بخشی از مقاله
چکیده
در دهههاي اخیر، داراییهاي نامشهود به یکی از اصلیترین عوامل مؤثر بر برتري عملکرد ي سازمانها تبدیل شده است. امروزه سرمایه فکري منبع کلیدي براي کسب مزیت رقابتی پایدار بهش مار میرود. محیط پیرامون سازمان ه ا بهدلیل تحولات دائمی در بازار و فناوري، بهطور دائم در حال تغییر است. در چنین وضعیتی سازمانها تنها میت وانند مزیتهاي موقتی کسب کنند.
دیدگاه قابلیت هاي پویا نحوة خلق و نگهداري مزیت رقابتی براي سازمان ها را در وضعیت متغیر محیطی توضیح مید هد. یکی از موضوع اتی که در ادبیات قابلیت هاي پویا به بحث گذاشته می شود، شناسایی پیش ایندها و محرك هاي آن است. در ت حقیقاتی که تاکنون در این زمینه انجام گرفته، به تأثیر دانش و داراییها ي نامشهود سازمان ی بر قابلیتهاي پ ویا کمتر توجه شد ه اس ت. سرمایه فکري، سازهاي است که سه مؤلفه سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و سرمایه سازمانی را دربرمیگی رد. پژوهش حاضر، ضمن مطالعه ادبیات سرمایه فکري و قابلیتهاي پوی ا، به بحث دربارة شواهدي میپردازد که ن شان از تأثیر سرمایه فکري و مؤلفههاي سازندة آن بر قابلیت هاي پویا دارد. در پایان نیز مدلی مفهومی براي تبیین تأثیر سرمایه فک ري بر قابلیت ها ي پویاي سازمانی ارائه خ واهد شد.
کلی دواژه: سرمایه فکري، داراییهاي نامشهود، قابلیتهاي پویا.
مقدمه
سؤال اساسی در مدیریت استراتژیک نحوة شکلگیري، خلق و نگهداري مزیت رقابتی در سازمان نسبت به سایر رقباست. اینکه چگونه سازمانی خاص در صنعتی مشخص و زمانی معین، میتواند سایر رقبا را کنار زند، پیشرو بازار باشد و به خلق ثروت1 اقدام کند، موضوع بحث صاحبنظران مدیریت استراتژیک است. اهمیت پاسخ به سؤال فوق در دوران اخیر، بهدلیل رکودهاي پیدرپی اقتصادي و افزایش شدت رقابت از یک سو و پیشرفت پرشتاب فناوري و تغییر پیوسته محیط از سوي دیگر، دوچندان شده است - ونگ و انگ، . - 2004 مشکلاتی از این دست، در کنار مقررات زدایی از صنایع و کاهش موانع حضور براي بازیگران جدید، موجب شده است تعداد زیادي از سازمانها تنها با هدف حفظ بقا رقابت کنند.
یکی از مهم ترین تلاش ها براي پاسخ به این سؤال، چارچوب منبعمحور بود - ورنرفلت، 1984؛ بارنی،. - 1991 بر مبناي این دیدگاه، سازمان با استفاده از منابع باارزش، کمیاب، تقلیدناپذیر و بدون جایگزین، می تواند به مزیت رقابتی دست پیدا کند. یکی از اساسی ترین انتقادهایی که به این نظریه وارد شد، ایستابودن آن و در نظرنگرفتن تغییرات محیطی و پیش بینی شرایط لازم براي به روزرسانی منابع سازمان بود - نیوبرت، . - 2007 براي بهبود این کاستی، تیس، پیسانو و شوئن در سال 1997 نظریه قابلیت هاي پویا را ارائه کردند تا در آن سازوکاري که سازمانها به کمک آن به تجدید پایگاه منابعشان اقدام میکنند، تبیین شود - آمبروزینی و بومن، . - 2009
با توجه به گستردگی ادبیات موجود درخصوص مفهوم قابلیت هاي پویا - آرند و برامیلی، 2009؛ دي استفانو و پیتراف و ورونا، 2010؛ پیتراف و دي استفانو و ورونا، 2013؛ ویلدن و دوینی و داولینگ، - 2016، زهرا پیشنهاد داد براي شناخت بهتر قابلیت هاي پویا، باید آن را با در نظر داشتن سه سؤال اساسی مطالعه کرد - زهرا و ساپینزا و دیویدسون، : - 2006 فرایند قابلیت هاي پویا چگونه است؟ پیشایندهاي آن چیست؟ چه نتایجی دربرخواهد داشت؟ پس براي شناخت بهتر قابلیت هاي پویا باید سه ویژگی فرایند، پیشایندها و نتیجههاي2 آن را بررسی کرد - اریکسون، . - 2014
طبق نظریه قابلیت هاي پویا، سازمانها با تکیه بر داشتههاي خود و با توجه به شرایط و ویژگیهاي بازار میتوانند براي ذينفعان خود ارزش ایجاد کنند - تیس و همکاران، . - 1997 مطالعات بسیار گستردهاي در خصوص داراییهاي سازمان صورت پذیرفته است که به دو گروه داراییهاي مشهود و داراییهاي نامشهود3 دستهبندي میشوند. تا سالهاي متمادي بهدلیل محدودیت منابع مالی، داشتن منابع مشهود بهتنهایی سازمان را قادر میساخت بر رقباي خود فائق آید و موفق به کسب مزیت رقابتی شود؛ اما امروزه که از آن با عنوان جامعه دانشی4 یاد میشود - دراکر، - 1993، برخورداري از منابع مشهود تنها از ضعف عملکردي سازمان جلوگیري میکند.
به بیان دیگر، نداشتن داراییهاي مشهود موجب ضعف رقابتی1 میشود. چیزي که امروزه میتواند سازمان را نسبت به رقبایش متمایز کند و به آن جایگاه متعالی ببخشد، سرمایه فکري و دارایی نامشهودي است که در درون سازمان وجود دارد؛ چرا که نمیتوان بهراحتی از داراییهاي نامشهود کپیبرداري کرد - همل، - 1991 و این در حالی است که حتی خود سازمان نیز به سادگی نمیتواند آنها را تدوین کند.2 از ابتداي دهه 80 میلادي روي داراییهاي نامشهود که آن را سرمایه فکري3 نیز مینامند، حساب ویژهاي باز شد؛ بهطوري که حجم بسیاري از تحقیقات در حوزة مدیریت کسبوکار به این مسئله اختصاص یافت.
در این تحقیق در نظر داریم تأثیر ابعاد مختلف سرمایه فکري را بر قابلیتهاي پویاي سازمانی، بهعنوان یکی از کلیدي ترین پیشایندهاي آن بررسی کنیم. از آنجا که قابلیت هاي پویا سازوکاري براي ایجاد و حفظ مزیت رقابتی است، شناخت محركهاي4 قابلیت هاي پویا می تواند مدیران را در سرمایه گذاري هوشمندانه براي کسب برتري عملکرد یاري کند. در ادامه مطالب، ضمن مرور ادبیات و پیشینه تحقیق قابلیتهاي پویا و سرمایه فکري، ابعاد مختلف آنها معرفی می شود. در بخش انتهایی نیز شواهدي که نشان از تأثیر سرمایه فکري بر قابلیت هاي پویا دارد، تبیینشده و مدل مفهومی این روابط توسعه داده خواهد شد.
پیشینه پژوهش
قابلیتهاي پویا
مقاله تیس و همکارانش در سال 1990، اولین مقاله اي بود که در آن واژة قابلیت هاي پویا بهکار برده شد - آمبروزینی و بومن، . - 2009 آنها اشاره کردند که نگرششان به سازمان چیزي بیش از مجموعهاي از منابع5
- دیدگاه مرسوم در تئوري منبع محور - است و علاوهبر آن، فرایندهایی که طی آنها سازمان مهارت ها و قابلیت هاي جدید را می آموزد و نیروهایی که سرعت و جهت فرایند یادگیري را تعیین میکنند، نیز اهمیت دارد - تیس و پیسانو و شوئن، . - 1990 سازمان باید در مسیري هدایت شود که بتواند با پاسخ گویی مؤثر به شوك هاي محیطی، بهطور دائم مزیتهاي کوتاهمدت خلق کند - آیزنهارت و مارتین، . - 2000
به نظر می رسد در اقتصاد امروز چالش هاي بسیار بیشتري در رابطه با مدیریت اثربخش و بهینه وجود دارد که از متغیربودن محیط و ازدیاد شدت رقابت در محیط6 نشئت میگیرد. این تغییرات محیطی شامل تحولاتی در حوزه هاي فناوري، اجتماعی، قانونی و رقابتی میشود - برتو، . - 2010 در چنین موقعیتی که بخش اعظم قوانین بازي در صنعت در حال تغییر است، شایستگی هاي اساسی سازمان تبدیل به تصلبهاي محوري7 می شود
