بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما فعالیت های آموزشی در چهارچوب کتاب درسی تحقق می یابد. در تمام کشور برای هر موضوع درسی در هر پایه تحصیلی یک کتاب تألیف میشود و در بین مدارس توزیع می گردد. همچنین در نظام آموزشی ایران با توجه به متمرکز بودن آن، کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی محسوب میشود. بنابراین کتاب درسی باید بر اساس اهداف آموزش وپرورش و متناسب با شیوه های نوین، به منظور ارتقاء کیفیت رشد دانش آموزان در تمام ابعاد و زمینه ها به ویژه ارزش های مطلوب جامعه، تدوین و تألیف گردد .
در دهه های اخیر تغییرات مهمی در برنامه های درسی و به تبع آن تغییراتی در تهیه وتنظیم کتابها و مواد آموزشی در ایران صورت گرفته که در راستای فعال کردن دانش آموزان در فعالیت های آموزشی بوده است.هدف از پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی براساس آموزش مولفه های شهروندجهانی است.جهت دستیابی به اهداف وپاسخ به سؤالات پژوهش از روش تحلیل محتوا از نوع کمی استفاده شد. جامعه پژوهش کلیه فصول کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم بود و واحدهای تحلیل ،جملات، تصاویر و فعالیت های کتاب مذکور می باشد. تحلیل محتوای واحدهای تحلیل براسای فهرست وارسی براساس دیدگاه آکسفام انجام پذیرفت. داده های به دست آمده با استفاده از آمار توصیفی - فراوانی ، درصد - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین از آزمون مجذور کای برای مقایسه فراوانی ها استفاده شد.که در مجموع نتایج جداول فراوانی و آزمون مجذور کای نشان دادند که در کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم به طور قابل قبولی از مفاهیم شهروندجهانی برای آموزش به دانش آموزان استفاده شده است .
واژگای کلیدی: تحلیل محتوا، مطالعات اجتماعی، پایه چهارم، ابتدایی، شهروندجهانی.
مقدمه
آموزش های شهروندی به صورت کلی، تعامل بین فرد و جامعه را جهت میدهد و تعهد دوجانبه میان فرد و حکومت را به وجود می آورد؛ بدین سان که از یک سو موجب مشارکت آگاهانه ی فرد درفعل وانفعالات جامعه و از سوی دیگر، موجبات احترام و ایفای حقوق فردی توسط حکومت را فراهم می کند. این آموزشها همچنین ظرفیت های افراد و گروه ها را برای مشارکت و تصمیم گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی، رشد و پرورش میدهد همانطور که می بینیم، به واسطه ی جهانی شدن، انتظارات جدیدی به ویژه از آموزش و پرورش رسمی و همچنین از آموزش وپرورش غیررسمی و خارج از مدرسه شکل گرفته است و امروزه به واسطه ی سرعت و شتاب تغییرات در حوزه های مختلف وابسته شدن سرنوشت افراد، سازمان ها و حکومت ها به یکدیگر، ضروری به نظر می رسد که آموزش های شهروندی جهانی نیز در برنامه های درسی آموزش و پرورش جای گیرد و ساختار، اهداف و محتوای تعلیم و تربیت، متناسب با تغییرات بازنگری شود ودر کنار نگاه های مختلف به پدیده ی جهانی شدن، نظام آموزش و پرورش با پذیرش جهانی شدن به عنوان یک واقعیت، جدای از تفاسیر و بهره برداریهای مختلف، از آن روشن بینانه به ایجاد و عمق بخشیدن به نگرش مورد پذیرش خود و همچنین به ایجاد وارتقای آگاهی ها، مهارت ها و توانمندی در مورد نظام ارزشی خود متناسب با جامعه ی جهانی و اوضاع آن بپردازد - فتحی و اجارگاه - 1381 معلمان فعالیت های خود را بر محور کتاب درسی متمرکزمی کنند و البته امتحان و ارزشیابیعمدتاً محدود به مطالب کتاب درسی است. از این رو وسیله آموزشی در نظام تعلیم و تربیت دارای نقش بسیار مهمی است و کتاب های درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تحقق اهداف آموزشی دارند، کانون توجه تمامی دست اندر کاران آموزش و پرورش می باشد - یارمحمدیان - 1377 .در همین سال ها اصلاحات و تغییراتی را نیز در کتب دوران ابتدائی از جمله کتاب مطالعات اجتماعی شاهد بوده ایم، این کتاب درسی یکی از عوامل انتقال مفاهیم شهروند جهانی است. بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده در فوق،پژوهش حاضر درصدد است، به تحلیل محتوی کتاب مطالعات احتماعی پایه چهارم ابتدائی از نظر میزان ارتباط آن بامفاهیم آموزش شهروندی بپردازد.
به منظور تدوین مولفه های شهروند جهانی از اسناد ومنابع کتابخانه ای وسپس به منظور تحلیل به کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدائی و سایر منابع آموزشی مراجعه شد و برای پیشینه پژوهش نیز از مقالات و کتب در این زمینه استفاده گردید.
تاریخچه تحلیل محتوا:
استفاده از مباحث تحلیل محتوا در متن، به دوران بسی دور بر میگردد .آنگونه که از تاریخ بر میآید، در عصر طلایی تمدن یونان باستان مباحث تحلیل محتوا مورد بهرهوری قرار میگرفته است - رفیع پور . - 1382 به نظر میرسد، استفاده تاریخی تحلیل محتوا در بعد علمی آن را میتوان به بهرهگیری از تحلیل محتوا در شناخت کلمات، لغات و اصطلاحات کتابهای مقدس مثل تورات، انجیل، قرآن نسبت داد. با توجه به عمق معانی در کتابهای مقدس، مفسران به تحلیل محتوای لغات و مفاهیم آن میپرداختند. از سوی دیگر، برای تفکیک عبارتی که به متون مقدس نسبت داده شده بود، به واسطه تحلیل محتوا مورد شناسایی قرار میگرفت - ساروخانی - 1382دهه 1950 با گسترش و بکارگیری فن تحلیل محتوا در رشته های مختلف و با مطرح شدن پرسش ها و پاسخ های جدید در زمینه روششناسی مشخص می شود. در ابتدای سال 1950، کمیته شورای تحقیقات اجتماعی در زمینه های روانشناسی و زبانشناسی مجامع متعددی در مورد مسایل، زبانشناسی روانی بر پا کرد. آخرین این مجامع که به دلیل محل و محدوده برگزاری، کنفرانس آلرتون نام گرفت. در سال 1955 برگزار شد. بنابراین، تحلیل محتوا عبارت است از: فنی که به وسیله آن مشخصات خاص پیام به طور روشمند و دقیق جهت استنباط علمیشناسایی میشوند. دقت و عینیت امر متضمن آن است که تحلیل مبتنی بر قواعد مشخصی باشد تا به دانش پژوهان امکان دهداز پژوهشهای مختلف به نتایج یکسان مورد نظر دست یابند - طالقانی . - 1381
روش بررسی:
در پژوهش حاضر جملات، تصاویر و فعالیتهای کتاب مذکور به عنوان واحدهای تحلیل انتخاب شده اند. جامعه آماری در این تحقیق شامل، کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدائی است.ابزار مورد استفاده، جدول محقق ساخته ای است که بر اساس مؤلفه های شهروند جهانی براساس دیدگاه آکسفام تدوین گردیده است و اطلاعات استخراج شده از تصاویر، جملات و فعالیتهای کتاب در این جدول ثبت گردیده است.
جدول - 1 - دستورالعمل کدگذاری مولفه های شهروند جهانی
