بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر برنامه آموزش صلح در تربیت شهروند جهانی به روش شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه پژوهش دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر رشت در سال تحصیلی 1390-1389 به تعداد 6932 نفر بودند که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، دو کلاس به صورت تصادفی با حجم 30 نفر به عنوان گروه آزمایش و کنترل انتخاب شدند . ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه 29 گویه ای بود که پس از احراز روایی و پایایی 0/82، به وسیله ی پژوهشگران تهیه و بین اعضای گروه نمونه در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون توزیع گردید. داده های گردآوری شده با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی - آنکووا - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتیجه کلی پژوهش نشان داد بین پس آزمون گروه های آزمایش و کنترل بعد از اجرای برنامه آموزش صلح، تفاوت معناداری بود. بر این اساس برنامه آموزش صلح در بهبود تربیت شهروند جهانی و همچنین در افزایش دانش، توانش و پرورش نگرش شهروند جهانی فراگیرندگان تأثیر دارد.
واژگان کلیدی: برنامه آموزش صلح، جهانی شدن، تربیت شهروند جهانی.
مقدمه
امروزه فرایند جهانی شدن با شتاب روز افزون در حال عبور از مرزهای سیاسی، محدوده های فرهنگی و حریم های خانوادگی و فردی است. رخدادهای بین المللی نه فقط دولت ها بلکه افراد را متأثر ساخته است. از قرن بیستم جنگهای بسیاری در جهان رخ داد. جنگ جهانی اول و دوم، جنگ کره، جنگ ویتنام، از همه مهم تر جنگ های خاور میانه و بخصوص حمله عراق به ایران که کشته ها و تلفات بسیار بر جا گذاشت و مشکلات زیادی برای جوامع به دنبال داشت.
از این رو ضرورت دارد جامعه آموزشی از نقش و مسؤلیت های خود در قبال هدایت نسل جدید برای حل مشکلات این جهان پر از خشونت آگاه گردد. تنها این جامعه می تواند دانش ها و ارزشها، دیدگاه ها و توانایی ها را تعلیم دهد و از طریق تمرین های روزانه مفاهیم عدالت اجتماعی را که برای برقراری صلح در جهان لازم است اجرا نماید - . - Unesco, 2001 به عبارت دیگر آموزش صلح می تواند بر حسب نتایجی که از آن انتظار می رود به دقت تعریف شود. در این راستا آموزش صلح ارتقای بینش جهانی از نوع هشیاری و آگاهی اصیل است که همه ما را قادر می سازد تا به عنوان یک شهروند جهانی رفتار نماییم - Reardon.1988, p1 - . متمم پیشنهادی یونسکو درباره آموزش صلح مستلزم این اصل است که آموزش صلح به عنوان یک اصل فراگیر در آموزش به رسمیت شناخته شود یعنی در تدریس این رویکرد صرف نظر از موضوع یادگیری، جهانی شود و محتوای آموزش صلح وارد همه فعالیت های تدریس شود - فتحی واجارگاه و اسلامی، 1387، ص . - 51 تقویت احساس مسؤلیت که هدف اولیه آموزش صلح است مستلزم تربیت اخلاقی عمیق است که با هدف به کمال رساندن شخصیت جامع نوع بشر، انجام می گیرد. بنابراین آموزش صلح در سراسر زندگی هر یک از آدمیان ادامه دارد، سازمان یونسکو - Unesco, - 1999 مؤلفه های آموزش صلح را به شرح زیر اعلام کرده است: دموکراسی حقوق بشر ؛ تعاون و همبستگی ؛ حفظ فرهنگ ها؛ خود و دیگران ؛ جهان وطنی ؛ حفاظت از محیط زیست ؛ و معنویت .
محصول آموزش صلح، تربیت شهروند جهانی است. او جهانی می اندیشد و محلی عمل می کند در واقع تربیت شهروند از جمله شاخصه های آموزش صلح است. با توجه به این که آموزش صلح در صدد ایجاد و توسعه ی دانش، نگرش، و مهارتهایی در فراگیرندگان است تا آنها را به شهروندانی جهانی تبدیل کند. بنابراین سه هدف عمده ی آموزش صلح را می توان در موارد ذیل دانست:
- 1 فعالیت هر عضو از جامعه ی جهانی باید توسط اصولی نظیر: عدالت، آزادی، مسؤلیت پذیری، تساوی، احترام، امنیت، دموکراسی ، وحدت و همبستگی که مربوط به رفاه و سعادت همگان هستند در نظر گرفته شود.
- 2 هر عضو از جامعه ی جهانی باید در تمام امور مشارکتی فعال بوده و در جهت تحقق نوعی نظم و هماهنگی مبتنی بر تنوعات فرهنگی بکوشد.
- 3 هر عضو از جامعه ی جهانی باید سرپرستی و هدایت جهان به عنوان یک کل - خواه به صورت فردی و یا گروهی - را بر عهده داشته و امنیت پایدار در آینده را تضمین کند.
محتوای برنامه های آموزش صلح در کنار ارایه ی دانش در زمینه های ایجاد تعارض و راه حل های آن آلودگی هوا و نابودی محیط زیست، قحطی غذا و منابع، انفجار جمعیت، تنوع فرهنگی، خشونت، حقوق بشر و عدالت اجتماعی که جزء مهم ترین مباحث مطرح در آموزش صلح هستند که شامل توسعه ی مهارت هایی نظیر: تفکر انتقادی ، جستجو و جمع آوری اطلا عات مناسب، گوش دادن فعال، مذاکره کردن و ارتباطات غیر کلامی و هم چنین نگرشهایی مانند: احترام به شخصیت انسانها، برابری همه افراد، همکاری، آزادی عقاید، حساسیت نسبت به تغییرات فرهنگی و اجتماعی، بردباری نسبت به تفاوتهای دیگران، اعتماد به نفس و انعطاف پذیری در فراگیرندگان است - کرامتی، 1387، ص . - 1106
تربیت شهروندی، قلمروی بسیار مهم در برنامه های آموزشی کنونی است که در دهه های اخیر به کانون توجه در آثار پژوهشی مبدل گشته است. و آن ارایه فرصت هایی به دانش آموزان قلمداد می شود که به منظور تسهیل پرورش شان به عنوان انسانهایی فعال، متعهد، اجتماعی و سیاسی در نظر گرفته می شود - Gholtash &Mohammadjani, 2011, . - p1575 جهانی شدن بستر شهروندی را از ابعاد مختلف دگرگون ساخته است لذا می توان بین شهروندی و جهانی شدن نسبتی بر قرار نمود که یکی از شفاف ترین این نسبت ها شهروند جهانی است. اکسفام - - Oxfam, 2004 در تعریف شهروند جهانی بر این باور است که شهروند جهانی تا سطح جهانی مشارکت فعال دارد با چنین برداشتی شهروند جهانی بودن مستلزم آشنایی فرد از عملکرد جهان در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و فن آوری است. نوع جدیدی از شهروندی که قرن بیست و یکم به آن نیاز دارد شهروندی است که باید برای زندگی در دنیای جهان شمول آماده شود، به فرهنگ بومی خود توجه داشته باشد و در غنی ساختن و توسعه ی آن فرهنگ بکوشد. لذا دانش و آگاهی لازم را نسبت به حقوق و مسؤلیت های شهروندی در عرصه ی جامعه ی جهانی و بومی داشته باشد. در این راستا، با توجه به ماهیت موضوع پژوهش حاضر، تحقیق های مرتبط انجام شده اند:
نتایج پژوهش ولی پور - 1386 - بیانگر آن است که میانگین دانش شهروندی دانشجویان پایین تر از حد متوسط و میانگین نگرش و مهارت شهروندی بالاتر از حد متوسط است از طرف دیگر نظرات اساتید در این پژوهش بیانگر آن است که آموزش عالی در گرو رشد حیطه های شهروندی چندان موفق نیست.
پژوهش عسگریان - 1385 - نشان داد، که در برنامه درسی مدارس ایران تسهیلات لازم برای برقراری رابطه مطلوب اقوام حاشیه ای کشور با سایر اقوام مرکزی بسیار ضعیف بوده و شاخص احساس همگرایی ملی در برنامه درسی پایین تر از - حدود - %46 برآورد شده است در نتیجه، پایین بودن احساس همگرایی ملی پرورش دانش آموزان در سایر ابعاد شهروندی - سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... - را تحت تأثیر قرار می دهد. یافته های پژوهشی آقازاده - 1385 - نشان داد که ژاپن مانند استرالیا، کانادا و آمریکا در تعیین موضوعات درسی و استاندارد لازم برای مباحث مطرح در این قلمرو دارای وجوه مشترکی هستند محتوای این آموزش بیشتر از طریق مطالعات اجتماعی و به طور تلفیقی و بین رشته ای همراه با دروس تاریخ، جغرافیا، علوم اجتماعی، روان شناسی، جامعه شناسی، ادبیات، حسابداری، سیاست، اقتصاد، فلسفه، حقوق، باستان شناسی، اکولوژی و ریاضیات ارایه می شود.
یافته های پژوهش فرد افشاری - 1387 - حاکی از آن است که فراوانی مؤلفه های تربیت شهروندی و تعاون به این ترتیب در پرسشها 644 با درصد فراوانی 23/07، تصاویر 887 با درصد فراوانی 32/5 و متن 1209 با درصد فراوانی 6/73 می باشد. مهمترین پیشنهاد در این پژوهش متوجه ساختن مؤلفان کتابهای درسی و برنامه ریزان درسی به مقوله ی تربیت شهروندی در محتوای کتابهای درسی دوره ی ابتدایی می باشد. پژوهش هریس و میسچه - Harris & Mishe, 2003 - اشاره می کند که رشته های آموزش محیطی و آموزش صلح می توانند از همدیگر درباره صلح و استراتژی های مختلف برای صلح، آموزش متقابل ببینند. هریس ده هدف از آموزش صلح را به شرح زیر اعلام کرد: درک مهم ترین مفهوم صلح جهت برخورد با ترس، فراهم کردن اطلاعات لازم در مورد سیستم امنیتی، رفتار خشونت آمیز، توسعه درک درون فرهنگی، ایجاد تشخیص موقعیت در آینده، یاد دادن و آموزش صلح به عنوان یک روند، ارائه مفهوم صلح که شامل عدالت اجتماعی نیز می باشد، تخمین احترام برای زندگی و پایان خشونت. عناصر کلیدی چنین آموزشی یادگیری مشارکتی، اجتماع دموکراتی، حساسیت محیطی و تفکر بنیادی هستند. نتایج پژوهش ملر و همکاران - Mellor, Kennedy and Greenwood, 2003 - چنین می نماید با وجود اینکه دانش آموزان دارای ارزشهای توسعه یافته ی دموکراسی هستند ولی شیوه ی غیرفعال را نسبت به شیوه ی فعال در تشویق به فعالیتهای شهروندی اساسی، پذیرفته اند. تلویحات این نتایج در رابطه با ویژگیهای حضور شهروندان مورد نیاز، در
