وری کل عوامل به عنوان یکی از عوامل رشد اقتصادی است. نتایج بیان می دارند که انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری، سرمایه انسانی و سهم واردات از تولید ناخالص داخلی ، به ترتیب دارای بیشترین تأثیر مثبت بر سطح بهره وری کل عوامل تولید هستند.
واژه های کلیدی : بهره وری کل عوامل، تحقیق و توسعه شرکای تجاری، سرمایه انسانی، تجارت، سری زمانی
-1 مقدمه
بررسی مؤلفه های رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه که گوی سبقت را از دیگر کشورهای در حال توسعه ربوده اند، نشان می دهد سهم رشد بهره وری کل عوامل در تسریع رشد اقتصادی، گاه از سهم رشد موجودی سرمایه و نیروی کار پیشی گرفته است. در اقتصاد ایران نیز تحقق سند چشم انداز بیست ساله که بر اساس آن جمهوری اسلامی ایران در سال 1404 باید به قدرت اول اقتصادی و علمی منطقه تبدیل شود، مستلزم رشد اقتصادی هشت درصدی در سال است. بهره وری به دلیل ماهیت اندیشه و دانش محوری که دارد در سایر ابعاد شکوفایی اقتصادی نظیر نوآوری، کیفیت، مدیریت و حتی اقتصاد کلان آثار مثبت و غیرقابل انکاری را به دنبال خواهد داشت - شاه آبادی،رحمانی،2،. - 1390 بهره وری نقش مهمی در نیل به رشد و توسعه اقتصادی دارد . بهره وری به معنای قدرت تولید است. بنابراین، افزایش آن همواره جزء برنامه های مهم چه در سطح خرد و چه در سطح کلان بوده است. به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که سعی دارند خود را از لحاظ اقتصادی به کشورهای توسعه یافته برسانند. همچنین یکی از معیارهای ارزیابی اقتصادها، رشد بهره وری کل عوامل می باشد. بررسی اقتصادهایی که طی چند دهه اخیر از رشد بالایی برخوردار بوده اند حاکی از این است که بخش عمده ای از رشد اقتصادی آنها بیش از آنکه با افزایش نهاده های تولید وابسته باشد به افزایش رشد بهره وری کل عوامل باز می گردد. تبیین جایگاه بهره وری کل عوامل تولید در ادبیات اقتصادی و نقش آن در رشد تولید، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین به منظور دستیابی به این مهم، بررسی عوامل مؤثر و تعیین کننده ی بهره وری کل عومل تولید از قبیل انباشت تحقیق و توسعه شرکای تجاری و سرمایه انسانی و سهم واردات از تولید ناخالص داخلی2 ضروری به نظر می رسد - رحمانی،1389،. - 2
کشورهای توسعه یافته سرمایه گذاری زیادی را به فعالیت های تحقیق و توسعه اختصاص داده اند که بسط فن آوری های نو، محصولات و مواد جدید را در این کشورها به همراه داشته است. این سوالات در ذهن به وجود می آید که آیا منافع تحقیق و توسعه تنها منحصر به کشورهایی است که اقدام به سرمایه گذاری در این زمینه می کنند؟ آیا این امکان وجود دارد که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران از طریق مبادله و تجارت با کشورهایی که دارای حجم زیاد دانش در تولید کالاها - ناشی از فعالیت های تحقیق و توسعه - هستند، از طریق واردات کالاهای واسطه ای و تجهیزات سرمایه ای و نیز کسب اطلاعات مربوط به تولید این کالاها، - که در غیر اینصورت برای دستیابی به آن باید هزینه زیادی بپردازند. - کارایی خود را افزایش دهند؟ بنابراین این تحقیق به دنبال یافتن پاسخی برای سؤال زیر می باشد که آیا انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری یک کشور بر بهره وری کل عوامل آن کشور تأثیر معناداری دارد؟ در برنامه ریزی های اقتصادی، ارزیابی منابع رشد اقتصادی و شناسایی عوامل مؤثر بر منابع رشد اقتصادی و تعیین سهم و نحوه تاثیرگذاری آنها مورد توجه است. بر اساس تئوری های جدید رشد اقتصادی، یکی از منابع رشد اقتصادی هر کشوری، افزایش دانش داخلی می باشد. از آنجاییکه بر طبق تئوری های جدید تجارت بین الملل، یکی از راه های افزایش دانش داخلی استفاده از دانش انباشته شده در کالاهای وارداتی ناشی از فعالیت های تحقیق و توسعه شرکای تجاری است. لذا هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی میزان تأثیر انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری بر سطح بهره وری کل عوامل به عنوان یکی از شاخص های رشد اقتصادی است. بنابراین فرضیه اصلی تحقیق اینگونه بیان می شود که انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری ایران بر سطح بهره وری کل عوامل کشور تاثیر معناداری دارد. همچنین فرضیه فرعی تحقیق این است که هر چه اقتصاد ایران نسبت به تجارت خارجی بازتر باشد، انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای
2 - GDP
تجاری کشور، اثرات قویتری بر بهره وری کل عوامل اقتصاد ایران دارد. در حالیکه در تحقیقات پیشین در مورد ایران اثرات سودمند انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری بر اقتصاد ایران از کانال تجارت بین المللی بین ایران و کشورهای عضو OECD بررسی شده بود در این تحقیق اهمیت و میزان تأثیر انباشت سرمایه تحقیق و توسعه شرکای تجاری براقتصاد ایران از کانال تجارت بین المللی بین ایران و شماری از شرکای عمده تجاری کشور از بین کشورهای صنعتی شریک تجاری ایران در دوره زمانی 1992-2009 یعنی کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، روسیه، انگلستان، بلژیک و امارات - با توجه به اینکه در دوران بعد از انقلاب، به دلیل تحریم اقتصادی و وجود جنگ تحمیلی و قطع ارتباط کشور با آمریکا، دبی به عنوان یکی از شرکای اصلی کشور در آمد و چون دبی به عنوان نقطه اتصال کالاهای تولید شده کشورهای صنعتی به کشور می باشد، لذا در این مطالعه کشور امارات متحده عربی را نیز در نظر گرفته و انباشت سرمایه تحقیق و توسعه امارات متحده عربی به صورت میانگینی از انباشت سرمایه تحقیق و توسعه کشورهای عضو OECD در نظر گرفته شده است - شاه آبادی،46،- . - 1380 بررسی خواهد شد. سازماندهی مقاله به شرح زیر است. در بخش دوم ادبیات موضوع مطرح می شود. در بخش سوم مدل و داده ها معرفی می شوند. در بخش چهارم نتایج برآوردها ارائه می شود و در بخش پایانی نیز نتیجه گیری و پیشنهادات ارائه می شود.
-2 ادبیات موضوع
-1-2 مبانی نظری
تحقیق و توسعه هم از طریق افزایش نوآوری و هم از طریق افزایش پتانسیل های تقلید تکنولوژیکی - زمینه سازی برای جذب تحقیق و توسعه شرکای تجاری - ، رشد بهره وری را افزایش می دهد. تحقیق و توسعه ظرفیت انتقال تکنولوژی را افزایش می دهد. تقلید تکنولوژیکی، نقش اساسی را برای کشورهایی که فاصله زیاد تکنولوژیکی با کشورهای پیشرفته دارند، ایفا می کند - رحمانی،1389،. - 30
-1-1-2 مدل نقش تحقیق و توسعه بین المللی بر رشد بهره وری کشورهای در حال توسعه
کو و هلپمن و هافمستر بر اساس مباحث تئوریکی اخیر رشد اقتصادی پیشنهاد می کنند که تجارت بین الملل نقش مهمی جهت نشت تحقیق و توسعه از کشورهای توسعه یافته به کشورهای کمتر توسعه یافته بازی می کند. واقعیت امر این است که بخش عظیمی از هزینه های تحقیق و توسعه جهان متوجه کشورهای صنعتی است، مسلما تمرکز زیاد تحقیق و توسعه در این کشورها موجب پیشرفت تکنولوژی فرایند تولید محصولات جدید و بالا بردن کیفیت محصولات شده است. در ضمن نرخ بازگشت سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه خیلی بیشتر از نرخ بازگشت سرمایه گذاری در زیرساخت ها، ماشین آلات و ابزارآلات صنعتی است. در مطالعه ای که توسط آنها انجام شد، بیان گردید برای اینکه کشور در حال توسعه بخواهد از تجارت خارجی نفع ببرد، لازم است شرکای تجاری داشته باشد که توانایی تهیه و تدارک تولیدات و اطلاعاتی که کشور مذکور کم دارد را داشته باشد. هر دو اینها بستگی به دانش اندوخته شده شرکای تجاری دارد که این دانش در تولیدات و تکنولوژی های آنها تبلور یافته است. بنابراین یک کشور در حال توسعه از طریق تجارت با کشورهای صنعتی که انباشت دانش فنی بیشتری دارند، هم از جهت تولیداتی که می تواند وارد کند و هم از لحاظ وارد کردن دانش فنی مستقیم، منافع بیشتری نسبت به تجارت با کشورهای در حال توسعه به دست می آورد. پیشرفت های اخیر در نظریه های تجارت بین الملل و رشد اقتصادی، مسیرهایی را مشخص ساخته که از طریق آنها بهره وری کشورها به یکدیگر ارتباط پیدا می کند. چهار مسیر مشخص شده توسط گروسمن و هلپمن - 1991 - عبارتند از:
