بخشی از مقاله
محیط هاي یادگیري خلاقانه با هدف ارتقا سطح کیفی فضا هاي آموزشی وارایه راهکارهایی به منظور افزایش کارایی دانش آموزان درمحیط هاي آموزشی
چکیده درجهان امروز درراستاي پیشرفت علوم وفنون،استفاده ازراهکارهاي خلاقانه به منظور انگیزش دانش آموزان یکی ازموارد اجتناب ناپذیرمی باشد. توسعه محیط هاي آموزشی با سرعتی روزافزون به منظور افزایش سطح کیفیت آموزش وپرورش درکشورهاي پیشرفته دنیا روبه رشد می باشد، لذا به منظور ارتقا دستاوردهاي علمی درجهانی که سطوح رقابتی بسیاري درباب آموزش نوجوانان وجوانان که همانا آیندگان وسازندگان هرکشوري می باشند روبه پیشرفت هاي چشمگیري است، درنظر گرفتن راهکارهاي ایجاد خلاقیت درفضاهاي آموزشی وافزایش بازدهی دراینگونه محیط ها ازجمله مهم ترین اهدف تحقیق پیش رو می باشد، لذا دراین راستا اخیرترین مطالعات ودستاوردهاي جهان درباب خلاقیت در محیط هاي آموزشی وهمچنین راهکارهاي کاربردي با توجه به اهداف ارتقا سطح کیفی فضا هاي آموزشی با استفاده ازروش مطالعات پیشینه موضوع ومروري بر دست آوردهاي روزدنیا درباب راهکارهاي کاربردي به منظور افزایش خلاقیت، مواردي چون مدرسه جنگلی،طرح کلاس هاي انعطاف پذیر،نقش بازي درافزایش خلاقیت و فیزیک محیط هاي آموزشی انعطاف پذیر وعوامل موثربرآن مورد بحث وبررسی قرارگرفته است، به عنوان یکی ازنتایج بدست آمده تمایل دانش آموزان به انجام فعالیت هاي گروهی درفضاهاي آزاد که یکی ازمصادیق آن مدارس جنگلی می باشد بیشترازمحیط هاي بسته کلاسی مطرح شده است. وهمچنین فاکتوري چون استفاده موثرازنور روز سبب افزایش انگیزه تحصیلی خواهدشد وبه عنوان یکی دیگر از نتایج بدست آمده ازمطالعات پیمایشی، مسیرهاي آزاد عاري از احساس تنگنا درفضاهاي آموزشی موجب افزایش نمرات دانش آموزان دردرس هایی چون ریاضیات وهنر شده است.
واژه هاي کلیدي افزایش خلاقیت، مدرسه جنگلی ، بازي درآموزش، فضاهاي آموزشی انعطاف پذیر،کلاس انعطاف پذیر
-1 مقدمه
یک مدرسه ازآنجا که به افراد بیشماري تعلق دارد وافراد با نقش هاي اجتماعی متفاوت درآن سهیم هستند،موضوع بسیار مهمی درطراحی است.(هرمان هرتزبرگر) موضوع تغییر ساختارفضاهاي آموزشی سنتی به نوع مدرن بحثی است که درکشورهاي اروپایی پس ازجنگ جهانی به منظور بازیابی روحیه نشاط دردانش آموزان موردتوجه قرارگرفت. نوآوري درراستاي خلاقیت دانش آموزان درفضاهاي آموزشی یکی ازموارد کلیدي به منظور رشد وتوسعه در دانش هایی چون صنعت،کشاورزي،بهداشت وسایر علوم وفنون می باشد.
درراستاي گسترش تکنیک هاي آموزشی وپرورشی ایجاد بسترهایی به منظور رشد وتوسعه تکنیک هاي آموزشی به منظور گسترش دستاوردهاي علمی یکی ازوظایف مهم طراحان محیط هاي آموزشی می باشد. علی رغم تغییرات عمده کمی وکیفی فضا هاي آموزشی درکشورهاي توسعه یافته جهان تلاش هاي اندکی درکشورهاي درحال توسعه انجام گرفته است، درحالیکه با گسترش دانش نظري وانجام عملیات هد فمندانه به منظور توسعه کشورشاهد رشد خلاقیت ونوآوري بیشتر درفضاهاي آموزشی خواهیم بود.لذا درفصل ذیل به بحث وبررسی پیرامون مطالعات بنیادین درکمیته هاي تحصیلی کشورهاي توسعه یافته درباب موثرترین شرایط ومحیط هاي یادگیري که سبب ارتقا خلاقیت درکودکان وافراد جوان می شود، پرداخته شده است.
-2 شیوه و روش
دراین مقاله ،استفاده ازروش مطالعات پیشینه موضوع ومروري بر دست آوردهاي روزدنیا بوسیله به روزترین منابع موجود درباب راهکارهاي افزایش خلاقیت درمحیط هاي آموزشی وارایه مدل پیشنهادي براي آن وهمچنین بررسی اخیرترین نمونه هاي موردي مرتبط درحیطه مباحثی چون فضاهاي آموزشی انعطاف پذیربالخص مطالعات مرتبط با کلاس هاي انعطاف پذیر پرداخته شده است ، که یکی از مهم ترین دغدغه هاي طراحان به منظورارتقا سطح کیفیت آموزشی،بهبود روحیه گروهی وبازدهی وعملکرد موثر تحصیلی دانش آموزان می باشد.
-3پیشینه خلاقیت درآموزش
کمیته تحصیلی آموزش ویادگیري کشوراسکاتلند درماه مارس سال 2011 میلادي،به انجام مطالعاتی درراستاي شرایطفضاهاي آموزشی با هدف ارتقا خلاقیت درکودکان وجوانان پرداخته است (ال.تی.اس ، 2011 ).در باب فرآیند یادگیري خلاقانه تحقیقات وسیعی با روش مطالعات پیشینه انجام پذیرفته است که ازآن جمله می توان به خلاقیت،تکنولوژي هاي نوین ویادگیري (لاولس،2007 )،مطالعات پیشینه درحیطه مباحثی چون بلاغت ناشی از پدیداري خلاقیت، نبوغ خلاقانه، خلاقیت همیشگی ،خلاقیت به عنوان ضرورت اقتصادي،بازي وخلاقیت،خلاقیت وتشخیص،خلاقیت منتج ازتکنولوژي وکلاس هاي خلاق نیز انجام پذیرفته است ،درباب بازي وخلاقیت،بازي دردوران کودکی به عنوان یکی از مهم ترین روش هاي برطرف سازي مشکلات دربزرگسالی وافزایش خلاقیت دردوران بلوغ مطرح شده است.
درپژوهش هاي فوق نقش کلاس به عنوان هسته مرکزي فضاهاي آموزشی موردتوجه واقع شده است ودراینهاي راستا بیان کلاس خلاق درارتباط بین روحیه،دانش،مهارت،خلاقیت،تدریس ویادگیري ومکانی به منظورظهور خلاقیت درآن بیان شده است. (باناجی،برن،باکینگهام،2010)
-4راهکارهاي افزایش خلاقیت خلاقیت واکنش انسان به مسایلی است که اغلب براي آن ها راه حل هاي پیش ساخته وغیرخلاق وجودارد.(افشارنادري،کامران.(1378
خلاقیت فرصتی براي کشف وحل مشکلات وامکان استفاده از قدرت تصور شخص بیان شده است، شواهدي منطقی دربسیاري ازمطالعات پیشین مبتنی برانعطاف پذیري فضاهاي آموزشی به منظور ارتقا سطح خلاقیت دانش آموزان مطرح شده است
(ادیسن،برگس،استیرز،تراول،.(2010
برمبناي متون فعالیت هاي مرتبط با یادگیري انجام هنرهاي دستی براي مثال درحیطه هنر،طراحی وتکنولوژي طراحی،گستره اي ازابزارمناسب ومنابع دیگري که قادر به رشد خلاقیت می باشد، را فراهم کرده است.(ادیسن،.(2010بنکرافت درسال 2008 میلادي دسترسی به نورفراوان، متریال هاي داراي فرم آزاد که قادربه اینکه به اشکال دیگر تغییر شکل دهند،همانند گل،فوم مدلسازي، سیم، سلفن، دستمال کاغذي و... براي دانش آموزان به عنوان منابعی تخصصی به منظور انگیزش خلاقیت اشاره کرده است(بنکرافت،. (2008
منابع فناوري اطلاعات مانند وایت برد تعاملی میتواند درتعالی خلاقیت دانش آموزان موثرواقع شود. درطی مطالعات پیمایشی درپنج مدرسه دردروس ادبیات وریاضی تعامل دانش آموزان ووایت برد تعاملی به عنوان فرصتی براي کاوش وارتقا تفکروحافظه تصویري مورد توجه قرارگرفت. (وود،اشویلد،. (2008 دراین بخش به بررسی مدلی ازکلاس هاي تعاملی دردانشگاه استراسکلاید پرداخته شده است، مرکزآموزشی استراسکلاید درسال2000 میلادي بهره برداري شده و شامل فضاهایی همانند کلاس هاي تعاملی،اتاق هاي سمینارواستدیو تدریس می باشد، دراین مرکز به دلیل افزایش کارایی حاصل ازمباحثات گروهی چیدمان منحنی شکل انتخاب شده است. نمونه دیگر مجتمع کرافورد که درآن مبلمان قابل حرکت ردیفی به منظوراجراي کنفرانس،پرده نمایش،اجراي نمایش وجلسات تدریس تعاملی وخلاقانه که همه این امکانات دریک فضاي بسیاربزرگ که توسط ارتباط صوتی وویدیویی با یکدیگر در ارتباط می باشند،فراهم شده است،گروه هاي تحقیقاتی دراین مرکز داراي سرپرست بوده واز تکنولوژ ي هاي به روزو فناوري اطلاعات درآن استفاده شده است.براي مثال به منظور جلوگیري ازهدررفت زمان دانش پژوهان دریافتن کلاس مناسب دوربین هاي وب کم موجود میباشد که اشغال ویا عدم اشغال کلاس ها را نشان می دهد،افزایش بازدهی وارتقا فعالیت هاي گروهی دانش آموزان از جمله تاثیرات فضاهاي تعاملی دراین مرکز بوده است((Http/:www.elearning.ac.uk
براساس مطالعات گسترده علمی درسال هاي اخیردرراستاي افزایش خلاقیت توجه به محیط فیزیکی درفضاهاي آموزشی،مواد ومصالح وابزارهاي خلاقانه، فعالیت ها درفضاي باز،نقش بازي براي کودکان،ارتباط بین مدرس ودانش پژوهان ومواردي دیگر مورد توجه وازاهم دانش هادرکشورهاي توسعه یافته می باشد.
-1-4 فعالیت دانش آموزان درفضاهاي باز براساس مطالعات علمی اخیر، تعلیم به دانش آموزان درفضاهاي باز وانجام کارهاي گروهی درچنین فضاهایی سبب رشد وتوسعه خلاقیت درفضاهاي آموزشی خواهد شد.(ادیسن،(2010 براساس مطالعه اي موردي دریکی ازدبستان هاي اروپایی،مشاهده شده است که تمایل دانش آموزان به همکاري وانجام کارهاي گروهی درفضاهاي باز بیشتراز محیط هاي بسته کلاسی می باشد. (دیلن،.(2007
1-1-4 مدرسه جنگلی
تکاپو درراستاي پیدایش مدارس جنگلی اولین بارتوسط کالج بریج واتربه منظور آموزش به مدیران این مدارس درانگلستان آغازشد.
بنیاداف.اي .آي((FEIیا بنیان گذار مدارس جنگلی می باشد،دراین بخش ازمقاله به بررسی دومدرسه جنگلی درکشوراسکاتلند به سال 2004 میلادي پرداخنه شده است، براساس عملیات کمیته علمی مرتبط با این مجموعه( FEI )درکشور اسکاتلند،مدرسه جنگلی فولد هاوس محل گرد همایی بچه هاي دبستانی براي گذران یک روز کامل درمدرسه مذکوربود،دانش آموزان از یک مسیر جنگلی از سمت دهکده وارد مدرسه شده واین مدرسه درسایت کشت درختان توسکا واقع شده است،استفاده از فرم ارگانیک محوطه ومسیرهاي پویا از ویژگی هاي مدرسه جنگلی فولدهاوس می باشد.
مدرسه کولنز،کلاس درس وابزار آموزشی درحصاري از درختان قرارگرفته است که حس آرامش ونشاط رادرآموزش فراهم نموده وکمترین دخل وتصرف درطبیعت به منظورمسیرهاي پیاده روي دانش آموزان، راهنمایان مسیر خبره ،فراهم نمودن موقعیت هاي پرنشاط به منظور ایجاد حس کنجکاوي دردانش آموزان وتعلیم دادن به منظور نگهداري وحفظ میراث طبیعت به بچه ها می باشد. براین اساس افزایش اعتماد به نفس ،بهبود روابط اجتماعی ،حس کنجکاوي وافزایش نشاط وخلاقیت از جمله میآثار مدارس جنگلی باشد.(برادیل،.(2006
طراحی فضا ي باز خارجی،توسط فاکتورهایی چون سایت وموقعیت آن شکل گرفته که این موارد برروي مقیاس ونوع فضاي خارجی، منابع طبیعی مدرسه اثرگذارمی باشد. در یکی ازکالج هاي تنیس دراروپا،طراحی فضاهاي آموزشی مدرسه چوب بست،دریاچه درفضاي باز وکلاس خارجی درفضاهی آزاد ازویژگی هاي این کالج می باشد،شواهد نشان داده است که دانش آموزان تمایل بیشتري براي استفاده از امکانات آموزشی درفضاي باز درمقایسه با کلاس هاي چهاردیواري بسته داشته اند.
مدرسه جنگلی یکی ازدستاوردهاي آموزش درفضاهاي بازمی باشد.براساس یافته هاي پیمایشی سه مرحله مشاهده ازدومدرسه جنگلی درکشوراسکاتلند، ویژگی هاي این مدارس رابه عنوان محیط هاي خلاقانه به قرارذیل بیان شده است: (برادیل،(2006
-(1استفاده ازمحیط هاي ارگانیک درفضاهاي بازآموزشی
-(2فراهم کردن محیطی آزاد به منظورماجراجویی وکنکاش،استفاده ازاحساسات گوناگون و پرورش خلاقیت دانش آموزان
-(3 اختصاص زمان وفضا براي روش هاي یادگیري متنوع وپویا براساس مطالعات نایت درسال 2009 میلادي،اقزایش اعتماد به نفس،عزت نفس دانش آموزان،بهبود مهارت هايافزایشاجتماعی،انگیزه وتمرکز،افزایش اطلاعات درباب محیط زیست ازجمله فواید استفاده ازمحیط ارگانیک وپویا درمدارس جنگلی می باشد.
-2-4یادگیري پویا توام با سرگرمی
یادگیري توام با سرگرمی شامل فعایت هاي یادگیري متنوعی که پایه واساس آن تفریح وسرگرمی وبازي هاي فیزیکی می باشداتلاق می گردد. این اصطلاح همچنین به تمایل به سرگرمی دریادگیري که بصورت خاص دریادگیري خلاقانه اثرگذار می باشد نیزمنتج شده است.
یادگیري توام با بازي وسرگرمی می تواند داراي فرآیندي دراستفاده موثراز تکنولوژي ویا حتی بازي هاي بدون نیاز به تکنولوژي خاص صورت پذیرد.(هایونن (2008،هایونن معتقد است استفاده از فعایت هاي شاد وسرگرمی براي کلیه مقاطع بخصوص دبستان بسیارمهم می باشد.
1-2-4 بازي کودکان خلاقیت وطراحی ابزار بازي درفرآیند یادگیري شامل فعالیت هاي خلاقانه که منتج به تولید ابزار بازي وعناصررسانه اي به منظوراجراي بازي وسرگرمی درمحیط هاي یادگیري می شود،بیان شده است.
عبارت بازي درحیطه محیط هاي یادگیري توام با سرگرمی شامل بازي هاي پویا درارتباط با فعالیت هاي بدنی ویا بازي هاي دیگر که تمامی بدن وفکر دانش آموزان رادریرمی گیرد.
نقش بازي کودکان درسنین شروع تحصیل بسیار مهم وانکارناپذیرمی باشد هرچند بنا برتحقیقات موجود ابزارهاي بازي وسرگرمی در محیط هاي آموزشی درهر سنی سبب ارتقا مهارت هاي خلاقانه خواهد شد (جیندال اسناپ،. (2011 جفري درسال 2006 میلادي پروژه پیمایشی را درمقیاس بزرگی درکمیسیون اروپا به انجام رسانیده است، ترکیب امورآموزشی وبازي سبب افزایش خلاقیت شده است، درکشوراسکاتلند،در دوره انتقال ازابتدایی به دبیرستان،ابزارهاي موسیقی سبب افزایش انگیزه تحصیلی در دردانش آموزان شده است
(جیندال اسناپ،. (2011
-3-4 انعطاف پذیري درمحیط هاي آموزش مدارس نوین محیطی به منظور یادگیري خلاقانه وداراي امکانات،فناوري وفضاهاي نوین می باشد،دربابکلاسافزایش خلاقیت کاربرد هاي انعطاف پذیر یکی از موارد اجتناب ناپذیرمی باشد.
