بخشی از مقاله
خالصه
پرداختن به محیط از جنبه کالبدی - زیبا شناختی یعنی پرداختن به مباحثی که حس بینایی را مد نظر قرار داده و سبب پیوند شناختی B ادراکی شهروندان از فضاهای شهری است. در تحلیل این جنبه از محیط، ارزیابی پیام های بصری، ویژگی های مؤثر در نحوه ادراک، سازوکار دستگاه بینایی، ویژگی های فردی و محیطی نقش بسزایی دارند. این مقاله نیز به ارزیابی کیفیت بصری میدان شهدا مشهد و تأثیر آن بر چگونگی ادراک ناظران، بر پایه پارامترهایی که به طور همزمان، هر دو بعد بصری و ادرا کی را تحت شعاع خود قرار می دهند، پرداخته است. روش تحقیق پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع، از نوع کیفی و بر اساس هدف از نوع ارزیابی بوده و رویکرد آن ارزیابی وضع موجود بر پایه تحلیل محتوای داده های به دست آمده از دو روش مشاهده و مصاحبه است. با توجه به معیارهای ارزیابی در نظر گرفته شده، نتایج پژوهش نشان می دهد ادراک فضاییافراد، عموماً از نظر مادی و احساسی، تشابه بسیاری با یکدیگر دارند اما ادراک معنایی یعنی تفسیر و ارزیابی آنها متفاوت خواهد بود.
همچنین طرح ساماندهی میدان شهدا ، توانایی برقراری ارتباط مناسب بین فرم و عملکرد فضایی آن را نداشته و در واقع میدان با وجود داشتن یک طرح از پیش اندیشیده شده و نیز کاراکتر خاص و متمایز کالبدی، موفق به برقراری ارتباط معنی دار بین عناصر الحاقی با زمینه کالبدی نبوده و در نتیجه موجب ادراک نامطلوب بصری B فضایی شهروندان شده است. در نتیجه این ارتباط ناموفق، مهمترین نقطه ضعف میدان بوده و منجر به شکل گیری طرح واره ها و تصویر ذهنی نامطلوب از این میدان در ذهن شهروندان شده است.
کلمات کلیدی: مکان، حس مکان، فضای شهری، میدان شهدا مشهد
.1 مقدمه
انسان موجودی اجتماعی و نیازمند به برقراری ارتباط است. ایجاد ارتباط و درک فضای عمومی شهرها در وهله نخست از طریق حس بینایی و مجموع های مصور از ابعاد بصری و فضایی محیط شهری امکان پذیر است. در واقع شهروندان با عبور از این فضاها، ادراکات حسی مختلفی را در اثر دریافت پیام های متنوع، به خصوص از طریق دیدن، کسب می نمایند. ادراکات حاصل از این پیام ها در مجموع، در ذهن ناظر نقش می بندند و چگونگی رابطه وی را با محیط پیرامونش شکل می دهند. موضوع مورد مطالعه با اینکه زیر مجموعه بعد کالبدی -زیبا شناختی است اما تاکنون در کنار سایر مباحث شهرسازی و به صورت عناوین فرعی مطرح شده و این در حالی است که ما طراحان برای اینکه خود را هر چه بیشتر به ذهنیت افراد نزدیک کنیم، الزم است حواس آنها را برای کسب اطالعات، بیشتر و بیشتر با محیط درگیر نماییم.
از میان انواع حواس، حس بینایی از اهمیت فراوانی برخوردار است، چرا که قسمت عمده درک ما از محیط اطرافمان درک بصری است؛ بنابراین نقش ابعاد بصری به عنوان نخستین عامل ایجاد ارتباط مردم با فضای شهری، تجربه و ادراک شهروندان بسیار با اهمیت است. میدان شهدا مشهد نیز که یک میدان پیاده شهری است، به سبب موقعیت استراتژیک - راهبردی - خود قرار است بخشی از مهمترین فعالیت های مذهبی، فرهنگی و آیینی را به شکل دائمی در خود جای دهد، بنابراین باید به خوبی آراسته و تجهیز شود و فضایی مناسب را در اختیار استفاده کنندگانش قرار داده و ارتباط مطلوبی با آنها برقرار کند. با توجه به توضیحات یاد شده، این مسئله اساسی به ذهن مطرح می شود که آیا به راستی طرح جدید فضای - میدان شهدا مشهد با نقش فرهنگی – مذهبی - آیینی - توانسته است به لحاظ بصری که نخستین و مهمترین عامل ارتباط مردم با محیط پیرامونشان است، متناسب با حس بینایی و ظرفیت ادراکی شهروندان طراحی شود؟ و همچنین خوانش شهروندان از مؤلفه های بصری - زیباشناختی میدان چیست؟
-2 .2مبانی نظری
-2-1احساس و ادراک محیط حواس در تماس ما با محیط نقش مهمی دارند و اطالعات الزم را برای تفسیر رویداد های اطرافمان در اختیار ما می گذارند. این سیستم حسی برای تفسیر محیط، مرکب از اندام هایی برای دیدن، شنیدن، بوییدن و لمس کردن است . - Jeodicke, 1985:9 - البته تحریکات محیطی از طریق تعامل همه این حس های گوناگون و به شکل مرتبط با هم به صورت واحد ادراک می شوند - کارمونا و دیگران ، . - 169:1388 گذر از مرحله احساس به ادراک به حدی سریع است که نمی توان به راحتی میان آن دو مرز را شناسایی کرد. ما بر محیط اثر می گذاریم و از آن تأثیر می پذیریم و در واقع در پایان مرحله جمع آوری اطالعات از چنین ارتباط متقابلی وارد مرحله ادراک، یعنی معنی دادن به این اطالعات می شویم - پاکزاد و بزرگ، . - 99:1391 در معنی دادن به پیام های دریافتی، چهار بعد گوناگون ادراک که به صورت همزمان عمل می کنند، وجود دارند که به شرح زیر می باشند:
.بعد شناختی: شامل فکر کردن در مورد محرک محیطی، سازمان دادن و ذخیره اطالعات است، در واقع این جنبه به معنی دارشدن محیط برای ما کمک می کند.
.بعد احساسی: شامل احساسات ماست که بر درک محیطی ما اثر می گذارد و در مقابل آن درک از محیط نیز بر احساسات ما تأثیر دارد.
.بعد تفسیری: شامل معانی و مفاهیمی است که از محیط به دست می آید. در بعد تفسیری ما به خاطرات و اندوخته های ذهنی خود برای مقایسه و تفسیر محرکات جدید محیطی تکیه می کنیم.
.بعد ارزش گذاری: شامل ارز شها و ترجیحاتی است که خوب ها و بد ها را می سازد. محیط می تواند به عنوان یک ساختار ذهنی یا تصور محیطی که از طریق افراد گوناگون به شکل های مختلف خلق و ارزش گذاری شده در نظر گرفته شود - کارمونا و دیگران،. - 170:1388
-2-2جایگاه حس بینایی در ارتباط انسان - محیط محیط پیرامون ما سرشار از اطالعات بالقوه - واقعیت - است. ما ابتدا متناسب با توانایی های جسمی و روانی خود، بخشی از این واقعیت را به صورت اطالعات بالفعل - عینیت - ادراک می کنیم. سپس قضاوت هایی را بر اساس ادراک خود سازماندهی کرده و بر اساس این قضاوت ها ذهنیتی از محیط برای خود می سازیم. این ذهنیت ها عوامل پایه ای در رفتار ما هستند - پا کزاد و بزرگ،. - 45:1391 حواس ما به عنوان عامل ارتباطی انسان با محیط نقش مهمی را در این فرآیند بازی می کند و برای ادراک، ارزیابی و رفتار در فضا نقش اساسی دارد - همان،. - 59 از میان انواع حواس، بیشترین مقدار اطاعات از طریق دیدن در اختیار انسان قرار می گیرد.
همچنین بینایی حسی است که انسان با آن فکر می کند و حواس دیگر در واقع الحاقاتی برای دیدن هستند که مشاهده را تکمیل کرده و دریافت پیام را تأیید یا تقویت می کنند - بل،. - 1387 حس بینایی مهمترین حس است و بیشترین اطالعات را نسبت به مجموعه بقیه حس ها از محیط جمع آوری می کند و اهمیت آن تا حدی است که جهت یابی در محیط از طریق این حس انجام می گیرد. حس بینایی حسی فعال و جستجوگر است - کارمونا و دیگران،. - 168:1388
-3-2ادراک بصری بیشتر از %80 از ورودی های حسی ما بصری است و درست به همین دلیل اغلب اوقات وقتی صحبت از ادراک می کنیم، منظورمان ادراک بصری است، چرا که عالوه بر دالیل فرهنگی، حس بینایی در مقایسه با سایر حواس برایمان ملموس تر و کیفیت آن برایمان قابل کنترل تر است. - . - Douglas Porteous,2003:31 هدمن، با اشاره به اهمیت تجربه بصری در ادراک مردم از فضا، هشدار می دهد که در پروژه های طراحی شهری باید به این نکته توجه کرد که مردم، خیلی بیشتر از آنچه که تصور می کنیم، پیرامون خود را می بینند. مردم از تجربه دوباره جاهایی که از نظر ویژگی های بصری، پرکشش هستند و جاهایی که همواره به نظر میرسد روابط و تأثیرات فضایی تازهای دارند، لذت میبرند - هدمن،. - 72- 71: 1373
