بخشی از مقاله
چکیده
جهانی شدن از جمله مسائل مهمی است که در پرتو پیشرفت روزافزون تکنولوژی و ارتباطات، کشورهای در حال توسعه را به چالش جدی کشانده است.جهانی شدن بعنوان یک پدیده رو به رشد و فراگیر تمامی جنبه های مختلف زندگی - عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی - را تحت تاثیر قرار داده است. از جمله پیامد های جهانی شدن تأثیر آن بر نظام تعلیم و تربیت کشورها و اهداف و برنامه و کارکرد های این نظام در صحنه زندگی اجتماعی است. تعلیم و تربیت که با تمام اجزاء جامعه ارتباط دارد یکی از عرصه هایی است که هم از فرایند جهانی شدن متاثر شده و هم می تواند بر آن اثر گذارد. در واقع جهانی شدن بعنوان یک فرایند گریز ناپذیر در قرن بیست و یکم در ابعاد سه گانه خود - اقتصادی ،سیاسی و فرهنگی - آموزش و پرورش را دستخوش تغییر و تحول نموده، از این رو شناسایی ویژگی ها و آثار این فرایند بر آموزش و پرورش - و به عبارتی جهانی شدن تعلیم و تربیت - یکی از وظایف اصلی هر نظام تعلیم و تربیت و از جمله نظام آموزش و پرورش ایران می باشد. در این میان می توان به پیامدهای بعد فرهنگی جهانی شدن از جمله ترویج فرهنگ غرب و کمرنگ شدن ویژگیهای بومی و به مخاطره افتادن هویت ملی و ارزش های دینی در برنامه های درسی مدارس اشاره کرد. از طرفی می توان به برقراری ارتباطات فرهنگی بیشتر و شناخت سایر فرهنگ ها به عنوان فرصت های پیش روی تعلیم و تربیت اشاره کرد. بنابراین دیدگاه جهانی شدن، فرصتها و چالشهایی را برای نظام تعلیم و تربیت به طور عام و برای ایران بطور خاص پدید آورده است. شناخت » جهانی شدن « برای کشورهایی که بر حفظ ارزش های فرهنگی خود اصرار دارند، برای شناخت تهدیدها و بحران هایی که این پدیده برای آنها به دنبال خواهد داشت، بسیار مهم است. با توجه به گستره »جهانی شدن« که ابعاد گوناگون حیات بشری به ویژه تعلیم و تربیت را در بر داشته است، لذا مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی تأثیر جهانی شدن فرهنگ در تعلیم و تربیت پرداخته است.
مقدمه
یکی از تحولات دوران معاصر که اثرات شگرفی را در عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به جای گذاشته، مسئله جهانی شدن است. فرآیند جهانی شدن در حال حاضر تمامی جوانب اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشورهای جهان را تحت تأثیر قرار داده است. از جمله پیامد های جهانی شدن تاثیر آن بر نظام تعلیم و تربیت کشور ها و اهداف و برنامه و کارکرد های این نظام در صحنه زندگی اجتماعی است. تعلیم و تربیت که با تمام اجزاء جامعه ارتباط دارد یکی از عرصه هایی است که هم از فرایند جهانی شدن متاثر شده و هم می تواند بر آن اثر گذارد. از جمله اهداف تهیه این مقاله پاسخ به چند سؤال اساسی است؛ از جمله این که جهانی شدن چه تاثیراتی بر مولفه های تعلیم و تربیت داشته است؟ چالش هایی که تعلیم و تربیت در اثر جهانی شدن فرهنگ با آن روبروست کدامند؟ همچنین در مقاله حاضر به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر، تاریخچه جهانی شدن و ابعاد آن نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
روش تحقیق
این تحقیق به صورت مطاالعه مروری و کتابخانه ای صورت پذیرفته است.مفهوم جهانی شدن و تاریخچه آناز جهانی شدن3 تعاریف مختلفی بیان شده است. جهانی شدن در ابتدایی ترین معنای خود به مفهوم کوچک شدن جهان از یک سو و افزایش سریع در آگاهی نسبت به کل جهان از سوی دیگر است - رابرتسون4، 1380، ص . - 39 رابرتسون به عنوان یک جامعه شناس، جهانی شدن را مجموعه فرایند هایی می داند که به پیدایش جهانی واحد منتهی خواهد شد. جوامع در همه ی جنبه های زندگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شان به طور متقابل به یگدیگر وابسته خواهند شد و دور نمای این وابستگی های متقابل، جهانی شدن واقعی خواهد بود. تشدید آگاهی جهانی از نظر رابرتسون، همراه با وابستگی متقابل شدید در زمینه مسائل مادی، احتمال اینکه جهان به یک تک نظام تبدیل شود، را افزایش می دهد ولی هرگز وی مدعی نیست که این جهان به صورت یکپارچه در می آید. رابرتسون نیز مانند بعضی از متفکران معتقد است با این که جهان یک نظام واحد را تشکیل می دهد، اما پر از اختلاف و تضاد است تا آنجا که گروهی، جهانی شدن را به عنوان واکنشی به این محدودیت ها به شمار می آورند - ادوارد و اشر5، 2000، ص . - 59گروهی از صاحب نظران معتقدند ویژگی بارز جهانی شدن به تشدید سرعت و روند سرمایه گذاری جهانی و تغییر ساختارهای اقتصاد خرد کلان انجامید و موجی از نگرانی ها را در امر تهدید امنیت ملی کشورها، عدم توسعه یافتگی، فقر جهانی و مهاجرت انبوه فراهم ساخته است. - باربر، 1993، ص . - 87 مارتین آلبرو، از دیگر نظریه پردازان پدیده جهانی شدن، این پدیده را فرایندهایی که بر اساس ان تمام مردم جهان در یک جامعه ی واحد و فراگیر جهانی به هم می پیوندند، معرفی می کند. همچنین امانوئل ریشتر، جهانی شدن را شکل گیری شبکه ای می داند که طی آن اجتماعاتی که پیش از ان در کره خاکی دور افتاده و منزوی بودند، در وابستگی متقابل و وحدت جهانی ادغام می شوند - صداقت، 1379، ص . - 26 گیدین - 1994 - معتقد است که جهانی شدن به معنای انتقال است. او بر این باور است که بخش اعظم این تحول ناشی از توان بشر در متمول ساختن وسایل ارتباطی و فعالیت از راه دور است - مهر علی زاده، 1383، ص . - 82 به عقیده ویلیامز، جهانی شدن به فرایندی اطلاق می شود که از طریق آن، حوادث، تصمیمات و فعالیت های یک بخش از جهان و می تواند برای افراد و جوامع در بخش های بسیار دور کره زمین نتایج مهمی در بر داشته باشد. آنچه که از تعاریف بالا به دست می آید این است که جهانی شدن پدیده ای است که در اثر وقوع و ظهور آن نقش مرزهای جغرافیایی در تصمیم گیری ها و فعالیت های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. بر این اساس در این نظام جدید، منافع تک تک افراد و جوامع بیش از پیش به منافع تمام مردم جهان و تمام کشورها و جوامع وابسته و در ارتباط خواهد بود.به عبارت دیگر جهانی شدن محیطی را برای جوامع مختلف جهان فراهم خواهد آورد که در آن پیوند های فرا ملیتی به حداکثر خواهند رسید. بحث درباره جهانی شدن به معنی کلان و شفاف آن از دهه آغازین قرن بیستم به بعد رواج یافت و به دو جریان فکری متمایز منجر شد:
-1 جریان نخست - اوایل دهه 1910 تا اواخر دهه : - 1980 این دوره در بطن خود مباحثی چون استعمار و نابرابری در ابعاد فرهنگی، تظامی و اقتصادی را مطرح ساخته است. این دوران، دوران اوج نظریه پردازان مارکسیسم و جامعه شناسان چپ گرا و رادیکال بوده است.
-2 جریان دوم - از اوایل دهه 1980 تا اواخر دهه : - 1990 در این دوره جهانی شدن اط منظر یک واقعیت اجتماعی و در قالب نظم نوین جهانی مطرح شد. این جریان فکری دارای سه ویژگی مهم است. اول این که جهانی شدن را مثبت ارزیابی می کند.
دوم آن که از دید کارکرد گرایانه به آن می نگرد و سوم این که فاقد ارزش- داوری های سیاسی و اخلاقی است - زاهدی، . - 24 :1378
ایجاد نظام جهانی که خود محصول جهانی شدن است، به عنوان یک شبکه تبادل قدرت، شوق انتشار گسترش چیزی است که شاید آن را بتوانیم یک مدل پیشرفت بنامیم. این مدل شامل عادات مصرف، شکل های تولید، شیوه های زندگی، معیارهایی در جهت موفقیت اجتماعی، منابع فرهنگی و حتی اشکال سازماندهی سیاسی نیز می باشد. ارتباطات قئرت سلطه حقیقی و اولیه ایم مدل پیشرفت را بر روی بقیه محکم نمود. بنابراین، نظام جهانی درصدد تشویق جامعه و تمدن شبیه سازی می باشد. به طور کلی فرایند جهانی شدن در پی ایجاد جهانی است که در آن حدود و ثغور کشورها، تفاوت ها و اختلافات فرهنگی، ارزش ها، هنجارها، بینش ها و مراکز تصمیم گیری جداگانه و مستقل وجود نداشته باشد. این تصمیم گیری خواه سیاسی و خواه اقتصای، اجتماعی، فرهنگی و یا آموزشی باشد، به هر حال باید تابع یک روال و روش و جهت گیری واحد جهانی باشد، که البته خود چالش های جدی را برای فرهنگ ها و ملت های مختلف و متنوع جهان به وجود می آورد و این چالش ها بیشترین آثار و پیامد را در عرصه فرهنگ و تعلیم و تربیت موجب می شود. البته بسیاری بروز پیامدهای منفی و یا مثبت جهانی شدن را امری واقعی و اجتناب ناپذیر می دانند، زیرا معتقدند جهانی شدن نتیجه تاریخ است - سجادی، 1382، ص . - 116
علل جهانی شدن
برای ظهور پدیده جهانی شدن صاحب نظرا ئلایل متعددی را ارائه داده اند که خلاصه پویایی های علت و معلولی جهانی شدن به شرح ذیل می باشد:
-1 عقل گرایی: شامل برداشت های سکولار درباره هستی بر حسب دنیای مادی، توجه انسان به کره زمین به عنوان ایستگاه همه انسان ها و بحث های کارآمد در برابر تقسیمات قلمروی.
-2 سرمایه داری: شامل بازارهای جهانی برای افزایش حجم فرش و دستیابی به اقتصاد مالی در مقیاس گسترده، حسابداری جهانی قیمت و بدهی های مالیاتی به منظور افزایش منافع، منبع یابی حهانی به منظور کاهش هزینه های تولید، مزیت های جهانی به عنوان مجاری اضافی برای انباشت.
-3 نوآوری های تکنولوژیگی: شامل حمل و نقل هوایی، ارتباطات الکترونیکی، داده پردازی دیجیتالی و صنفی شدن کلی به عنوان منبع اصلی تغییرات زیست محیطی جهانی.
-4 قوانین و مقررات: شامل استاندارد کردن روش های اجرایی و فنی، آزاد سازی جابجایی های پولی یا سرمایه گذاری ها و تجارت برون مرزی، تضمین حقوق مالکیت برای سرمایه جهانی و قانونی شدن سازمان ها و فعالیت های جهانی - شولت، 1382، ص . - 36
ابعاد جهانی شدن
از نظر صاحب نظران و کسانی که پیرامون جهانی شدن تئوری پردازی می کنند، جهانی شدن دارای ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. جهانی شدن، از مرز های سیاست و اقتصاد فراتر می رود و علم و فرهنگ و کسب زندگی را نیز در بر می گیرد. از این جهت جهانی شدن پدیده ای است که قابل تسری به اشکال گوناگون عمل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی، نظامی، فناوری و همچنین عرصه های متفاوت عمل اجتماعی نظیر محیط زیست است - کومسا، 1378، ص . - 182 هر چند که ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی روابط متقابلی با یکدیگر دارند و نمی توان یک بعد از جنبه های مختلف یک پدیده را بدون در نظر گرفتن ابعاد دیگر مورد مطالعه قرار داد. اما در این مقاله به تناسب موضع به بعد فرهنگی بیشتر می پردازیم.
