بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از این تحقیق تحلیل اثرات درآمد سرانه، سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت بر شاخص مرگ و میر در سیزده استان منتخب ایران برای دوره زمانی1375 - 1390 است. برای تحلیل از یک الگوی رگرسیونی و داده-های تابلویی استفاده شد که به روش اثرات ثابت برآورد میگردد و دادهها از طریق سامانه سالنامه آماری استانهای ایران استخراج شده است. متغیرهای استفاده شده شامل در صد مرگ و میر، درآمد سرانه، توزیع درآمد، سلامت، جمعیت با تحصیلات متوسطه، جمعیت با تحصیلات عالی، روستانشینی، جمعیت بالای 65 سال و جمعیت زیر 15سال میباشد. نتایج بدست آمده نشان میدهد که 6 متغیر مستقل درآمد سرانه، توزیع درآمد، جمعیت با تحصیلات متوسطه، جمعیت با تحصیلات عالی، جمعیت زیر 15 سال، و شاخص سلامت تأثیر منفی و از نظر آماری معنیدار بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. همچنین دو متغیر جمعیت بالای 65 سال و جمعیت روستانشینی تأثیر مثبت و از نطر آماری معنیدار بر شاخص مرگ و میر داشتهاند. با توجه به یافتههای تحقیق به سیاستگذاران پیشنهاد میگردد سیاستهایی جهت افزایش درآمد و آموزشهای مناسب را مورد توجه قرار داده و نیز اعتبار تخصیصیافته به بخش درمان و احداث بیمارستانها افزایش یابد.
واژگان کلیدی: مرگ و میر، درآمد سرانه، سرمایه انسانی، ترکیب جمعیت
-1مقدمه
در دنیای امروز توسعه فرآیندی اقتصادی- اجتماعی به شمار می رود و از این رو علاوه بر مؤلفه های اقتصادی مانند درآمد سرانه، توجه به جنبه های اجتماعی توسعه نظیر شاخص های سلامت از جمله مرگ ومیر، آموزش و سرمایه انسانی و ترکیب جمعیت و نیز روابط بین این مؤلفه ها ضروری است. در واقع میتوان گفت که مقولههای توسعه اقتصادی، سرمایه انسانی و شاخصهای سلامت با یکدیگر تعامل نزدیک دارند، به طوری که با افزایش درآمد سرانه درآمد قابل دسترس افراد و خانوارها افزایش یافته و از این طریق سلامت افراد جامعه تأمین و ارتقا مییابد و موجبات کاهش نرخ شاخص مرگ و میر را فراهم میآورد. از طرف دیگر، به نظر میرسد ارتقای سطح توسعه انسانی به واسطه افزایش سطح سواد در جوامع میتواند به واسطه ارتقای سطح رفاه و استانداردهای زندگی و ارتقای سطح سلامت در جامعه خود در کاهش روند شاخص مرگ و میر و ارتقای امید به زندگی در جوامع موثر باشد.
در همین راستا هدف این مطالعه بررسی اثرات درآمد سرانه، سرمایه انسانی و ترکیب جمعیتی بر شاخص مرگ و میر برای سیزده استان ایران طی دوره زمانی 1375-1390 با استفاده از الگوی رگرسیونی و دادههای تابلویی میباشد. ازاینرو در گام نخست پس از بیان مسأله پژوهش به اهمیت و ضرورت بررسی آن پرداخته می-شود.
بیان مساله
نرخ مرگ و میر و سایر مسائل مرتبط به آن از جمله مهمترین شاخصهای بهداشتی و سرمایه انسانی در جوامع بهشمار میروند که توجه و اهمیت به آنها از مسایل مهم پیشروی برنامهریزان و سیاستگذاران به شمار میرود. ازآنجاکه نرخ مرگ و میر، به شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و غیره وابسته است، بنابراین مطالعه شاخص مرگ و میر و عوامل موثر بر آهنگ و روند آن، چه از بعد اقتصادی و توسعه انسانی و چه از ابعاد جمعیت شناختی، حائزاهمیت است - تمنا 1378، ص 174، رام. - 2007 1
در همین راستا محققان عوامل موثر بر شاخص مرگ و میر را به سه دسته -1 عوامل اقتصادی که خود شامل شاخصهایی از جمله درآمد سرانه2، نابرابری3 و توزیع درآمد4می باشد -2 شاخصهای سرمایه انسانی5 از
جمله معیارهای آموزشی و -3شاخصهای ترکیب جمعیتی1 ، ترکیب سنی و جنسی و معیارهای سلامت تقسیمبندی میکنند - تمنا 1387، ص . - 176
علل مرگ و میر
نابرابری درآمدی وجه منفی توزیع درآمد است که به طور مستقیم میتواند بر وضع معیشت، بهداشت و سلامت و رفاه جامعه موثر باشد، بنابراین شاخصهایی چون درآمدسرانه و نابرابری از جمله مهم ترین عوامل موثر بر آهنگ شاخص مرگ و میر در تمامی اقتصادها به ویژه اقتصاد کشورهای درحال توسعه همچون ایران محسوب میشود. از اینرو، رابطه بین نابرابری درآمد و مرگ ومیر به عنوان یکی از شاخصهای مهم بهداشت جمعیت در دهههای اخیر چه در سطح نظری و چه درسطح تجربی توجه بسیار زیادی را به خود جلب کرده است - رام، . - 2007
ارتقای شاخص توسعه انسانی2 به عنوان یک شاخص ترکیبی در دنیای معاصر به ظرفیت کسب علم و دانش، دسترسی به امکانات مادی زندگی و برخورداری از عمر طولانی و توأم با سلامتی بستگی دارد. از این رو شاخصهای آموزش، امید به زندگی و تولید ناخالص داخلی تشکیلدهنده اجزای شاخص توسعه انسانی به شمار میروند و شاخص توسعه انسانی در واقع میانگین این سه شاخص است. بنابراین، باتوجه به اجزای تشکیل دهنده این شاخص میتوان گفت بهبود و اصلاح این شاخص از طریق افزایش میزان امید به زندگی میتواند بر آهنگ و روند نرخ مرگ ومیر موثر باشد. - آصف زاده و همکاران . - 1392
معیارها و شاخصهای ترکیب جمعیت دستهای دیگر از عواملی هستند که میتوانند در روند و آهنگ شاخص مرگ و میر در همه جوامع بهویژه کشورهای درحال توسعه با نرخ رشد جمعیت بالا و توأم با سطح سواد و بهداشت پایینتر نسبت به کشورهای توسعه یافته، نقش موثری ایفا کنند. در حقیقت توزیع آماری افراد در یک جمعیت بر حسب خصوصیاتی از قبیل سن، جنس، وضع اشتغال و غیره را ترکیب جمعیت میگویند. باشند، طبق معیارهای توسعه سازمان ملل متحد هرچه سطح سواد در یک جامعه بالاتر باشد، خود موجب ارتقای سطح رفاه و استانداردهای زندگی و ارتقای سطح سلامت در جامعه شده که خود در کاهش روند شاخص مرگ و میر و ارتقای امید به زندگی در جوامع موثر خواهد بود. همچنین از شاخصهایی که ترکیب جمعیتی را تشکیل می-
