بخشی از مقاله
چکیده:
براي بررسی تأثیر مقدار کود نیتروژن بر وزنخشک و تراکم علفهاي هرز و عملکرد لوبیاي بومی گیلان، آزمایشی در سال زراعی 1393-94 با سه تکرار در مزرعهي پژوهشی دانشکدهي علوم کشاورزي دانشگاه گیلان اجرا شد. در این آزمایش از چهار مقدار نیتروژن خالص 25 - ، 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار - از منبع اوره استفاده شد. نمونهبرداري از علفهاي هرز در دو نوبت - سه و نه هفته پس از کاشت - انجام شد. گونههاي هرز غالب مشاهده شده با بیشترین درصد فراوانی شامل اویارسلام و سوروف بودند. بندواش، آکالیفا، عروسک پشت پرده، تاج خروس ریشهقرمز و خرفه با تراکم کمتري حضور داشتند. تراکم و وزن خشک گونههاي هرز در هفته نهم با کاربرد 100 کیلو نیتروژن در هکتار افزایش و در هفته سوم نیز با کاربرد 150 کیلوگرم کود، بهطور معنیداري نسبت به سایر تیمارها افزایش یافت. نتایج مقایسه میانگین دادهها نشان داد که بین میزان وزن خشک علفهاي هرز و عملکرد لوبیا رابطه معکوس وجود داردح بیشترین عملکرد مربوط به کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن بود. در کل با افزایش مقدار نیتروژن به بیش از 100 کیلو در هکتار، بدلیل بهبود قدرت رقابت علفهاي هرز نسبت به گیاه زراعی، وزن خشک علفهاي هرز افزایش و عملکرد گیاه زراعی کاهش یافت.
مقدمه:
علفهاي هرز از طریق رقابت با گیاهان زراعی، سبب کاهش عملکرد و کیفیت گیاه زراعی میشوند و مهار آنها یکی ازمهمترین عوامل مدیریت زراعی در هر سیستم کشاورزي است. سرعت رشد نسبتا کند لوبیا و ارتفاع کمتر آن در مراحل رویشی و زایشی نسبت به علفهاي هرز، سبب شده است که لوبیا در دسته گیاهان بسیار حساس به علفهايهرز قرار گرفته و بهعنوان یک رقابتکننده ضعیف گزارش شود. بههمین علت کنترل علفهاي هرز اهمیت ویژهاي در زراعت لوبیا دارد .مدیریت مطلوب کود نیتروژن میتواند بر کاهش قدرت رقابت علفهاي هرز و لوبیا موثر باشد. مصرف کود نیتروژن در سطوح مختلف که به منظور افزایش عملکرد لوبیا استفاده میشود، میتواند تاثیرات متفاوتی بر وزن و تراکم علفهاي هرز، شدت رقابت و عملکرد لوبیا داشته باشد و این موضوع تاکیدي بر حساسیت مصرف کود نیتروژن در شرایط رقابت با علف هاي هرز است . - 1 - بنابراین، علاوه بر استفاده از روشهاي زراعی، مکانیکی و شیمیایی، میتوان با استفاده از مدیریت کود نیتروژن در جهت مدیریت تلفیقی مناسب علفهاي هرز گام برداشت . - 3 - این آزمایش با هدف بررسی تاثیر مقدار کود نیتروژن مصرفی بر عملکرد لوبیاي بومی گیلان در حضور علفهاي هرز و همچنین ارزیابی تاثیر مقدار کود نیتروژن بر وزن خشک و تراکم علفهاي هرز مزرعه لوبیا طراحی و اجرا شد.
مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1393-94 با چهار مقدار کود شیمیایی نیتروژن خالص از منبع اوره 25 - ، 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار - و سه تکرار روي لوبیاي بومی گیلان - رگه قرمز - در مزرعهي پژوهشی دانشکدهي علوم کشاورزي دانشگاه گیلان اجرا شد. براي تعیین ویژگیهاي شیمیایی و فیزیکی خاك محل اجراي آزمایش، نمونهي خاکی از عمق صفر تا 30 سانتیمتري خاك، تهیه و کود نیتروژن پس از جوانهزنی بهصورت نواري به کرتها داده شد. نمونهبرداري با حذف اثرات حاشیهاي با استفاده از کوادراتی به ابعاد عط 50×50 از علفهاي هرز در طول دوره رشد گیاه در دو نوبت یکی در سه هفته پس از کاشت و دیگري در هفته نهم پس از کاشت - آغاز مرحله زایشی و دانهبندي در لوبیا: مراحل زب و خل - ، براي ارزیابی تراکم و وزن خشک گونههاي علفهرز موجود انجام شد. عملکرد دانه لوبیا نیز پس از برداشت به صورت دستی و با رعایت اثرات حاشیهاي، اندازه گیري شد.
نتایج و بحث
عمدهترین گونههاي هرز مشاهده شده شامل اویارسلام - Cyperus spp - و سوروف - لعش - Echinochloa crus-galli، بودند.آکالیفا - Acalypha virginica - ، عروسک پشت پرده - لع - Physalis alkekengi، بندواش - Paspalum dilatatum و P.حع - distichum، تاجخروس ریشهقرمز - حع - Amaranthus retroflexus و خرفه - لع - Portulaca oleracea به ترتیب با تراکم کمتري حضور داشتند. نتایج مربوط به درصد فراوانی علفهاي هرز نشان داد که اویارسلام با تراکم نسبی حدود 58 درصد و خرفه با تراکم نسبی 2 درصد بهترتیب داراي بیشترین و کمترین درصد فراوانی بودند. امینی و همکاران - 2 - ، مهمترین علفهايهرز مشاهده شده در مزارع لوبیا را دمروباهی سبز، تاجخروس ریشه قرمز، سلمهتره، تلخه، پیچک صحرایی، تاجخروس خوابیده، توق، تاجریزي سیاه، علفشور و علف هفتبند معرفی کردند. در پژوهشی دیگر، ترکیب علفهاي هرز از نوع بهاره و شامل مرغ، اویارسلام زرد، پیچک، دمروباهی و بند واش بود . - 1 - نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که تراکم کل و وزن خشک علفهاي هرز، در زمانهاي مختلف نمونهبرداري و مقادیر مختلف کاربرد نیتروژن معنیدار بود. مقایسه میانگین ها - جدول - 2 نشان داد با افزایش کاربرد نیتروژنوزن خشک علفهرز نیز افزایش مییابدح بیشترین وزن خشک در هفته نهم و بالاترین سطح کود 150 - کیلو در هکتار - بهمیزان 606 گرم در متر مربع ثبت شد. کمترین وزن خشک نیز در نمونهبرداري در هفته سوم و شاهد 25 - کیلو نیتروژن - بدست آمد. نتایج مقایسهمیانگینها نشان داد که استفاده از 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، وزن خشک علفهاي هرز را در هفته سوم بعد از کاشت، بهطور معنیداري نسبت به سایر تیمارها در این زمان افزایش داد. در هفته نهم پس از کاشت نیز کاربرد 100 کیلو نیتروژن در هکتار افزایش قابل توجهی در وزن خشک علفهاي هرز نشان داد و سبب افزایش 7 برابري در وزن خشک علفهاي هرز نسبت به کاربرد همین مقدار کود در سه هفته بعد از کاشت شد. همچنین مصرف نیتروژن تا 100 کیلوگرم در هکتار، سبب بیشترین میزان در عملکرد گیاه زراعی - هلاَ؟ف - 1001/56 گردید ولی در اثر کاربرد 150 کیلو کود، تفاوت معنیداري در عملکرد نسبت به شاهد وجود نداشت و کمترین میزان عملکرد دانه را - هلاَ؟ف - 421 سبب شد. در واقع در حضور علفهاي هرز، بین میزان وزن خشک علفهاي هرز و عملکرد لوبیا رابطه معکوس وجود داشت و افزایش مصرف کود، بهدلیل بهبود قدرت رقابت و کارایی مصرف در علفهرز نسبت به گیاه زراعی، نه تنها بر افزایش عملکرد و اجزاي عملکرد لوبیا اثري نداشت، بلکه سبب افزایش شدید وزن خشک علفهرز و در نتیجه کاهش عملکرد گیاه زراعی نیز بود
افزایش سطوح کودي از صفر تا 120 کیلوگرم در هکتار، ضمن افزایش وزن خشک علفهاي هرز سبب کاهش عملکرد دانه در واحد سطح میگردد. صابرعلی و همکاران - 5 - نیز مشاهده کردند که توان علفهرز نیتروژنخواه تاجخروس با افزایش میزان نیتروژن قابل دسترس خاك افزایش مییابد. بنابراین کود نیتروژن مصرف شده بهمنظور افزایش عملکرد ارقام لوبیا، میتواند بر میزان رقابت علفهاي هرز با لوبیا تاثیرگذار باشد . - 5 - دراین میان، علفهايهرز به دلیل توانایی بیشتر در جذب و کارایی بالاتر مصرف این مواد، بیش از گیاهان زراعی از کودهاي شیمیایی سود برده و افزودن سطوح بالاي کود، به نفع علفهاي هرز عمل کرده و سبب افزایش وزن علفهرز و کاهشعملکرد گیاه میگردد
جدول .1 نتایج تجزیه واریانس - میانگین مربعات - تراکم و وزن خشک علفهاي هرز مزرعه لوبیا در مقادیر
جدول .2 مقایسه میانگین اثر متقابل سطوح کودي و زمان نمونهبرداري بر تراکم و وزن خشک علفهاي هرز مزرعه لوبیا
شکل -1 رابطه بین وزن خشک علف هاي هرز و درصد کاهش عملکرد دانه لوبیا
