مقاله گردشگری فرهنگی و نقش آن در توسعه صنعت توریسم ( مطالعه موردی مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد )

بخشی از مقاله

گردشگري فرهنگی و نقش آن در توسعه صنعت توریسم (مطالعه موردي مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد)
چکیده:
متخصصین موزهها معتقدند، موزهها و کاخ موزهها با هدف آموزش، یادگیري، جمعآوري، محافظت، تحقیق و لذت بردن تاسیس شدهاند ولی در سالهاي اخیر نقش اقتصادي آنها اهمیت بیشتري پیدا کرده است. بیشتر سازمانها و بنیادها در تلاشـند کـه براي ارزش بخشیدن به جامعه خود، گردشگري فرهنگی را توسعه دهندکه در این میان موزهها به عنوان یکی از پایههاي اصلی صنعت گردشگري خودنمایی میکند. "گردشگري فرهنگی" به عنوان یک بخش رو به رشد در صنعت گردشگري شناخته شده است. موزهها علاوه بر وظیفه اصلی خود که نمایش تاریخ است به حمایت از جشنوارهها و نمایشگاهها پرداخته و خود را به یکی از مهمترین عناصر در صنعت گردشگري تبدیل کردهاند. مجموعههاي فرهنگی و موزهها میتوانند با دارا بودن مراکـز مختلـف، آثار تاریخی فراوان، طبیعت زیبا و وسعت زیاد، بستر مناسبی جهت توسعه گردشگري فرهنگی و طبیعتگردي به وجود آورند و همچنین با شناخت قابلیتها و امکانات مختلف فرهنگی، تاریخی و خدماتی و با به کارگیري توانمنديهاي نهفته در این مراکز میتوان موجبات توجه و جلب هر چه بیشتر گردشگر داخلی و خارجی را فراهم نمـود. در ایـن مقالـه سـعی شـده اسـت بـراي دستیابی به نتایج ملموس، باغ موزه سعدآباد به دلیل برخورداري از جاذبه هاي زیباي طبیعی و فرهنگی به عنوان نمونه انتخاب و با روش مطالعه میدانی و کتابخانهاي، به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها به شیوه SWOT و ارائه اسـتراتژي و راهکار در جهت توسعه گردشگري پرداخته تادستاندرکاران و برنامهریـزان ملـی و منطقـهاي در برنامـهریـزي و توسـعه، از آن بهرهگیري نمایند.
کلید واژه:
موزه، سعدآباد، توسعه گردشگري،گردشگري فرهنگی، جاذبه هاي فرهنگی،SWOT

مقدمه:
گردشگري بزرگترین و پر رونقترین صنعت جهان است که این روزها به عنوان ابزار قدرتمندي براي رشد اقتصادي، فقرزدایی، حفظ منابع و ذخایر طبیعی و فرهنگی و ترویج و تقویت تفاهم و احترام متقابل میان ملتها و جوامع محسوب میشود. این صنعت تا اندازهاي پرسود و درآمدزاست که برخی از کشورها به اندازه درآمد نفتی کشوري مثل ایران توانستهاند از این صنعت مهم، پر سود و کم هزینه درآمدزایی کنند بنابراین باید ظرفیتها و توانمندي موجود این صنعت را شناسایی کرد و هر یک از آنها را از ابعاد مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار داد تا از تمامی فرصتهاي آن نهایت بهره برداري شود، نقاط ضعف به حداقل برسد، نقاط قوت توسعه داده شود و در یک جمله صنعت گردشگري کشور توسعه یابد. موضوع گردشگري این روزها در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی و سیاسی مورد مطالعه قرار گرفته است و هر یک از صاحبنظران و متخصصان حوزه، آن را از منظري مورد بحث و واکاوي قرار میدهند. یکی از انگیزههاي مهم جهانگردان براي سفر به کشورهاي مختلف انگیزههاي فرهنگی است که مورد توجه بسیاري از کشورهاي دنیا قرار گرفته است و سیاستمداران و زمامداران کشورها آن را در صدر برنامههاي خود قرار دادهاند. فرهنگ قدرتی فوقالعاده دارد ما از فرهنگ دیگران براي مقاصد خودمان تغذیه میکنیم و امیدواریم فرهنگ ما هم براي آنها همین کار را انجام دهد؛ بازدید از یک محل فرهنگی اگر به خوبی پیش برود میتواند تجربهاي نیرودهنده باشد این تجربه ظرفیت به هم زدن آرامش ما را دارد و اگر این کار را بکندضرورتاً چیز بدي نیست (فاضلی، 1387، ص .(15 گردشگري فرهنگی با رویکرد شناخت تاریخ کشورهاي مختلف جهان در سایه برخورداري از امکانات گوناگون جاذبه هاي متنوع درصدد جلب جهانگردان از سایر نقاط جهان است و هر ساله تعداد بیشماري از مشتاقان براي دیدار یادمانهاي تاریخی، کاخ موزهها و مراکز فرهنگی به سراسر جهان به ویژه به کشورها و سرزمینهاي تاریخی سفر میکنند. این جهانگردان علاوه بر انگیزه و اشتیاق براي دیدار مراکز تاریخی هر کشور انتظار دارند تا تمام شرایط براي ورود آنها به این سایتها فراهم باشد تا هم منزلت آنها به عنوان یک گردشگر مورد توجه قرار گیرد و هم با گذشته یک کشور آشنا شوند. آنها میخواهند نیاز گردشگران توسط جامعه میزبان تامین شود و در عین حال با پرداخت هزینههاي مختلف، خدمات اراده ارائه شده را ازج نهند (فاضلی، 1387، ص .(25
یکی از اجزاي گردشگري فرهنگی موزهها و کاخ موزهها هستند که این روزها علاوه بر نامیده شدن به عنوان سرمایه فرهنگی، رویکردي اقتصادي را در بردارند. میدانیم که موزه براساس تعریف شوراي بینالمللی عبارت است از "یک موسسه دائمی و غیرانتفاعی که در خدمت جامعه و توسعه آن است و ورود به آن براي افرادي که به منظور مطالعه، آموزش بهرهگیري از شواهد مادي و محیط زیست مردم، محافظت، تحقیق، ارتباط و نمایش به عمل میآورند، آزاد است" (مونتانر، 1382، ص .(11
در این مقاله با در نظر گرفتن این که شناخت توانمنديها و محدودیتهاي گردشگري در مجموعه فرهنگی سعدآباد میتواند تاثیر سازندهاي بر برنامهریزي مناسب گردشگري در این مجموعه و رفع مشکلات و مسائل آنها داشته باشد، سعی شده به بررسی و تحلیل نقاط قوت، فرصت،ضعف وتهدیدها به روش SWOT به منظور بهرهگیري بهینه و هدفمند از نقاط قوت و فرصتها و تقویت یا از بین بردن نقاط ضعف و تهدیدها ،راهکارهایی در جهت دستیابی به توسعه گردشگري ارائه دهد.
مهمترین اهداف موردنظر این مقاله را میتوان در موارد زیر خلاصه نمود: -1 بررسی و شناخت موقعیت مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد
-2 میزان بازدیدکنندگان از مجموعه
-3 عدم وجود تحقیقات و پروهشهاي کافی به منظور شناسایی وضعیت گذشته و حال و بهرهبرداري بهینه از توانمنديهاي موجود مجموعه به منظور توسعه و گسترش گردشگري فرهنگی
-4 ارائه پیشنهادات و راهکارها جهت استفاده بهینه از توانمنديها و امکانات موجود در مجموعه

روش تحقیق:
انجام این تحقیق مبتنی بر روشی تحلیلی- توصیفی است. به منظور جمعآوري اطلاعات از روش اسنادي کتابخانهاي، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها به شیوه SWOT به ارائه استراتژي و راهبرد در جهت توسعه گردشگري در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد پرداخته است. ماتریس SWOT یکی از مناسبترین فنون برنامهریزي و تجزیه و تحلیل است که امروزه به عنوان ابزاري نوین براي تحلیل عملکردها و وضعیت شکاف، مورد استفاده طراحان و ارزیابان استراتژي قرار میگیرد (شریف زاده، 1381، ص .( 5
SWOT حروف اول چهار کلمه انگلیسی با معادل فارسی قوت (Strength) ضعف (Weakness) فرصت (Opportunity) و تهدید (Threats) میباشد (زیارتی، 1383، ص .(238 تجزیه و تحلیل SWOT شناسایی نظاممند عواملی است که راهبرد باید بهترین سازگاري را با آنها داشته باشد. منطق رویکرد مذکور این است که راهبرد اثربخش باید قوتها و فرصتهاي سیستم را به حداکثر، ضعفها و تهدیدها را به حداقل برساند. این منطق اگر درست به کار گرفته شود نتایج بسیار خوبی براي انتخاب و طراحی یک راهبرد اثربخش خواهد داشت (پیرز و رابینسون، 1383، ص .(155 همچنین این مدل یکی از ابزارهاي استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است
(هریسون و جان، 1382، ص .(192
تعریف گردشگري:
گردشگري به دلیل خصلت بین رشتهاي خود قابلیت نگرشهاي متفاوت را داراست و این امر سبب ارائه تعریف بسیاري از آن گردیده است. در یکی از تعاریف فنی از گردشگري که توسط سازمان جهانی گردشگري (WTO) ارائه گردیده است؛ گردشگري عبارت است از فعالیتهاي افرادي که براي استراحت، کار و دیگر دلایل به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر براي یک سال متوالی در آنجا اقامت میکنند (پاپلی، 1385، ص .(13
انواع گردشگري:
گردشگري را میتوان برحسب عوامل زیر گونهشناسی و دستهبنديکرد:
اهداف تعیین شده، میزان سرمایه، انگیزه، مقصد، زمان تعطیلات، زمان ماندگاري گردشگر و غیره. وانس اسمیت از شش گونه گردشگري به صورت زیر نام میبرد:
-1 گردشگري قومی -2 گردشگري هنري -3 گردشگري تاریخی -4 گردشگري طبیعتگرا -5 گردشگري تفریحی -6گردشگري کاري دکتر علیاصغر رضوانی نیز گونهشناسی گردشگري را به شرح زیر تقسیم کرده است:
-1 گردشگري تفریحی -2 گردشگري درمانی -3 گردشگري فرهنگی -4 گردشگري اجتماعی-5 گردشگري ورزشی -6گردشگري مذهبی و زیارتی -7 گردشگري بازرگانی و تجاري -8 گردشگري سیاسی اما وجه مشترك تمامی این گونهشناسیها عامل انسانی است که همواره به منظورهاي مختلف از زیستگاه اصلی خود خارج میشود تا در مکانی دیگر و سرزمینی نو، تنوع و یا تعالی در زندگی خود ایجاد کند. (پاپلی یزدي، 1385، ص (46-47
گردشگري فرهنگی:
فرهنگ، قدرتی خارقالعاده دارد ما در شگفت آن چه همنوعانمان انجام دادهاند و میتوانند انجام دهند ایستادهایم و از فرهنگ دیگران براي مقاصد خود "تغذیه" میکنیم. امیدواریم فرهنگ ما هم براي آنها همین کار را انجام دهد. بازدید از یک محل فرهنگی، اگر به خوبی پیش برود، میتواند تجربهاي نیرودهنده باشد. این تجربه ظرفیت به هم زدن آرامش ما را داد و اگر این کار را بکندضرورتاً چیز بدي نیست. امروزه، گردشگري بخشی از زندگی مدرن است، نه فقط در اصطلاحات مالی، از قبیل شوراي جهانی سفر و جهانگردي (WTTC) که اعلام کرد تا سال 1990 گردشگري 5/5 تولید ناخالص ملی جهان را تشکیل خواهد داد؛ بلکه در راههاي عمیقتر و رادیکالتر. همانطوري که "دیان سودجیچ" در کتاب خود "شهر 100 مایلی"، بیان کرده است، به عنوان نیروئی براي تحول اجتماعی، گردشگري، همان تاثیر انقلاب صنعتی را داشته است و در طول کمتر از سه دهه، گردشگري نحوه نگاه و کار جهان را دگرگون کرده است(بونی فیس، 1380، ص .(15 گردشگري باید یک فعالیت مثبت با امکان سودرساندن به جامعه و مکان و نیز بازدیدکننده شناخته شود، گردشگري فرهنگی موقعیتی است که در آن سیاست، اقتصاد، فرهنگ و مردمشناسی دخیل است، شناخت و فهم سه نیاز اصلی، بازدیدکننده، عرضهکننده و خود میراث و سپس ایجاد راههایی، تا حد ممکن براي برآوردن آن نیازها به طور همزمان و مناسب در گردشگري فرهنگی ضروري است (بونی فیس، 1380، ص (23 تمامی جابجاییها و حرکتهاي آدمی ممکن است شامل تعریف گردشگري فرهنگی بشود. براي اینکه رضایت انسانها، نیازمند تنوع و تمایل به افزایش سطح فرهنگی از جاذبه هاي منحصر به فرد و افزایش شناخت تجربه و تعاملات است (تعریف کلی سازمان جهانی گردشگري).
حرکتها و جابجایی اشخاص براساس انگیزههاي فرهنگی از قبیل: تورهاي عملی، هنرهاي نمایشی و تورهاي فرهنگی، سفر به جشنوارهها و سایر رخدادهاي فرهنگی، بازدید از محوطهها و آثار یادمانی، تعریف جزئی سازمان جهانی گردشگري در مورد گردشگري فرهنگی است شوراي بینالمللی محوطهها و بناها (Icomos)، گردشگري فرهنگی را شکلی از گردشگري میداند که طی آن بازدیدکننده، به همهي جنبههاي فرهنگی در مورد یک مکان، مقایسه سبک زندگی، غذا، ویژگی جغرافیایی محیط شهرها و روستاها و بهویژه بیشتر به کارکردهاي فرهنگی محوطههاي تاریخی و تجربههاي آن میپردازد.
گردشگري فرهنگی یک تجربه آموزشی و تفریحی است که هنر را با میراث اجتماعی، طبیعی و تاریخی در هم میآمیزد و مردم را در باره جنبههاي اجرایی، هنري، معماري وتاریخی یک مکان خاص آموزش میدهد بازدیدکنندهها بهوسیله مردم از ظواهر جامعه میزبان به صورت کامل به هیجان در میآیند، این هیجان بهوسیله آثار هنري تاریخی، علمی، سبک زندگی یا میراثی است که از طرف جامعه میزبان، منطقه، گروه یا موسسات مطرح میشود (افخمی، 1386، ص .(73
گردشگرانی که براي آگاهی از گذشته، پی بردن به تبادلات فرهنگی و تمدنی ملتها، دیدن مناطق باستانشناختی و تاریخی، الگوهاي فرهنگی و نیز آداب و رسوم، فعالیتهاي سنتی اقتصادي، سبکهاي معماري و بازدید از موزهها سفر میکنند، گردشگر فرهنگی نامیده میشود (افخمی، 1386، ص (77
جاذبه هاي گردشگري
جاذبه هاي گردشگري نوعی عوامل فرهنگی، طبیعی یا انسانیاند که در آدمی میل به مسافرت ایجاد میکنند. به طور کلی جاذبه ها را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
جاذبه هاي طبیعی و جاذبه هاي فرهنگی (محلاتی، 1380، ص .(15
جاذبه هاي طبیعی
این جاذبه ها عبارتند از منظرههاي زیبا، آب و هواي مطبوع، کرانههاي رودخانهها و دریاها، جنگلها، کوهها، آبهاي گرم معدنی
و ...
جاذبه هاي فرهنگی
جاذبه هاي فرهنگی کلیه تجلی و تبلورهاي بیرونی و رسمی فرهنگ یک کشور است که میتوان آنها را دید، نمایش داد و اجرا کرد. این، بخشی از محصول گردشگري است. جاذبه هاي فرهنگی، معنوي یا مادي هستند جاذبه هاي فرهنگی مادي شامل اماکن تاریخی، موزهها، معماري و به طور کلی بناهاي تاریخی، بناهاي مذهبی (مساجد، معابر، کلیساهاي جامع) و مراکز فرهنگی محلهاي باستانی و شهر تاریخی و باستانی میشود. جاذبه هاي فرهنگی معنوي شامل موسیقی، هنرهاي نمایشی، شعر، ادبیات، نقاشی، مجسمهسازي، حکاکی، فرهنگ عامه و صنایع دستی است.
گالريهاي هنري، موزهها، محلهاي تاریخی، مساجد، معابد، کلیساها، کارگاههاي صنایع دستی، گروههاي موسیقی، فولکولور، گروههاي رقص، نوع پوشش، مراکز فرهنگی مناسبتهاي خاص و رژه را شامل میشود. (داس ویل، 1387، ص .(325
مفاد بیانیه گردشگري فرهنگی بینالمللی
-1 تشویق آنهایی که با حفاظت از میراث و مدیریت آن به منظور تبیین اهمیت میراث در دسترس براي جامعه میزبان و بازدیدکنندگان آن سروکار دارد؛
-2 تشویق و تسهیل صنعت گردشگري با تبلیغ و ارتقاي مدیریت گردشگري به شیوههایی که جلب توجه کند و مشارکت فرهنگهاي زنده و میراث جامعه میزبان را افزایش دهد؛
-3 تسهیل و تشویق یک دیالوگ میان گرایشهاي مرمتی و حفاظتی و صنعت گردشگري در باره اهمیت و ماهیت آسیبپذیر اماکن داراي میراث، مجموعهها و فرهنگهاي زنده و نیاز به ایجاد یک آینده مقبول براي محوطهها؛

-4 تشویق سیاستها و طرحهاي برنامهریزي شده جهت توسعه جزئیات، اهداف معین و استراتژيهاي وابسته تفسیر و نمایش اماکن داراي میراث و فعالیتهاي فرهنگی در بافت حفاظتی و مرمتی آنها؛ افزون بر این بیانیه، صنعت گردشگري، به طور گسترده توسط "ایکوموس" و دیگر اعضاي بینالمللی براي حفاظت و نگهداري صادقانه میراث تحت مدیریت و حفاظت و مرمت حمایت میشود؛
بیانیه، آنهایی را که به صورت مناسب و گرایشهایی معین، جهت الحاق به مفاد بیانیه و ابعاد مسئولیتپذیري به آن ملحق میشود، تشویق و ترغیب میکند (افخمی، 1386 7،ص .(89

رابطه گردشگري و میراث فرهنگی
وجود گردشگران داخلی و خارجی بر چرخه فعالیتهاي مهم ملی، براي تحول فرهنگی و فراهم کردن یک تجربه شخصی و اجتماعی از میراث فرهنگی و زندگی کنونی و جامعه دیگران، امري ضروري است. گردشگري به عنوان یک نیروي مثبت در مرمت و حفظ میراث فرهنگی و طبیعی مشارکت فزایندهاي دارد و میتواند ویژگیهاي اقتصادي میراث را در برگیرد و آنها را در مرمت و آموزش اجتماعی و اتخاذ سیاسی موثر صرف کند. گردشگري از طریق بودجههاي مولد، بخش ضروري بسیاري از اقتصادهاي ملی و محلی است؛ زمانی که به صورت موفق اداره و مدیریت شود میتواند یک عامل مهم در توسعه باشد.
گردشگري با ابعاد سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، محیطی یا جغرافیایی، بومشناختی و زیباشناختی، به تنهایی، یک پدیده پیچیده فزاینده است. موفقیت و سودآوري میان توقعات، انتظارات، اشتیاق و علایق بالقوه بازدیدکنندگان و میزبان با اجتماعات محلی، چالشها و فرصتهاي بسیاري را موجب میشود. میراث طبیعی و فرهنگی و فرهنگهاي زنده و متنوع، عوامل اصلی جذب گردشگر هستند و ضعف مدیریت گردشگري میتواند اساس و ماهیت فیزیکی گردشگري را تهدید کند.
وضعیت بومشناختی و فرهنگ و سبک زندگی جامعه میزبان هم ممکن است همراه با تجربه گردشگر از محل مورد بازدید، ارزش آن را تنزل دهد. گردشگري براي جامعه میزبان، سود مالی به همراه دارد و براي انگیزش آنها جهت مراقبت از میراث و آثار فرهنگی، خود زمینه را فراهم میکند. رشد و توسعه گردشگري به مشارکت و تعاون محلی و جامعه آگاه، متخصصان مرمت، فعالان گردشگري، مالکان صاحب امکانات و سرمایه و آنهایی که طرحهاي توسعه ملی را آماده میکنند، نیازمند است.
حتی مدیریت محوطهها نیز جهت موفقیت صنعت گردشگري وافزایش حفاظت از منابع میراث، براي نسل آینده ضروري است.
عوامل موثر در توسعه گردشگري بناهاي تاریخی و کاخ موزهها
رونق گردشگري در گرو فراهم آمدن شرایط مناسب در دو قطب جغرافیایی و مراکز سکونتی است: مقصد (عرضهکننده امکانات گردشگري) و مبدأ (عرضهکننده تقاضاکنندگان گردشگري). به منظور فراهم آمدن شرایط مناسب تحقق موارد زیر لازم است:
قطب عرضهکننده امکانات گردشگري (مقصدها)
- وجود جاذبه هاي گردشگري شامل جاذبه هاي طبیعی، آثار تاریخی و انسانساخت؛
- وجود زیرساختهاي مناسب شامل راههاي ارتباطی، آب، برق، تلفن و سیستم فاضلاب؛
- وجود عناصر خدماتی براي گردشگران شامل هتلها و مراکز اقامتی، آژانسهاي مسافرتی؛
- سیاستگذاري مناسب و سیستم اداري کارآمد؛
- تبلیغات کارآمد و شایسته مقصد براي جذب گردشگران؛
قطب عرضهکننده متقاضیان گردشگري (مولد گردشگر)
- بالا رفتن سطح درآمد و فراهم شدن تسهیلات مالی جهت گردشگري؛
- وجود سیستم حمل و نقل مناسب در مبدأ؛
- بالا رفتن سطح آگاهی مردم و گسترش فرهنگ سفر؛
- توسعه زیرساختها و کلیه عناصر مراکز خدماتی در مقصد؛
- لذت بردن گردشگران و ایجاد یک خاطره خوش براي آنها (دهستانی، 1383، ص (32
-
-
اثیر اقتصادي موزهها و کاخ موزهها
در سالهاي اخیر، فرهنگ تبدیل به یک عنصر کلیدي جهت رقابت استانهاي مختلف در به نمایش آوردن رسوم و تاریخشان شده است و موزهها هم همان همانند دیگر مؤسسات فرهنگی نقشی کلیدي در این رقابت و جذب گردشگران در شهرهاي مختلف را دارند. این سود اقتصادي توجه مدیران موزه و متخصصان اقتصادي را به خود جلب کرده و میتوان گفت: موزهها، مؤسسات فرهنگی و پایه اساسی توسعه اقتصادي در بسیاري از شهرها، عامل مهم در جهت توسعه صنعت گردشگري و بخش مرکزي صنعت گردشگري فرهنگی هستند و گردشگرها را به خرج کردن تشویق میکنند.
مزایاي اقتصادي ارتباط مستقیم به مشخصات گردشگران فرهنگی دارد. آنها تحصیلات عالی دارند و درآمدهاي بیشتري که این باعث میشود پول زیادي را در هر دیدار خرج کنند و زمان بازدیدشان هم بیشتر است. وقتی بازدیدکنندهها براي دیدن موزهاي وقت صرف میکنند؛ در حقیقت آنها مصرفکنندههاي خدمات حاشیهاي همچون غذا، نوشیدن و حتی اقامتگاه هستند و این همان به خدمت درآمدن فرهنگ در حوزه صنعت گردشگري است. (چیه، چینگ تین، 2010، ص .(8
کلیاتی در مورد منطقه مورد مطالعه

استان تهران حدود 35œ تا حدود 36œ درجه عرض شمالی و حدود 50œ تا 53œ طول شرقی واقع شده است. مساحت این استان حدود 18909 کیلومترمربع است که داراي 12 شهرستان میباشد. شمیران یا شمیرانات نام شهرستانی است در استان تهران، در دامنه البرز جنوبی، در مجاورت شهر تهران و در شمال آن قرار گرفته است. این شهرستان بین 35 و 47 درجه عرض جغرافیایی و 51 و 37 درجه طول جغرافیایی و در ارتـفاع 1548 متـر از سطـح دریـا واقـع شـده است.
شمالیترین نقطه یال پالون در بخش لواسان، جنوبیترین نقطه آن، جنوب آبادي جوزك در بخش لواسان، غربیترین نقطه آن قهوهخانه آب زندگانی در بخش رودبار قصران، شرقیترین نقطه آن طول شرقی سرچشمه رودخانه سیاه پلاس در بخش لواسان میباشد.
مساحت شهرستان به تقریب حدود 1111 کیلومترمربع و 5/9 درصد مساحت استان است. و در بین 12 شهرستان استان تهران، مقام هشتم را دارد. شهر شمیران، شامل تمامی منطقه یک و نواحی کوچکی از منطقه چهار و دو شهرداري تهران میباشد.