بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تأثیر همزیستی قارچ مایکوریزا و خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت آزمایشی در سال 1390 در دانشگاه کردستان به صورت اسپلیت پلات - طرح پایه بلوک کامل تصادفی - در سه تکرار شامل آبیاری - کامل، تنش خشکی سه هفته قبل از رشد زایشی و خشکی بعد از رشد زایشی - سه هفته - - و کاربرد مایکوریزا - شاهد، گونه و مخلوط دو گونه - انجام گرفت. نتایج نشان داد که هر دو تیمار تأثیر معنیداری روی صفات طول، قطر، وزن دانه در بلال و عملکرد دانه داشتند و در صفت وزن بلال اثر متقابل تیمارها معنیدار گردید.
مقدمه
قارچهای مایکوریزا از با اهمیتترین میکروارگانیسمهای موجود در خاک میباشند. این قارچها قادر به ایجاد رابطه همزیستی با اغلب گیاهان هستند و گیاهان دارای این رابطه همزیستی به دلیل جذب بیشتر عناصر غذایی و آب از خاک رشد و عملکرد بهتری خواهند داشت و همچنین مقاومت بیشتری در برابر تنشهای زنده - عوامل بیماریزا - و غیر زنده - خشکی و شوری - از خوذ نشان میدهند .[17] بنابراین استفاده از آنها به عنوان یکی از استراتژیهای نوین و مهم جهت مقابله با تنش خشکی میتواند باعث صرفه جویی زیادی در مصرف آب گردد و مطالعه تحمل گیاه به تنشهای محیطی نقش مهمی در جلوگیری از کاهش رشد و عملکرد محصولات زراعی دارد. عملکرد دانه ذرت به طور بالقوه رابطه نزدیکی با قابلیت دسترسی به آب دارد .[13] در بررسی تنش خشکی بر تولید ذرت اعلام شده است که عملکرد بالای ذرت مستلزم تأمین آب کافی در طول دورهی رشد می-باشد .[12] گزارش شده است که تنش خشکی با تأثیر منفی در رشد و نمو اندامهای زایشی ذرت موجب کاهش اجزاء عملکرد و به موازات آن کاهش عملکرد دانه میگردد .[2] تنش کمبود آب در مرحله رویشی و زایشی تعداد دانه و در مرحله پرشدن دانه وزن دانه را کاهش می دهد و باعث کاهش عملکرد دانه می شود .[15] کاهش عملکرد دانه در نتیجه تنش خشکی بر روی ذرت توسط دیگر پژوهشگران نیز گزارش شده است .
مواد و روشها
این آزمایش به صورت مزرعهای در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دانشگاه کردستان واقع در روستای دوشان در خاکی با بافت لومی شنی و pH=7.4 در سال زراعی 1390-1391 انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. عوامل مورد مطالعه شامل تیمارهای تنش خشکی و قارچ مایکوریزا بود. تیمار تنش خشکی به عنوان فاکتور اصلی شامل سه سطح آبیاری کامل - با دور آبیاری 6 روزه - ، اعمال تنش خشکی سه هفته قبل از شروع مرحله زایشی و اعمال تنش خشکی بعد از مرحله رشد زایشی به مدت سه هفته و سطوح کاربرد گونههای مختلف قارچ مایکوریزا شامل: عدم مصرف قارچ مایکوریزا - شاهد - ، کاربرد گونه Glomus mosseae،کاربرد گونه Glomus intraradices و کاربرد تلفیقی از دو گونه قارچ مایکوریزا - G. mosseae + G. intraradices - به عنوان سطوح فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. هر واحد آزمایشی شامل یک کرت به مساحت 24 مترمربع، دارای 6 ردیف کاشت به طول 6 متر با فاصله ردیف 65 سانتیمتر بود. به منظور جلوگیری از اثرات سطوح آبیاری و کود کرتهای مجاور بر یکدیگر، فاصله بین کرتهای اصلی یک و نیممتر و فاصله بین تکرارها نیز دو متر در نظر گرفته شد. قارچ مایکوریریزا در اوایل تیر ماه سال زراعی 1390 در روی خطوط کاشت با خاک مخلوط گردید و بذور روی آن قرار داده شد و روی آن خاک دهی صورت گرفت. در این آزمایش از بذر ذرت رقم MV 500 - متوسط رس - استفاده گردید. پس از سبز شدن بذرها و در مرحله سه الی چهار برگی، عملیات تنک کردن بوتهها صورت گرفت و عملیات وجین علفهای هرز نیز در مرحله 4 تا 6 برگی به صورت دستی در چند نوبت انجام شد. اندازه گیری صفات مورفولوژیک - وزن ساقه، وزن برگ، وزن بلال پوش - وزن هزار دانه و عملکرد دانه، در پایان فصل بر روی5 بوته که در ردیف های مرکزی مشخص شده بودند انجام گرفت.
نتایج و بحث: طول بلال
اثر سطوح تنش خشکی و سطوح کاربرد قارچ مایکوریزا در سطح احتمال یک درصد و اثر متقابل این دو تیمار نیز مقدار صفت طول بلال را در سطح احتمال پنج درصد تحت تأثیر قرار داد - جدول . - 1 مقایسات میانگین طول بلال گیاهان تحت سطوح مختلف آبیاری و قارچ مایکوریزا نشان میدهد که بیشترین و کمترین طول بلال به ترتیب به تیمار آبیاری کامل و مصرف مخلوط دو گونه قارچ مایکوریزا با میانگین 23/33 سانتیمتر و تیمار تنش خشکی و عدم مصرف قارچ مایکوریزا با میانگین 13 سانتی متر تعلق داشت - شکل . - 1 این مقایسه نشان میدهد که در شرایط آبیاری کامل، در تلقیح ذرت با مخلوط دو گونه قارچ بالاترین میزان طول بلال حاصل گردید و این تیمار تأثیر معنی داری در افزایش مقدار این صفت در مقایسه با شاهد نشان داد، ولی بین گیاهان تلقیح شده با گونه اینترارادیس و موسه اختلاف قابل ملاحظهای به لحاظ صفت طول بلال مشاهده نشد. کاربرد قارچ مایکوریزا مبنی بر افزایش طول بلال در بررسیهای سایر پژوهشگران نیز گزارش شده است .[10] قارچ های مایکوریزا با فراهم نمودن مواد مورد نیاز گیاه، باعث عرضه بیشتر مواد پرورده به بلالها شده و در نتیجه باعث افزایش طول بلال میشوند. در ذرتهای تحت تنش خشکی در مرحله رشد رویشی بالاترین مقدار صفت مذکور در ذرتهای تلقیح شده با مخلوط دو گونه قارچ مشاهده گردید هر چند بین این گیاهان با گیاهان تلقیح شده توسط گونه موسایی اختلاف معنیداری ملاحظه نگردید و تلقیح گیاه با گونه اینترارادیس هم تأثیر معنیداری بر میزان طول بلال در مقایسه با شاهد نداشت. در ذرتهای تحت تنش در مرحله رشد زایشی، بیشترین مقدار صفت طول بلال در ذرتهای تلقیح شده با مخلوط دو گونه قارچ حاصل شد که به طور قابل توجهی مقدار این صفت را نسبت به شاهد افزایش داد. در این سطح تنش، کمترین مقدار این صفت به ذرتهایی تعلق داشت که در آنها تلقیح صورت نگرفته بود و بین این گیاهان با گیاهان تلقیح شده با گونه اینترارادیس به لحاظ این صفت اختلاف چشمگیری مشاهده نگردید - شکل . - 1 کاهش ارتفاع بلال در اثر تنش خشکی در بررسیهای دیگری نیز گزارش شده است. میتوان اظهار نمود که تنش خشکی به دلیل لوله ای شدن برگ، عرضه مواد پرورده به بلالها را کاهش داده و در نتیجه بر رشد بلالها تأثیر منفی داشته است [3] و .[4]
جدول 1 تجزیه واریانس مقادیر صفات وزن چوب بلال، وزن دانههای بلال، وزن هزار دانه، طول بلال و قطر بلال ذرت در شرایط کاربرد یا عدم کاربرد قارچ مایکوریزا تحت سطوح مختلف تنش خشکی.
ns، * و * به ترتیب نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنیدار، وجود اختلاف معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و یک درصد میباشد.
شکل -1 مقایسه میانگین اثر متقابل سطوح مختلف آبیاری و کاربرد قارچ مایکوریزا بر طول بلال ذرت. - حروف غیر مشابه نشانگر عدم وجود اختلاف معنیدار در سطح احتمال پنج درصد میباشد - .
قطر بلال
اثر سطوح مختلف تنش خشکی، قارچ مایکوریزا و اثر توأم آنها در سطح احتمال یک درصد بر صفت قطر بلال ذرت معنیدار شد - جدول . - 1 مقایسه میانگین دادهها - شکل - 2 نشان میدهد که در گیاهان خوب آبیاری شده
