بخشی از مقاله
چکیده
قانونگذار وظایفی را در جهت انتخاب و بهره برداری صحیح از مصالح استاندارد برعهده طراحان، مجریان و ناظران صاحب صلاحیت نهاده که نقش هرکدام چنانچه بهدرستی ایفاء شود، می تواند تحولی جدّی در فرآیند تولید تا استفاده از این نوع مصالح ایجاد نماید . البته ذکر این نکته ضروری است که اجرای هرگونه ضابطه و قانون نیازمند تأمین شرایط و زیرساختهای مختص به خود می باشد که ممکن است یک یا چندین نهاد و سازمان در فراهم نمودن آنها سهیم باشند و موضوع مورد اشاره نیز از این امر مستثنی نیست. در این مقاله اعضای منتخب کارگروه نظارت گروه تخصصی عمران سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران تلاش نموده اند تا با مرور بر قوانین و مقررات مربوط و انجام مطالعات میدانی، ضمن بر شمردن عوامل موثر در تأمین شرایط و زیرساختهای لازم، تأثیر عملکردی طراحان، مجریان و ناظران کیفی را در افزایش استفاده از مصالح استاندارد توصیف و ارائه نمایند.
واژه های کلیدی: مصالح استاندارد، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، طراحان، مجریان، ناظران.
.1 مقدمه
امروزه کشور در ساخت و سازهای شهری با مشکلات متعددی در حوزه های سازمانی، قوانین و مقررات و اجرای پروژه ها مواجه است که منجر به بیکیفیت بودن عمومی ساختمانها میگردد. در حوزه اجرای پروژهها، عواملی که منجر به بیکیفیت بودن ساختمانها می-شود، عدم وجود مجریان ذیصلاح و انجام عملیات اجرایی توسط سازندگان غیرحرفهای، استاندارد نبودن مصالح مصرفی، بکارگیری روشهای سنتی و نامناسب اجرا، فقدان بیمههای تضمین کیفیت، عدم اجرای شناسنامه فنی و ملکی و ضعف در نظارتها برشمرده می-شود.
در صنعت ساختمان، دو موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به تأیید و معرفی مصالح استاندارد می پردازند. لیکن هم اکنون شاهد وفور مصالح غیراستاندارد در بازار، در صورتیکه مانعی جهت تولید، توزیع و مصرف آنها وجود ندارد، می باشیم و استمرار این امر با توجه به قیمت پائین اینگونه مصالح نسبت به مصالح با کیفیت و سکانداری عملیات اجرایی توسط سرمایهگذاران که پیش از هر چیز ابتدا به سود بیشتر توجه دارند، در فقدان حضور مجریان متخصص و صاحب صلاحیت، به عمر کوتاه، بهرهدهی نامناسب و عدم استحکام ساختمانها در برابر نیروهای وارده و در رأس آنها زلزله، منجر می شود. تیرآهن ها و میلگردهای خارجی غیر استاندارد، فوم های سقفی آتش زا و متصاعد کننده دودهای سمی، پنجره های UPVC که در مقابل آفتاب تغیر شکل داده و خاصیت عایق خود را از دست می دهند نمونه ای از این مصالح هستند.
.2 لزوم استفاده از مصالح استاندارد در صنعت ساختمان
طبق گزارش مرکز آمار ایران در سال 1392 حدود 754 هزار میلیارد ریال در ساخت و سازهای بخش خصوصی کل کشور سرمایه گذاری شده است که بر طبق برآوردهای صورت گرفته اگر 60 درصد این مبلغ صرف مواد و مصالح و وسایل و تجهیزات ساختمان شود، حدود 452 هزار میلیارد ریال به این بخش اختصاص یافته است. این شرایطی است که عمر متوسط ساختمانهای شهری حدود 30 سال ارزیابی می شود که بسیار کمتر از عمر ساختمانها در کشورهای توسعه یافته میباشد.
از سویی، با توجه به قرارگیری کشور بر روی کمربند لرزهخیز آلپ-هیمالیا که از لرزه خیزترین مناطق جهان به شمار می رود، و خسارات متعدد جانی و مالی که در گذشته در این زمینه متوجه کشور بوده است، لزوم بکارگیری مصالح استاندارد در ساختمانهای شهری که عمده خسارات را به بار می آورد، مشخص می گردد.
مشخصات و استانداردهای اجرایی ساختمانها در قوانین و مقررات مربوطه از زوایای متعددی مورد بررسی و دقت نظر قرار گرفته است که می توان آنرا در موارد ذیل برشمرد:
.1-2 کشور ایران در منطقهای لرزهخیز واقع شده و امکان بارگذاری دینامیکی در طول خدمت و بر روی مصالح بکار رفته وجود دارد.
.2-2 با استفاده از مصالح مناسب تا حدود زیادی میتوان مانع از هدر رفت انرژی مصرفی و صرفهجویی در طول زمان بهرهبرداری شد.
.3-2 استفاده از مصالح بروز و با مشخصات مناسب باعث افزایش سرعت و دقت اجرا میشود.
.4-2 مصالح استاندارد دارای ویژگیهای لازم در ابعاد مختلف کاربرد خود هستند و چندین نیاز را بهطور همزمان مرتفع مینمایند.
.5-2 استفاده از مصالح مناسب در زمان بروز حوادثی همچون آتشسوزی یا انفجار تا حدود زیادی از گسترش تلفات جلوگیری مینماید.
.6-2 مصالح استاندارد به دلیل داشتن مشخصات موردنیاز هزینههای تعمیر و نگهداری را تا حدود زیادی کاهش داده و تعمیرات را تسهیل میکند.
.7-2 به دلیل مدتزمان قابلتوجه حضور افراد در ساختمانها، استفاده از مصالح غیر استاندارد میتواند باعث آسیبهای جسمی در افراد شود.
.8-2 طراحی ساختمان با مصالح استاندارد به دلیل قابلیت اعتماد بیشتر بهصرفهتر خواهد بود.
از اینرو، استفاده از مصالح استاندارد در تمام مراحل عملیات اجرایی که می بایست توسط طراحان در پروژهها تعریف و طرحریزی، توسط مجریان مورد استفاده و توسط ناظران کنترل کیفیت شود، نقش ویژهای در کیفی سازی ساختمانها دارد.
.3 رویکرد قانون و مقررات ملی ساختمان به استفاده از مصالح استاندارد
یکی از الزامات مورد تأکید قانون گزار در بخش ساختوساز مسکن استفاده از مصالح مورد تأیید و دارای نشان استاندارد است. در همین راستا قانونگذار در هر یک از مباحث مقررات ملی ساختمان قبل از هر قسمت الزامات مصالح مصرفی را بیان داشته و استانداردها و حدود مورد پذیرش را متذکر شده است.
در تبصره 1 ماده 34 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان کلیه تولیدکنندگان، واردکنندگان، توزیعکنندگان و استفادهکنندگان موظف به استفاده از مصالح استاندارد هستند.
قانون، ساختوساز را نتیجه رعایت زنجیره ای میداند که در آن کلیه نقشهها توسط شخص طراح تهیه شده و سپس مجری ذیصلاح با استفاده از ابزار و مصالح استاندارد و مناسب و نیز بکار گیری نیروی انسانی دارای پروانه مهارت فنی آن را اجرا مینماید و نظارت مستمر و جلوگیری از تخلفات زیر بر عهده شخص ناظر است. بدیهی است که فقدان هر یک از حلقههای گفته شده باعث هدر رفت منابع و ناتمام ماندن اهداف اصلی ساختوساز میشود. در خصوص نکات کلی شناخت و روش بکارگیری و مصرف مصالح ساختمانی و استانداردهای تولید آنها در صنعت ساختمان مبحث پنجم از مقررات ملی ساختمان و نشریه شماره 55 سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور ملاک تصمیمگیری میباشند.
در ماده 16 آئین نامه اجرایی ماده 33 و بندهای 8-4-2 و 12-1-7 از مبحث دوم مقررات ملی ساختمان قانون مجریان را مکلف به استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد نموده است همچنین با توجه به بندهای 11-15 و 16-15 از شرایط عمومی قراردادهای مجری در صورت استفاده از مصالح غیراستاندارد رفع هرگونه ایراد و نقص بر عهده و به هزینه مجری خواهد بود. همچنین در مبحث دوم تائید کیفیت مصالح مصرفی در حد استانداردهای اعلامشده توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بر عهده ناظر ساختمان بوده و مجری موظف به اخذ تائیدیه های لازم از ناظران ذیربط است.
از نکات کمتر پیگیری شده و موردتوجه در سالهای اخیر دفترچه مشخصات فنی و ملکی ساختمان است. دفترچهای که در صورت اجرایی شدن، مشخصات مصالح مصرفی را معرفی کرده و این امکان را به استفادهکننده و خریدار ساختمان میدهد که با توجه به مصالح مصرفشده در ساختمان به ارزیابی گزینههای مختلف پرداخته و درنهایت انتخاب دقیقتری داشته باشد. همچنین در صورت استفاده از مصالح استاندارد در ساخت ساختمانها و وجود دفترچه مذکور، به دلیل امکان دسترسی به مشخصات مصالح بکار رفته امکان جایگزینی و یا یافتن مصالح مشابه در زمان بروز خرابی و نیاز به تعمیر افزایش مییابد. همچنین معمولاً نحوه بکارگیری و
