بخشی از مقاله
بیان مسأله و هدف پژوهش: دین مبین اسلام همواره تأکید فراوانی بر بهداشت جسم داشته است، زیرا این جسم همچون مرکبی برای روح انسان می باشد و در صورتی که جسم سالم باشد، میتواند روح را به سوی مراحل تقرب الهی بالا برده و رشد دهد. از جمله مواردی که انسان برای حفظ سلامتی خود موظف به رعایت آن است، ایجاد سازگاری میان مصرف تغذیه و موقعیت زمانی و مکانی خویش می باشد؛ زیرا عدم رعایت این تناسب باعث بروز بیماری یا ایجاد خلل در توانایی انجام فعالیتهای روزمره می شود. در این مقاله رهنمودهایی مفید از طب اسلامی و سنتی بیان شده است تا با آگاهی از این آموختهها و رعایت آنها از ابتلا به بیماری در امان باشیم و بهدنبال آن آرامش روان را به ارمغان آوریم.
روش تحقیق: پژوهش حاضر به روش تحلیلی – توصیفی انجام شده و متکی بر منابع کتابخانه ای از جمله کتب روایی و منابع علم روز تغذیه در حوزه طب اسلامی و سنتی می باشد.
یافتهها و نتیجهگیری: در این مقاله تأثیر زمان در چهار مرحله مورد بررسی قرار میگیرد که هر کدام از این مراحل نوعی تأثیر خاص در مصرف تغذیه دارند. مرحله اول، چهار فصل سال. مرحله دوم، برخی از ماههای خاص سال. مرحله سوم، شب و روز. مرحله چهارم، برخی از ساعات خاص.
مکان زندگی انسان نیز به چهار علت می تواند در مصرف تغذیه مؤثر باشد که این چهار علت عبارتند از: پستی و بلندی زمین، نزدیکی به دریا، جنس خاکها و گذر بادها. بهطور کلی مکانهای سرد هضم را تقویت میکنند، لذا باید تغذیه پر کالری مصرف شود و مکانهای گرم، هضم را سست می کنند، لذا بهتر است تغذیه کم کالری توصیه میشود؛ بنابراین میتوان پی برد که زمان و مکان در تغذیه افراد بسیار مؤثر می باشد و انسان می تواند با آگاهی از این موارد گامی در جهت ارتقاء سلامت جسم و جان خود بردارد.
کلید واژهها: تغذیه، زمان، مکان، طب اسلامی، طب سنتی.
مقدمه: از جمله قوانین حاکم بر نظام هستی، طراحی مزاج خلقت است که درک آن بهره وری از زندگی را آسان میسازد. خداوند تبارک و تعالی، آسمانها و زمین و مخلوقات مابین آنها، پندارها، گفتارها و مجموعهی پدیدههای اخلاقی را دارای مزاج و سرشت آفریده است. مجموعه مخلوقات جهان هستی اعم از جانوران، گیاهان و انسان در ظرفی زیست میکنند که بستر آن کره زمین و پوشش آن پرتوهای آسمانی است و ماه و خورشید و سیّارات بر کره زمین میتابند. چون نحوه گردش ماه و زمین گرد خورشیدتقریباً بیضوی است، مسیر پرتو خورشید کاهش و یا افزایش مییابد و از این طریق در زمان خاص، نقاط ویژه ای از زمین حرارت بیشتر و نقاطی حرارت کمتر دارند.
مزاج شناسی، ظرف هستی را برای انسان تعریف میکند و تناسب طبع انسان را با ظرف میسنجد و بر اساس آن برای هر مقطع از زندگی، در هر زمان، حرکت مناسب را توصیه میکند. خداوند هر فردی را در هنگام تولّد بر اساس حرارت و رطوبت غریزی که از پدر و مادر خود به ارث برده است همراه با مزاجی خلق میکند که به آن مزاج مادر زادی گویند. اما این مزاج ثابت نمیماند و تحت تأثیر عواملی چون سن، تغذیه، شرایط آب و هوا، محیط و... دچار تغییراتی میشود و مزاجهای گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک و سرد و تر ایجاد میشود. انسان برای حفظ حالت تعادل بدن خود لازم است مزاج غذاها را بشناسد.
با خوردن مواد غذایی، بدن انسان از دو نظر گرمی- سردی و تری- خشکی دچار تغییراتی میگردد.
تناسب میزان نیاز بدن به مواد غذایی مادی و معنوی، از دستورالعملهای تغذیه ای دینی الهام میگیرد. در روایات برای وعدههای غذایی مادی مورد نیاز بدن، به دو وعده صبحانه و شام اشاره شده است، اما وعدههای غذایی معنوی 5 وعده است و اگر غذای معنوی نماز شب را نیز به آن اضاافه کنیم، نسبت نیاز به غذای معنوی، شش برابر نیاز به غذای مادی میباشد و در این صورت انسان از غذای کامل و سلامتی مادی ومعنوی برخوردار میگردد.
امام علی - ع - در مناظره با یکی از یهیودیان فرمودند: هر کس مزاج و طبع او صاف و معتدل باشد، اثر نفس در وی قوی گردد، و هرکس اثر نفس در وی قوی گردد، به اوج کمال میرسد و هر کس به کمال خود رسید، آراسته به اخلاق روحانی میشود و هر کس متخلق به اخلاق روحانی شود از مرحله حیوانیت با خلق و خوی بهیمیت به مرحله انسانیت وارد میشود و به صورت فرشته در آمده و برتر از این هدفی نیست.
بنابراین انسان موظف است برای حفظ سلامتیش، مزاج خود و مزاج زمانها را بشناسد و بین این دو هماهنگی ایجاد کند تا بتواند سلامتی و آرامش خود را فراهم آورد و از پرتو آن به اخلاق روحانی متخلق شود.
روش بررسی
این تحقیق از نوع مقاله مروری است و به روش تحلیلی و توصیفی، بر اساس منابع کتابخانهای و بررسی متون با تأمل بر آیات قرآن و برخی تفاسیر و کتب روایی معصومین علیهم السلام و نیز با الهامگیری از کتب حکیمان تمدن اسلامی در این موضوع، نگاشته شده است.
