بخشی از مقاله
تأثیر سواد فرهنگی بر توسعه توریسم فرهنگی
چکیده:
هدف کلی پژوهش شناخت رابطه بین میزان آگاهی و سواد فرهنگی کارشناسان گردشگری و تاثیر آن بر توسعه توریسم فرهنگی میباشد. نمونه آماری تحقیق 4 گروه از کارشناسان گردشگری میباشد.گردشگری فرهنگی از جمله گونههای اصلی گردشگری در ایران و به طور کلی کشورهای در حال توسعه است. براساس تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری فعالیت سفر یک شخص به منطقهای خارج از محل زندگی خود که تا یک سال ادامه پیدا نکند و هدف تفریح، تجارت و یا دیگر اهداف باشد. سواد فرهنگی شناختن میراث فرهنگی جامعه و احترام گذاشتن به هویت ملی، شناخت میدانهای فرهنگی مختلف، شناخت انواع گفتمانها، انواع سرمایهها، ارزشهای فرهنگی موجود،زمینهها و ملزوماتی است که بر عمل انسانها تاثیر میگذارند که مفاهیم مکمل آنها شامل سواد رسانهای، سواد دیجیتال، کامپیوتری، اطلاعاتی، سواد سمعی و بصری زیر بنای اصلی جامعه مبتنی بردانایی محسوب میشود. مقاله حاضر از نوع توصیفی و گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه است که تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیکهای آمارتوصیفی (جداول، نمودار، میانگین، درصد) تهیه میگردد و ضمن استفاده از منابع کتابخانهای، اسنادی و سایتهای اینترنتی به بررسی و تعاریف توریسم فرهنگی، فواید و راهکارهای توسعه توریسم فرهنگی با استفاده از سواد فرهنگی پرداختهایم که هر چقدر بین جامعه زیاد میشود توسعه و فرهنگ توریسم افزایش مییابد و نتایج نشان میدهد که سرمایهگذاریها در جهت افزایش سواد فرهنگی، هنری موجب توسعه ابعاد مختلف توریسم فرهنگی خواهد شد. در واپسین بخش مقاله تعداد سیزده نتیجه تبیین و هفت پیشنهاد ارائه گردیده است.
کلمات کلیدی:
سواد فرهنگی، گردشگری، توسعه، توریسم فرهنگی
1 مقدمه
1-1 مفاهیم پایه
یکی از گونههای اصلی گردشگری در جهان گردشگری فرهنگی است و با توجه به اینکه کشور ما ایران به لحاظ فرهنگی و تاریخی دارای سابقه غنی و پرباری است، از جهت آثار باستانی و تاریخی، از کشورهای جهان سومی پرسابقه در این خصوص محسوب میشود که میتوان با برقراری ارتباط بین فرهنگ و گردشگری از این منابع (تاریخ کهن، آداب و رسوم، اعیاد ملی، دین اسلام و ادیان مختلف و غیره) برای جذب گردشگران داخلی و خارجی استفاده گردد. طی دهههای اخیر، صنعت گردشگری در جهان، توسعه چشمگیری یافته است و تغییرات اقتصادی و اجتماعی شگرفی را سبب شده است. گردشگری یکی از مهمترین عوامل مولد ثروت و اشتغال در دنیا معرفی شده و به مثابه موتور اقتصای رشد و پیشرفت کشورها ی در حال توسعه درعرصه جهانی است[1] .سواد فرهنگی گستراننده توریسم می تواند بود. سواد فرهنگی یک شهود است.این سواد تقابل نسل ها و طبقات وگروه های اجتماعی را حل می کند،این سواد دومین بعد فرهنگ هرفرد باید باشد،وجود وسریان این سواد به ماورای سپهر باریک خانواده ،همسایه و ناحیه کشیده می شود.[2] سواد فرهنگی به تعریف هیرش به معنای دارا بودن آن اطلاعات پایه است که به منظور زنده ماندن در دنیای مدرن مورد نیاز است. پهنا و گستره بزرگ آن، اطلاعات است ،تمامی دامنه فعالیت های انسانی از ورزش گرفته تا علم را در بر می گیرد.این سواد در طبقه اجتماعی فرد محدود ومحصور نمی شود، بلکه کاملا برعکس آن است. سواد فرهنگی تنها راه مطمئن بکار گیری فرصت ها به منظور جبران ضعف کودکان است،تنها راه قابل اعتماد مبارزه با جبر گرایی اجتماعی است. فقط با به اشتراک گذاری اطلاعات از طرق اجتماعی است که کودکان فرا می گیرند در فعالیت های همکارانه با دیگر اعضای جامعه شان همیاری کنند] همان،[ 2
2-1 بیان مسئله
در حوزه توریسم کارهای مختلفی انجام شده است اما تاثیر میزان سواد فرهنگی بر توریسم فرهنگی در این میان مهجور مانده است . نخستین بعد مساله ننگریستن ذیربطان و ذینفعان توریسم به ضرورت توسعه فرهنگ توریسم و توریم فرهنگی از منظر گسترش سواد فرهنگی است. حساس نبودن عناصر صنعت توریسم ایران به یافتن روشمند زبان درک تقابل توریستها و تورگردانان و شهروندان از طریق ترویج ونهادی کردن سواد فرهنگی است، این دومین بعد مساله است. سواد فرهنگی ازطریق انعطاف پذیر ترکردن فرهنگ جامعه نیز گردشگر افزا می شود. زیرا فرهنگ یک جامعه، روشنگر روح آن جامعه است و نمودها و فعالیتهای فرهنگی به منزله پدیدهها و رفتارهایی است که روح از خود بروز میدهد. فرهنگ هر جامعه، هویت و موجودیت آن جامعه را شکل میدهد.[3]
در این پژوهش با توجه به جدید بودن موضوع با استفاده از روش کتابخانهای و مصاحبه ونیز پرسشنامه، میزان کمیت وکیفیت سواد فرهنگی افراد فعال واثر گذار در صنعت گردشگری سنجیده شده است و ابعاد مساله کاویده شده و راه کارهای روشمندعلمی سواد افزا ارائه شده است.
3-1 پیشینه پژوهش
در حوزه توریسم کارهای متعددی انجام شده است اما متأسفانه گردشگری فرهنگی و سواد فرهنگی با توجه به ظرفیت بالای ایران، در این میان کمتر دیده شده است. نگارندگان با جستوجو در میان پایاننامهها و مقالات ارایه شده در داخل و خارج از کشور در زمینه سواد فرهنگی و گردشگری به خصوص گردشگری فرهنگی و تدوین پرسشنامه با موضوع بررسی میزان سواد فرهنگی افراد پرداخته اند.
سواد فرهنگی
بیش از 34 نوع مفهوم سوادی مختلف مورد نیاز کشف شده و مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. از جمله سوادهای مفید و مدرن میتوان به سواد فرهنگی، سواد اجتماعی، سواد سیاسی، سواد اقتصادی، سواد رسانهای، سواد اطلاعاتی، سواد اطلاعرسانی، سواد کامپیوتری، سواد اینترنتی، سواد محیط کار، سواد خانوادگی، سواد فنآوری، سواد قانونی، سواد شبکهای، سواد ارتباطی، سواد ابزاری، سواد منبع گزینی، سواد معنوی، سواد بهداشتی، سواد هنری، سواد سمعی و بصری، سواد نقادی، سواد نظامی و سواد محیطی (اکولوژیک) و غیره اشاره کرد.
منظور از سواد فرهنگی، شناخت "میدانهای" فرهنگی مختلف (به تعبیر بوردیو) یا شناخت قواعد نوشته و نانوشته، گونهها، گفتمانها، انواع سرمایهها، ارزشهای فرهنگی موجود، زمینهها و ملزوماتی است که بر عمل انسانها تاثیر میگذارند . این شناخت، سواد خاصی را در ارتباط با "میدان" معینی در اختیار افراد قرار میدهد و به آنها امکان میدهد که بدانند چه اتفاقاتی پیرامون آنها در حال وقوع است تا بتوانند در خصوص نحوه تعامل با آن میدانها تصمیم بگیرند یعنی بتوانند تشخیص دهند که چه رفتارها، کردارها، گونهها یا گفتمانهایی در شرایط خاصی مناسب یا مقتضی هستند. از آنجا که معناسازی با توجه به "میدان" صورت میگیرد میزان آشنایی افراد با نظام های معنایی مختلف (مثلا زبان بدن و یا مد) و کنشهای مرتبط با آنها و همچنین توانایی افراد در خوانش و استفاده از نظامهای معنایی مختلف، میزان برخورداری آنان از سواد فرهنگی را تعیین میکند. استراتژی فرهنگی کشور در برنامهی چهارم توسعه، باید مشوق ارتقای سواد فرهنگی باشد. به این ترتیب در دهکده جهانی امروز برخورداری از سواد فرهنگی نیازی است که اقشار و صنوف مختلف جامعه از طبقات مختلف اجتماعی هر کدام به فراخور فعالیت خود نیازمند داشتن این دانش روز هستند.
اهمیت صنعت گردشگری هنگامی بیشتر نمایان میشود که آمارهای مرتبط با رشد و توسعه آن در جهان مورد بررسی قرار گیرد. طبق آمارهای منتشره سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران بین المللی در سال 2011 میلادی با رشدی معادل 6 درصد با مقایسه سال 2010 میلادی به رقمی بالغ بر 980 میلیون نفر رسید و درآمدی در حدود 970 میلیارد دلار آمریکا را برای کشورهای میزبان تولید کرد. این در حالی است که به دلیل بحران شدید اقتصادی، تعداد گردشگران بین المللی در سال 2009، 882 میلیون نفر و درآمدهای حاصل از آن 850 میلیارد دلار آمریکا گزارش شده بود.[ 4] اینک گردشگری فرهنگی را مختصرا تبیین می کنیم.
مفهوم گردشگری فرهنگی
فرهنگ را میتوان به عنوان مجموعهای از اندیشهها، باورها، ارزشها، معرفتها و رفتارها که پایه مشترک کلیه اعمال اجتماعی را تشکیل میدهند تعریف کرد. البته این تعریف چنانکه باید جامع نیست. فرهنگ زمینه از همه اعمال و مشخصات زندگی است (برای افراد ی برای جوامع و تا حد زیادی این فرهنگ است که برای یک کشور الزام میآورد چگونه عمل کند) .[4]
در گردشگری فرهنگی، به دلیل محور قرار گرفتن میراث جوامع همچون تاریخ، ارزش ها، اعتقادات، محوطههای تاریخی و طبیعی، موزهها، هنرها (مانند رقص و موسیقی سنتی، مجسمهسازی، نقاشی و رخدادهای سنتی – فرهنگی آگاهی و احترام جوامع نسبت به این جاذبهها و یا در مواردی،
قابلیتهایی که همچنان ناشناختهاند، افزایش مییابد. [6] گردشگری فرهنگی همواره از جمله گونههای اصلی گردشگری در ایران و به طور کلی کشورهای توسعه محسوب میشود [6]) ، همان).
هانتینگتون(1945) 1 نیز بیان میکند که مراد ما از فرهنگ هر شی عادت، اندیشه، نهاد و شیوه فکری یا عملی است که انسان فرا میآورد یا میآفریند و سپس به دیگران بویژه به نسل پسین میسپارد. در ادبیات گردشگری معمولا موزهها، بناها و محوطههای تاریخی– باستانی، نمایشگاههای هنری، جشنوارهها و به طور کلی پدیده های تاریخی ارزنده به یادگار مانده از گذشتگان، جاذبههای اصلی گردشگری فرهنگی محسوب میشود.[7] از کارکردهای اصلی گردشگری فرهنگی، تقویت حس مالکیت جوامع محلی بر منابع فرهنگی خود است.[8]
گردشگری به عنوان استراتژی تبادل سواد فرهنگی
از آنجایی که گردشگری داخلی و بینالمللی یکی از مهمترین استراتژی های تبادل فرهنگی است، حفاظت باید برای اعضای جامعه میزبان و بازدیدکنندگان فرصتهایی را فراهم آورد که بهواسطه آن بتوانند در وهله نخست فرهنگ و میراث آن جامعه را تجربه کرده و درک نمایند. فرهنگ غنی ایرانی از جمله سرمایه های ارزشمندی است که این شناخت و معرفی جنبه های مختلف آن میتواند تبدیل به یکی از موثرترین عامل های گسترش گردشگری در کشور ما شود، فرهنگ ایرانی ریشه در دوره های پیش از تاریخ دارد. [9]
دو برداشت متفاوت نسبت به سواد فرهنگی وجود دارد. برداشت اول تعریفی ایستا از این مفهوم عرضه میکند که به فهرسـت کردن همه مفاهیم یا اطلاعات اساسی یا پایه که یک فرد باید بداند منتهی میشود.از آشــنایی با نشانههای موجود در خیابان گرفته تا رویدادهای مهم تاریخی و همچنین توانایی در استفاده از اصطلاحات رایج، تکیه کلام ها، شناخت مجموعه ادبیات اصیل (شعر کلاسیک و نو و رمانهای اصیل) و همچنین فرهنگ عامه پسند. بدین ترتیب از این دیدگاه سواد فرهنگی عبارت است از مجموعه اطلاعات یا آگاهیهای فرهنگی که خوانشگران کارآمد متعلق به یک فرهنگ باید از آن برخوردار باشند. بدیهی است برخورداری از چنین آگاهیهایی شرط لازم برای ورود به یک گفتگوی منطقی با دیگران استمثلاً. صحبت کردن در مورد فوتبال مستلزم داشتن اطلاعاتی درباره قواعد و مقررات فوتبال و تیمها و بازیکنان معروف است. و یا اگر صحبت از سیاست است شناخت موضوعات روز و دیدگاههای مختلف در مورد آن موضوعات برای ایجاد تعامل با دیگران بسیار مفید خواهد بود. این تلقی از سواد فرهنگی در سال 1982 توسط "هیرش" در آمریکا مطرح شد. وی در کتابی تحت عنوان "سواد فرهنگی:آنچه هر آمریکایی باید بداند" فهرستی از 5000 دانستنی در موضوعات مختلف را ارائه کرد. وی همچنین در سال 2001 دایره المعارف کامل سواد فرهنگی را منتشر کرد که به طور مفصل و در قالب یک فرهنگ لغات و اصطلاحات به تعریف تمامی موضوعات مورد نیاز افراد پرداخت. اما چنین تلقی ایستایی در دنیای در حال تحول امروز که شهروندان آن به کارآمدی بین فرهنگی نیز نیازمندند کافی نیست. لذا یک تعریف پویا نیز از سواد فرهنگی ارائه شده است که هم بر مجموعه ای از شناختهای پایه و اساسی و هم بر کارآمدیهای مورد نیاز برای تعمیق این شناخت و گردآوری و استفاده از اطلاعات جدید مبتنی است. در یک جامعه چند فرهنگی، سواد فرهنگی به معنی تسامح، تساهل و مدارای بیشتر، درک و دیالوگ آزاد بین هویتهای اجتماعی، قومی، و مذهبی مختلف و احترام به عقاید دیگران و پذیرش تفاوتهای فرهنگی است. به علاوه اگر بپذیریم که جامعه ایرانی همانند بسیاری از جوامع دیگر به سوی یک جامعه مبتنی بر دانایی حرکت میکند در این صورت شهروندان چنین جامعهای به کارآمدیهای خاصی نیاز خواهند داشت به نحوی که آنها خود از طریق تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی، دانستنیهای اساسی خود را عمق بخشند و نسبت به گردآوری و استفاده کارآمد از آنها مبادرت ورزند. بدین ترتیب سواد فرهنگی به کارآمدیهای ارتباطی نیز اطلاق میشود. سواد فرهنگی همانند مفاهیم مکمل آن یعنی سواد رسانه ای، سواد دیجیتال، سواد کامپیوتری، سواداطلاعاتی، سواد سمعی و بصری زیربنای اصلی جامعه مبتنی بر دانایی محسوب میشود. به طور کلی افراد متعلق به طبقات بالای اجتماعی _اقتصادی، تمایل بیشتری به گردشگری فرهنگی از خود نشان میدهند[10] .کشورهای در حال توسعه از قابلیت بیشتری برای رشد گردشگری فرهنگی برخوردارند.[11] از کل سفرهای بین اللملی دنیا، در حدود%37 با انگیزه بازدید از یکی از عناصر فرهنگی انجام میگیرد.[ 12]
پژوهشگری به نام آمی باس باس2 در تحقیق خود با عنوان » تدریس سواد فرهنگی از طریق برخی بازی های رایانه ای« نتیجه میگیرد که: برخلاف باور عمومی که میگوید سواد جوانان بالغ نمیتواند با سواد فرهنگی همکاری و مشارکت داشته باشد این محقق دریافته است که برخی بازیهای رایانهای فرصتی مناسب برای پرورش سواد فرهنگی در میان جوانان بالغ فراهم میآورد.[13]
هاروی گراف3 از دانشگاه تگزاس در مقالهای با عنوان »سواد انتقادی در برابر سواد فرهنگی خوانش علائم زمان ها« با بیان این که ارتقای سواد فرهنگی یک موقعیت قدرتمند ایجاد میکند از قول هیرش4 می نویسد: اگر چه جریان فرهنگی به واژه های نوشت شده گره خورده و ممکن است نسبت به سایر عناصر فرهنگ رسمیتر و .... به نظر برسد لیکن این سواد یک شهود است. سواد فرهنگی دموکراتیکترین فرهنگ در سرزمین ماست. این سواد تقابل نسل ها و طبقات وگروه های اجتماعی را حل می کند، این سواد نخستین فرهنگ معمول یک فرد نیست، بلکه آن باید دومین فرهنگ هرفرد باشد، وجود و سریان این سواد به ماورای سپهر باریک خانواده، همسایه و ناحیه کشیده میشود2 ]، همان. [ سواد فرهنگی به
