بخشی از مقاله
تأثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و غلاف سبز سه رقم باقلا در شرایط آب و هوایی گرگان
چکیده
مطالعه حاضر بهمنظور بررسی واکنش عملکرد دانه و غلاف سبز و اجزای عملکرد دانه سه رقم باقلا (برکت، هیستال و لزدی اتونو) نسبت به شش تاریخ کاشت، بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان در سال زراعی 1391-92 انجام شد. نتایج تجزیه واریانس حاکی از اثر معنیدار تاریخ کاشت بر تمام صفات مورد مطالعه شامل: ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبی در بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن 100 دانه، عملکرد دانه و غلاف سبز، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و اثر معنیدار رقم بر ارتفاع بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، وزن 100 دانه و عملکرد بیولوژیک باقلا بود. همچنین اثر متقابل رقم و تاریخ کاشت بر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد بیولوژیک وارتفاع بوته باقلا معنیدار بود. نتیجه تجزیه رگرسیون نشاندهنده کاهش خطی عملکرد دانه خشک، غلاف سبز و عملکرد بیولوژیک با تأخیر در کاشت بود. براساس این نتایج، در فاصله بین اولین و آخرین تاریخ کاشت بهازای هر روز تأخیر در کاشت عملکرد دانه خشک بهمیزان 48 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. همچنین، نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون حاکی از آن است که از 212 روز از شروع سال شمسی 26) مهر) با هر روز تأخیر در کاشت عملکرد غلاف سبز برابر 265 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. براساس این یافتهها میتوان تاریخ کاشت 26 مهر را بهعنوان تاریخ کاشت بحرانی برای غلاف سبز باقلا در این آزمایش معرفی نمود.
واژههای کلیدی: اجزای عملکرد، باقلا، تاریخ کاشت، رقم، عملکرد
مقدمه
باقلا (Vicia faba L.) با سطح زیر کشت 2/9 میلیون هکتار از مهمترین بقولات دانهای دنیا به شمار میرود و این گیاه در خاورمیانه و حتی نقاطی از اروپا و استرالیا بهعنوان منبع پروتئینی در تغذیه انسان و دام مورد توجه میباشد. تقاضا برای این گیاه با توجه به افزایش جمعیت و کاهش دسترسی به سایر منابع پروتئینی رو به افزایش میباشد (تورپین و همکاران، .(2002 سطح زیر کشت باقلا در ایران حدود 30000 هکتار است که عمدهترین مناطق تولید آن استانهای گلستان، خوزستان،مازندران و گیلان میباشند. استان گلستان با داشتن 35 درصد سطح زیر کشت کشور یکی ازبزرگترین تولیدکنندههای باقلا در کشور محسوب میشود (مجنون حسینی، .(2008 یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر عملکرد گیاهان زراعی، انتخاب تاریخ کاشت مناسب و استقرار خوب گیاهچهها است.به منظور تولید محصول بیشتر و استقرار بهتر گیاهان، جوانه زدن و سبز شدن سریع، یکنواخت و کامل بذرها همراه با تولید گیاهچههای قوی ضروری میباشد (یانوچی و همکاران، .(2000 عوامل مؤثر در انتخاب تاریخ کاشت شامل عوامل اقلیمی (بارندگی، دما، نور و طول روز) و عوامل غیراقلیمی مانند رقم، آفات و بیماریها، علفهای هرز، تهیه بستر بذر و اقتصاد تولید است (خواجهپور، .(2009 کاشت در زمان مناسب باعث کنترل خسارت ناشی از گرمای زودرس تابستان، آفات و بیماریها و علفهای هرز شده و بهدلیل استفاده از عوامل اقلیمی مؤثر در تولید از اهمیت خاصی برخوردار است(کوچکی و همکاران، .(2007 باقلا شرایط مرطوب و سرد را میپسندد و هوای گرم و خشک به محصول آسیب میرساند.
بنابراین تاریخ کاشت باید طوری تنظیم شود که گرمای بیش از حد هوابه خصوص در دوره گلدهی به گیاه آسیب نرساند (اوپلینگر و همکارن، .(2000 در کشت تأخیری امکان رشد طبیعی گیاه باقلا فراهم نمیگردد و میزان عملکرد کاهش مییابد (حاتم و همکاران، .(2000 زینلی و همکاران (2013) در مطالعه اثر دو تاریخ کاشت 24 آبان و 2 دی روی باقلا در گرگان اظهار نمودند که با تأخیر در کاشت ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته و تعداد گره در ساقه کاهش یافت که نتیجه آن کاهش تعداد غلاف و عملکرد بود. ربیعی (2011) در بررسی اثر سه تاریخ کاشت 10 و 25 مهر و 10 آبان در رشت اظهار داشت تاریخ کاشت 10 و 25 مهر بیشترین عملکرد غلاف سبز و عملکرد دانه خشک را به خود اختصاص دادند. ترک و تاواها (2001) با بررسی سه تاریخ کشت 11)و 24 دی و 13 بهمن) باقلا در شرایط آب و هوایی اردن گزارش کردند که تأخیر در تاریخ کشت منجر به کاهش عملکرد شد و بالاترین عملکرد غلاف از تاریخ کشت اول بهدست آمد. اویس و همکاران (2005) با بررسی اثر سه تاریخ کشت (اوایل آبان، اواخر آذر و اوایل بهمن) بر روی باقلا در شرایط آب و هوایی سوریه گزارش کردند که کشت زود هنگام افزایش معنیدار عملکرد دانه باقلا را در پی داشت.
همچنین، در مطالعهای دیگر، تأثیر سه تاریخ کشت 4) آذر، 4 دی و 4 بهمن) بر باقلا در اردن بررسی و گزارش شد که کاشت زود هنگام در اوایل آذر تعداد غلاف را افزایش میدهد (تلجیح و شلالده، .(2006 از طرف دیگر، کاشت دیرهنگام تعداد گره بارور و تعداد غلاف در بوته کاهش یافت و موجب کاهش عملکرد دانه و غلاف سبز گردید (ایگلی و برونینگ، .(2000 بنابر نتایج مطالعات، یکی از نیازهای مهم در مدیریت تولید گیاهان زراعی با هدف دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت مطلوب، کاشت در زمان مناسب و اطلاع از رابطه بین تاریخ کاشت و عملکرد است. از اینرو، این مطالعه با هدف بررسی واکنش عملکرد دانه و غلاف سبز و نیز اجزای عملکرد دانه سه رقم باقلای برکت، هیستال و لزدی اتونو به تاریخ کاشت در شرایط آب و هوایی گرگان انجام شد.
مواد و روشها
این مطالعه بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان با عرض جغرافیایی 36 درجه و 54 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 54 درجه و 25 دقیقه شرقی و ارتفاع 5/5 متر از سطح دریا در سال زراعی 1391- 92 انجام شد. میزان کل بارندگی در طول فصل رشد در سال اجرای آزمایش باقلا 565 میلیمتر بود و ماههای دی و خرداد بهترتیب با میانگین بارندگی 114/3 و 7/1 میلیمتر بیشترین و کمترین میزان بارندگی را داشتند. همچنین، در ماههای مهر، بهمن و اردیبهشت بارندگیهای مؤثری اتفاق افتاد (شکل .(1 ماههای شهریور و دی نیز بهترتیب با میانگین دمای 26/8 و 6/9 درجه سانتیگراد گرمترین و سردترین ماه در طی آزمایش بودند (شکل .(2 آزمایش شامل 6 تاریخ کاشت 20) شهریور، 27 مهر، 20 آبان، 27 آذر،21 دی و 28 بهمن) و سه رقم (رقم رایج برکت و ارقام جدید هیستال و لزدی اتونو) بود. پیش ازشروع آزمایش، نمونهبرداری از نقاط مختلف زمین محل اجرای آزمایش از 3 عمق 0 تا 20 سانتیمتر20 تا 40 سانتیمتر و 40 تا 60 سانتیمتر صورت پذیرفت .
براساس نتایج آزمون خاک، نوع بافت خاک سیلتیکلیلوم بود (جدول .(1 برای هر رقم در هر واحد آزمایشی 6 ردیف کاشت به طول چهار متر،فاصله بین ردیف 50 سانتیمتر و فاصله روی ردیف 13/50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. عملیات داشت شامل وجین، مبارزه با شته سیاه بهوسیله حشرهکش پریمیکارپ با نام تجاری پریمور با مقدارمصرف یک کیلوگرم در هکتار در مرحله گلدهی و مبارزه با زنگ باقلا بهوسیله سم قارچکش پروپیکونازول با نام تجاری تیلت با مقدار مصرف یک در هزار در مرحله ظهور غلاف انجام شد. در تاریخ کاشتهای آخر در مواقع لازم آبیاری کرتی نیز صورت گرفت. در مرحله رسیدگی غلاف سبز،در هر واحد آزمایشی یک مترمربع غیر از حاشیه، مشخص شده و بوتههای آن برداشت واندازهگیریهای موردنظر شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد غلاف در بوته، وزن تر غلاف در یک مترمربع و تعداد دانه در غلاف صورت پذیرفت.
در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک نیز نمونهبرداری از بوتهها (به مساحت یک مترمربع) انجام و صفات مختلف شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه درغلاف، وزن 100 دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت (براساس عملکرد دانه)اندازهگیری شد. بهمنظور محاسبه وزن خشک اندامهای هوایی شامل ساقه، برگ، پوسته غلاف ودانهها، نمونهها بهمدت 48 ساعت در دستگاه خشککن با دمای 75 درجه سانتیگراد قرار گرفتند. همچنین در مرحله رسیدگی برداشت بهمنظور تعیین عملکرد نهایی یک مترمربع غیر از حاشیه در هرواحد آزمایشی برداشت و پس از جدا نمودن دانهها و توزین، یک نمونه 200 گرمی از آنها تهیه و بهمدت 48 ساعت در دستگاه خشککن با دمای 110 درجه سانتیگراد قرار گرفت و رطوبت آنها براساس 12 درصد محاسبه و عملکرد نهایی بهدست آمد. برای تجزیه و تحلیل آماری دادهها، مقایسه میانگینها و تجزیه رگرسیون از نرمافزار SAS نسخه 9 و Sigma plot نسخه 7 استفاده شد. برای مقایسه میانگینها از آزمون LSD در سطح 5 درصد استفاده و ترسیم شکلها نیز با استفاده از نرمافزار Excel انجام شد.
شکل -1 میانگین بارندگی در طول فصل رشد و دوره 6 ساله. شکل -2 میانگین دما در طول فصل رشد و دوره 6 ساله.
