بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر تیمارهاي شکست خواب بر بذور علفهرز ماستونک، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با شش تیمار - شاهد، سرمادهی مرطوب دو، چهار و هشت هفته، خیساندن در آب به مدت 24 ساعت، اسیدسولفوریک یک، دو و سه دقیقه، اسید جیبرلیک به غلظتهاي 250 و 500 و 1000 پیپیام و نیترات پتاسیم 0/1، 0/3، 0/5 و 1 درصد - در چهار تکرار و براي هر تکرار 25 عدد بذر در آزمایشگاه تحقیقات علوم علفهايهرز دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1397 انجام شد. نتایج نشان داد بیشترین درصد 100 - درصد - و سرعت 8/57 - بذر در روز - جوانهزنی علفهرز ماستونک در اثر اعمال تیمار 1 درصد نیتراتپتاسیم به همراه خراشدهی بود و کمترین درصد - صفر درصد - و سرعت - صفر بذر در روز - جوانهزنی در شاهد و تیمار هشت هفته سرمادهی مرطوب حاصل شد. با توجه به نتایج بهدستآمده میتوان بیان داشت خواب این علفهرز هم از نوع فیزیکی و هم از نوع فیزیولوژیکی میباشد.
واژههاي کلیدي: جوانهزنی، خراشدهی ، خوابشکنی بذر، سرمادهی مرطوب
مقدمه
علفهايهرز تهدید جدي براي کشاورزي محسوب میشوند زیرا براي دستیابی به آب، نور و مواد غذایی با گیاهان زراعی رقابت کرده و باعث کاهش عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی میشوند - صالحی، . - 1392 ماستونک، گیاهی است ایستا یا خوابیده، به ارتفاع 15-40 سانتیمتر که به وسیلهي بذر تکثیر مییابد. این علفهرز یکساله تابستانه است که در اواخر زمستان و یا اوائل بهار رویش میکند - راشد محصل و همکاران، . - 1380 علفهرز ماستونک در ایران به طور رایج در مزارع گندم وجود دارد و باعث کاهش کیفیت آرد شده و قبل از آسیابشدن بایستی از گندم حذف شود - نعلبندي و همکاران، 2010؛ غدیري و نیازي، . - 2005 بذر درگونههاي یکساله تنها پل ارتباطی بین نسلهاي مختلف این گونههاست - نجفی و همکاران، . - 1390 اکثر گونههاي خانواده چتریان داراي جنینهاي ناقص هستند که در زمان پراکندگی رشد نکردهاند - وندلوك و همکاران، . - 2009 خواب بذر یک ویژگی سازگار میباشد که بقاء نسل بعدي را با بهینهسازي توزیع جوانهزنی در طول زمان بهبود میبخشد و نیز یک مکانیسم دفاعی در برابر شرایط نامساعد محیطی میباشد - باسکین و باسکین، . - 1998 با توجه به اینکه مطالعات اندکی که در کشورمان بر رفتار جوانهزنی و خواب ماستونک انجام گرفته است بدیهی است شناخت این رفتارها به شناخت بهتر ما از این علفهرز و مدیریت برتر آن کمک خواهد کرد .لذا این تحقیق با هدف شناخت نوع خواب در ماستونک انجام شد.
مواد و روشها
این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با شش تیمار و چهار تکرار و هر تکرار با 25 عدد بذر در سال 1397 انجام شد. پس از انجام آزمایشهاي اولیه با توجه به اینکه در شرایط آزمایشگاهی بذرها کمتر از پنج درصد جوانهزنی داشتند و به دلیل داشتن پوسته سخت مشخص شد که بذرهاي ماستونک داراي خواب اولیه و ثانویه میباشند. پس از اعمال تیمارهاي مورد نظر در دماي ثابت 15 °C با 24 ساعت تاریکی مطلق درون دستگاه ژرمیناتور قرار گرفتند. در طول مدت آزمایش بذرها به صورت روزانه و به مدت 10 روز شمارش شدند. در هر تیمار بذرها به صورت خراشدار مورد بررسی قرار گرفتند. خراشدهی با دست انجام گرفت.
تیمارهاي شکستن خواب عبارت بودند از: - 1 شاهد - آب مقطر -
2 - سرمادهی مرطوب در زمانهاي متفاوت: بذور مرطوب شده داخل پتریدیش در دماي 5 °C به مدت دو، چهار و هشت هفته در یخچال قرار داده شدند و سپس آزمون جوانهزنی روي آنها انجام شد.
- 3 آب معمولی به مدت 24 ساعت - 4 اسید سولفوریک غلیظ 98 درصد به مدت یک، دو و سه دقیقه
- 5 اسیدجیبرلیک به غلظت هاي 250 و 500 و 1000 پیپیام: در این تیمار به ترتیب 0/0025 و 0/05 و 0/34گرم از اسیدجیبرلیک در 100 میلیلیتر آب مقطر به صورت جداگانه حل شده و بذور به مدت 48 ساعت در دماي 5 °C در یخچال قرار گرفتند و سپس آزمایش جوانهزنی روي آنها انجام گرفت.
6 - نیتراتپتاسیم 0/1، 0/3، 0/5 و 1 درصد: در این تیمار مقادیر نیترات پتاسیم همراه با 100 میلیلیتر آب مقطر به صورت جداگانه با هم مخلوط شده و بذور به مدت 24 ساعت در دماي 5 °C در یخچال قرار گرفتند و پس از گذشت بازه زمانی مورد نظر آزمایش جوانهزنی روي آنها انجام گرفت.
پس از پایان آزمایش درصد و سرعت جوانهزنی پارامترهایی بودند که مورد ارزیابی قرار گرفتند.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد - شکل - 1 به جز تیمار سرمادهی مرطوب در دماي 4 °C، تیمار خیساندن در آب به مدت 24 ساعت، خراشدهی شیمیایی با اسیدسولفوریک 98 درصد به مدت یک دقیقه، نیتراتپتاسیم 1 درصد و اسیدجیبرلیک 1000 و 500 پیپیام که مؤثرتر از بقیه بودند در شکست خواب بذور این علفهرز مؤثر واقع شدند. بهبود جوانهزنی بذور ماستونک توسط تیمارهاي مورد آزمایش به جز سرمادهی مرطوب نشاندهنده این مطلب است که بذور ماستونک هم داراي خواب فیزیکی از نوع پوسته سخت هستند و هم داراي خواب فیزیولوژیکی ضعیف میباشند. اساسا خواب بذور داراي وجود پوسته سخت در بین گونههاي گیاهی متفاوت است و میتواند شامل محدودیت فیزیکی رشد جنین، تداخل با تبادل گازي جنین و تأمین رشد بازدارندههاي رشد جنین توسط پوسته بذر باشد - بیولی، . - 1997 تیماردهی با اسیدسولفوریک به مدت یک دقیقه نیز بعد از تیمار نیتراتپتاسیم بیشترین مقدار درصد و سرعت جوانهزنی را به خود اختصاص داد. افزایش زمان تماس با اسیدسولفوریک باعث کاهش معنیدار فاکتورهاي اندازهگیري جوانهزنی به جز درصد جوانهزنی شد، به طوريکه تیمار اسیدسولفوریک به مدت سه دقیقه نسبت به سایر غلظتهاي این تیمار تأثیر مثبت بر شکست خواب نداشت و این امر میتواند به علت تماس طولانی مدت بذور با اسید و آسیب دیدن قوه نامیه آنها باشد.
بررسیهاي حاصل از این آزمایش حاکی از آن بود که 500 و 1000 پیپیام اسیدجیبرلیک باعث افزایش جوانهزنی ماستونک شدند ولی نسبت به تیمار 1 درصد نیتراتپتاسیم سرعت جوانهزنی کمتري را نشان دادند. با افزایش غلظت نیترات پتاسیم درصد جوانهزنی بذور و میزان شکست خواب بهبود یافت. با توجه به شکل 1 و 2 میتوان بیان داشت که هورمون نیتراتپتاسیم به مراتب نقش مهمتري در مقایسه با تیمار سرمادهی در افزایش درصد جوانهزنی و سرعت جوانهزنی داشت. نتایج این تحقیق نشان داد به منظور افزایش درصد و سرعت جوانهزنی تیمار نیتراتپتاسیم و برداشتن کامل پوسته بذر قابل توصیه میباشد. به عبارت دیگر محدودیتهاي پوسته بذر و عوامل درونی در عدم جوانهزنی یا جوانهزنی کم گونه مذکور دخیل میباشد. تیماردهی بذور با نیتراتپتاسیم از جمله روشهایی است که با تأثیرات فیزیولوژیک، تأثیر قابل ملاحظهاي بر شکست خواب در بسیاري از گونههاي گیاهی دارد.
