بخشی از مقاله
چکیده
یادگیری ، فرایندی چند سویه است که عوامل متعددی از جمله معلم، دانش آموز، خصوصیات فضای کالبد، فناوری های نوین و تجهیزات فیزیکی ، جهت نیل به اهداف مطلوب در آن سهیم هستند. یکی از عوامل اثر گذار در آموزش و پرورش عصر حاضر؛ طراحی اصولی و کارآمد معماری کالبدی و ساخت بدنه فضای آموزشی است. از آنجا که کودکان و نوجوانان ساعات زیادی از عمر خود را جهت تربیت و یادگیری در مدرسه سپری می کنند، لذا فضای کالبدی مدرسه در آموزش و پرورش، باید چنان نقشی را ایفا کند که به سرزندگی، پویایی، آرامش و کیفیت بخشی فعالیت های آموزشی و تربیتی دانش آموزان منجر شود. پژوهش حاضر با این هدف که فرایند یاددهی- یادگیری، بایستی به گونه ای مدیریت شود تا فضایی مناسب، لذت بخش و به دور از استرس، برآورنده نیازها و علایق همراه با مدیریت مشارکتی دانش آموزان و ایجاد رغبت در تدریس برای معلم جهت افزایش بهره وری حاصل گردد. روش تحقیق در این پژوهش براساس مطالعات اسناد کتابخانه ای و تحلیلی داده ها و روش تحلیل داده ها به روش کیفی بوده است. یافته های تحقیق در این پژوهش نشان داده که به کمک بهره گیری از تنوع کاربرد رنگ در فضای آموزشی به خوبی می توان بر بهره وری فرآیند یادگیری کودکان تأثیر گذاشت.
کلید واژه ها: فرایند یادگیری، فضای آموزشی، دانش آموزان، رنگ فضا، افزایش بهره وری
-1مقدمه
مطالعه پیرامون فضای آموزشی و نحوه تجربه آن، موضوع بسیاری از تحقیقات در دهه های اخیر بوده است.تحقیقاتی که در پی درک و تبیین چگونگی تأثیر متقابل محیط بر کاربر و کیفیت زندگی ایشان بود. آنچه شخصیت آدمی را شکل می دهد بدون شک متأثر از محیطی است که در آن پرورش یافته است. با توجه به دیدگاه روانشناسان محیطی نیمی از ساختار شخصیتی انسان را محیط شکل می دهد.برای اولین بار کرت لوین در سال 1936 ارتباط مکان-فرد را در قالب مبانی روانشناختی شخصیتی مطرح و به نقش مکان کالبدی در رفتار اشاره نمود.امروزه مطالعات محیطی رفتاری یکی از شاخه های مهم در شناخت، تحلیل و ارزیابی تأثیرمحیط بر ادراکات و رفتار کاربران یک محیط به شمار می رود، - راپاپورت، . - 1990 در این راستا طراحان محیط، با درک پارامترهای تأثیر گذار بر رفتار انسان ها و نحوه ادراک کاربران از فضا می توانند در طراحی محیطی با کیفیت بالاتربه نتایجی بهتر دست یابند. ادوارد تی هال - 1966 - یکی از کارشناسان ارتباطات در نظریه مهم خود به نام - زبان خاموش - معتقد است که فضا سخن می گوید و زمان حرف می زند .این بدان معناست که یادگیری تنها در کلاس درس اتفاق نمی افتد بلکه فضاها و اجزاء مدرسه شامل در ، دیوار و تجهیزات، نیز همانند معلم و بسته های آموزشی حامل پیام هستند و با کودکان سخن می گویند. در آموزش پرورش نوین سازگار نمودن بستر آموزش در کانون توجه متخصصان امر آموزش و روانشناسی محیطی قرار گرفته است، همچنین در تعلیم و تربیت جدید کالبد فضای آموزشی به عنوان عاملی پویا در کیفیت بخشیدن به فعالیتهای آموزشی دانش آموزان در محیطی فعال, شاداب و به دور از استرس نقش ایفا می کند. دراین نوع نگرش تعلیم و تربیت تنها یک فرایند یک سویه - معلم محور - که به شیوه سنتی سخنرانی ,کار آموزش رادر پیش می گرفت نیست , بلکه عوامل متعددی چون ارتباط عاطفی بین معلم و فراگیر, ارتباط بین خانواده و مدرسه , معماری وعناصر تشکیل دهنده ی کالبد فضا مانند رنگ, نور , صدا و تجهیزات می توانند اثرات قابل توجهی بر یادگیری آموزشی و تربیتی فراگیران بر جای بگذارند. عناصر طبیعی محیطی که در آن زندگی می کنیم در همه ی ابعاد شخصیتی,روحی و جسمی انسان جهت رشد و بالندگی به عنوان عنصر مهمی نقش ایفا کرده و زمینه را برای شرکت در فعالیتهای گروهی و فرایند یادگیری را فراهم می کند، هر چند محیط فیزیکی تنها یکی از مولفه های تاثیر گذار در فرایند آموزش است، اما طراحی کالبد فضای شاداب به کمک درجاتی از نور و روشنایی و رنگ مناسب، تأثیرات قابل توجهی را بر رفتار و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد. همانطور که در بحث عرفان و سیر به سوی حق تعالی دو وجه ظاهر - کالبد انسان - و باطن - روح و مایه درونی انسان - به هم وابسته و مکمل یکدیگر هستند، در بحث آموزش و تعلیم و تربیت به طور عام، می طلبد کالبد فضا یا ظرفی که قرار است مظروف یا همان ×دانش آموز در آن قرار بگیرد،به فرایند همه جانبه تعلیم و تربیت که امری سازمان یافته است متناسب باشد.
-2بیان مسأله
بناهای بسیاری از مدارس ما، آن قدر دلگیر و بی روح اند که در دانش آموز و معلم شوقی بر نمی انگیزاند. سازندگان این بناها چه تصوری از مدرسه داشته اند که آنها را با این شکل و شمایل در مقابل دیدگان ما قرار داده اند؟این آیا به این دلیل نیست که در طراحی فضاهای چنین مدارسی، به اصول علمی معماری و تحقیقات آموزشی مبتنی بر دانش و تجربه بشری و نیازها ی روحی وروانی دانش آموزان توجه نشده است؟ سؤالاتی از این دست، مسأله کاربران این فضاهاست. عرصه تعلیم و تربیت از مهمترین زیر ساخت های تعالی همه جانبه کشور و ابزار جدی برای ارتقاء سرمایه انسانی در عرصه های مختلف است. از آنجا که آموزش و پرورش از مهمترین ضرورت های هر تمدن است، آنچه که امروزه نظر کشورهای پیشرفته را به خود جلب نموده، بحث در چگونگی طراحی فضاهای مدارس منطبق با سبک های جدید آموزشی است که نهایتا منجر به پرورش افراد مؤثر و کار آمد برای اجتماع شود. از مهمترین ساختمانهایی که نسل ها در آن رشد می کنند و شخصیت آدمی را شکل می دهد، مدرسه است. مدرسه به مثابه یک کالبد معماری، حاوی اندیشه هایی است که منجر به یادگیری می شود. نقش و رسالت مدرسه فراهم آوردن زمینه و امکاناتی جهت یادگیری است. با توجه به نقش محیط در میزان و کیفیت یادگیری که به دو صورت خود آگاه و ناخود اگاه انجام می گیرد، می توان گفت یادگیری در فضاهایی با شفافیت و نورگیری، ابعاد و اندازه - به اصطلاح فضایی دل باز - مناسب با سن افراد یادگیرنده نتیجه بخش تر از فضایی تنگ و تاریک ودلگیر است.ایجاد محیط یادگیری مناسب، به عنوان یکی از عوامل موثر در بهبود کیفیت آموزشی امری بدیهی و قابل تأمل است. از مهمترین دغدغه هایی که در جامعه امروز وجود دارد، آموزش کودکان به بهترین نحو و ایجاد محیط یادگیری مناسب به عنوان یکی از عوامل بهبود کیفیت آموزش برای دانش آموزان است. - هدف نظام آموزش و پرورش مسلط شدن بر روی یک موضوع خاص نیست، بلکه پرورش شخصیت انسان است - دیویداٌر - . متناسب نبودن فضای کالبدی مدارس با روحیات و روان دانش آموزان، به لحاظ - دریافت نور روز و تاثیر مستقیم آن بر روی هورمونهایی که منجر به تمرکزیا عدم تمرکز در یادگیری می شوند، رنگ آمیزی و شادابی - باعث می شود که دانش آموزان ابتدایی در همان روزهای آغازین بازگشایی مدارس ، دچار استرس شده و این امر نه تنها به فرایند یادگیری کمک نمی کند بلکه از فضای مدرسه گریزان می شوند و یا لا اقل با بی میلی و عدم رغبت و رضایت به مدرسه می روند، که این امر منجر به همراهی والدین دانش آموزان تا دم درکلاس درس می شودو با نواختن زنگ خانه دانش آموزان با سرعت خیره کننده ای فضای مدرسه را ترک می کنند. اسناد - مقالات - و شواهد - بناهای موجود - بسیاری وجود دارد که بسیاری از ساختمانهای موجود، وضعیت مطلوبی از نظر رنگ آمیزی، نور گیری و روشنایی، دسترسی و کریدر های فعال ارتباطی ندارند، این عدم مطلوبیت، شامل ساختمان های قدیمی با نور گیری نامناسب به لحاظ جهت نورگیری و ابعاد نورگیر و رنگ آمیزی با رنگ طوسی که رنگی خنثی بوده و حس کنجکاوی و اشتیاق را از دانش آموزان می گیرد رنگ آمیزی شده اندو یا ساختمانهایی با کاربری غیر آموزشی و بناهای جدیدی - یک تیپ برای همه ی اقلیم ها - که اکثرا طبق اصول صح یح معماری ساخته نشده اند. در مدارسی که فضای کالبدی مدرسه و محیط حاکم بر روح و روان دانش آموزان باعث خستگی، بی نظمی و بی تمرکزی دانش آموزان می شود تحقق یافتن اهداف مورد نظر با مشکل روبرو خواهد شد - عظمتی ، . - 1394 دیوارهای بلند و ضخیم، راهروهای تنگ و طویل، محصور بودن و زندانی گشتن را القاء می کنند و در عوض محیطی پر گل و سر سبز، کلاس ×هایی تمیز و دارای رنگ مناسب و دلنشین، آرامش و نشاط را تلقین می کنند - حافظیان، - 1385
-3پیشینه تحقیق
پژوهش های بسیاری در خصوص محیط و عناصر طبیعی آن مانند نور، رنگ ، آب ، فضای سبز و تاثیر آن بر روحیه و رفتار کاربران محیط های آموزشی و درمانی انجام گرفته است ، اما بحث در خصوص کالبد فضای آموزشی جهت افزایش راندمان، موضوعی است که در این تحقیق قصد پرداختن به آن را داریم.
بدیعی، لیلی، در سال 1395در پایان نامه کارشناسی ارشد، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران ،با موضوع استفاده از نور در طراحی الگوریتمیک بیان می دارد، -1 نور روز به دلیل ماهیت تغییر پذیری که دارد علاوه بر عمق دادن به احجام پیچیده با ایجاد نور و سایه فضاهای استاتیک داخلی را پویا می سازد. استفاده از نور روز در داخل ساختمان باعث پیوند انسان با طبیعت می شود و در او حس زمان و مکان ایجاد می کند. -2 مطالعات نشان می دهند، اختلالات فصلی که باعث ایجاد افسردگی، کمبود تمرکز و خستگی می شوند توسط هورمون ملاتونین دربدن ایجاد می شوند که این هورمون با نور مهار می شودو همچنین زمان خواب و بیداری توسط این هورمون در بدن تنظیم می شود. - 3 در آزمایش انجام شده بر روی 90 دانش آموزسوئد نشان میدهدکه سطح بالای کورتیزول در بدن و همچنین کمبود آن باعث کاهش تمرکز در دانش آموزان میشود - کاترینا پارپری،-4 . - 2012 هر چه تنوع روشنایی درزمینه دید بیشتر باشد فضا مطلوب تر و گرم تر خواهد بود - استین، استیمرز، - 2004 عظمتی و همکاران، در سال 1391در مقاله خود با نام عوامل محیطی مؤثر بر رضایتمندی دانش آموز از فضای آموزشی بیان می دارند، -1 عوامل موثر بر رضایتمندی دانش آموزان در مدرسه متفاوت و متنوع است ،از بین عوامل مورد بررسی در رضایتمندی دانش آموز از مدرسه، عامل جذابیت محیطی را موثرترین عامل می دانند. -2 ایجاد محیطی آرام ،دوست داشتنی و لذت بخش، موجب جلب توجه و تمایل دانش آموزان برای حضور در مدرسه و ارتقای سلامت روانی آنان می شود. - زینعلی
