بخشی از مقاله
چکیده
کاهش وزن میوهها همراه با کاهش کیفیت داخلی، مهمترین عامل محدودکننده عمر انبارمانی میوهها میباشد. کاهش وزن یکی از فاکتورهاي مهم در دوره انباري و نیز از نظر اقتصادي حائز اهمیت است. تاثیر عوامل محیطی میتواند روي روند کاهش وزن مثبت یا منفی یا بی تاثیر باشند. استفاده از ترکیبات طبیعی نظیر عصارهها و اسانسهاي گیاهی راهبرد مناسبی در کنترل پوسیدگی-هاي پس از برداشت و به تاخیر انداختن پیري بافتهاي گیاهی معرفی شده است. این مطالعه با هدف بررسی اثر عصارههاي گیاهی میخک، چریش و اسطوخودوس و همچنین پوشش خوراکی کیتوزان جهت افزایش عمر انبارمانی محصول پرتقال استفاده شد، و در نهایت تأثیر این تیمارها با واکس - ترکیب شیمیایی - مقایسه شد. میوههاي تیمار شده به مدت ١٠٠ روز در دماي انبار معمولی نگهداري شدند و هر بیست روز یکبار میوههاي مربوط به بیست روز اول از انبار خارج شده و توزین شدند. نتایج نشان داد که میوههاي تیمار شده با واکس در مقایسه با تیمارهاي دیگر و شاهد، با مقدار٢١/١٨ درصد در پایان روز ١٠٠،کاهش وزن کمتري را نشان دادند. وزن میوههاي پوشش داده با واکس ٥١/٢٢ درصد کاهش وزن کمتري را نشان دادند. بعد از واکس، کیتوزان با غلظت ٥/١% با مقدار کاهش وزن 21/92 بهتر از غلظتهاي دیگر کیتوزان بود. از میان عصارههاي مختلف، عصاره اسطوخودوس اتانولی با غلظت ٦٠٠٠ با مقدار ١٩/٢٤ موثر تر بود.
مقدمه
هرچند حجم تولیدات کشاورزي با افزایش سطح زیر کشت و بالا بردن میزان تولید در واحد سطح افزایش یافته است، ولی بر اثر بروز ضایعات در محصولات کشاورزي حداقل ٢٥ الی ٣٥ درصد محصول تولید شده هرگز به دست مصرف کننده نمی رسداز آنجایی که میوه ها و سبزیجات تولید شده در قسمت هاي مختلف کشورمان علاوه بر نیاز داخلی امکان صدور آن به بازار هاي جهانی را داراست، توجه به مسائل پس از برداشت محصولات از اهمیت زیادي برخوردار است. ضایعات پس از برداشت محصولات در ایران بیش از استاندارد هاي جهانی بوده و در حدود ٢٥ تا ٥٠ درصد براورد گردیده است - ابوطالبی ع،١٣٨٠ - . مرکبات از پراهمیت ترین محصولات باغی در جهان به شمار می آیند که هم به صورت تازه خوري و هم آب میوه براي سلامتی مصرف کننده مفید می باشند که پرتقال یکی از گونه هاي مهم تجاري مرکبات محسوب می شود. کیفیت میوه مرکبات برداشت شده به تدریج هم از لحاظ خواص ظاهري و هم درونی تغییر می کند که انتخاب شرایط بهینه براي نگهداري حفظ کیفیت مطلوب بسیار مهم می باشد - پرانامورکیت،٢٠٠٩ - . گرچه میوه مرکبات جزو میوههاي نافرازگرا میباشند اما ترکیبات موجود در میوه آنها بسته به دما و مدت نگهداري تغییر میکند، یعنی هر چقدر مدت انبارداري طولانیتر باشد این ترکیبات بیشتر ممکن است تغییر کنند. پوسیدگی و اتلاف میوه بعلت تعرق از جمله عوامل محدود کننده در نگهداري میوه پرتقال به شمار میآیند - محمدي شاملو١٣٩١ - . تیمارهاي پوششی کیفیت میوههاي انبار شده را از طریق کاهش از دست دهی رطوبت، افزایش مقاومت پوست و حفظ ترکیبات فرار و کنترل درجه رسیدگی به وسیله تعدیل میزان دياکسید کربن و اکسیژن درون میوه حفظ میکنند با توجه به گسترش کشت و تولید ارگانیک به ویژه در کشورهاي پیشرفته استفاده از مواد غیرشیمیایی و طبیعی در تمام مراحل تولید محصولات باغبانی و پس از آن، جهت کاهش ضایعات و حفظ ترکیبات بیواکتیو میوه در حال افزایش است. هم اکنون در دنیا روشهاي مختلفی براي تولید ارگانیک، بدون اینکه سلامت مصرف کننده را به مخاطره اندازد، مورد استفاده قرار میگیرند. در این میان پوشش واکس هم سودمند بوده و کاربرد وسیعی در سطح تجاري دارد - بالدوین، ٢٠٠٥ - . نظر به اینکه مرکبات یکی از مهمترین محصولات باغی ایران است، و از طرفی انبارداري این محصول در ایران زیاد میباشد، و همواره در معرض تغییرات فیزیولوژیک و تغییر شکل میباشد. لذا در این مطالعه اثر پوششهایی با منشأ گیاهی ماننداسطوخدوس، میخک و چریش و همچنین پوشش خوراکی کیتوزان و واکس معمول مرکبات بر کاهش وزن پرتقال مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها رقم پرتقال رقم مورد استفاده در این پژوهش پرتقال تامسون - Citrus sinensis - بود، برداشت میوهها در دهم دي ماه ١٣٩٦ از یک قطعه باغ تجاري در منطقه جیرفت استان کرمان از درختان هشت ساله انجام شد. پس از انتقال میوهها به آزمایشگاه درجهبندي میوه ها صورت گرفت و میوه هایی که داراي خراشیدگی، بریدگی یا زخم بودند حذف گردید. میوههاي تهیه شده عاري از هرگونه بیماري یا آلودگی بودند.
عصاره هاي گیاهی
برگ گیاه چریش از فضاي سبز شهرستان چابهار برداشت شد و میخک هندي و اسطوخودوس از رویشگاه طبیعی آنها تهیه شد. واکس تجاري معمول پرتقال - واکس - بازاري - براق کننده مرکبات - نیز تهیه شد. این گیاهان ابتدا شستشوي سطحی شده و سپس به وسیله هیپوکلریت ٢% به مدت ٥ دقیقه ضدعفونی و سپس با آب مقطر استریل سه مرتبه شسته شدند نمونه هاي گیاهی در شرایط آزمایشگاه و دور از تابش مستقیم نور آفتاب خشک شده و سپس اندامهاي هوایی به وسیله خردکن پودر شده و از الک یک مش عبور داده شدند - عبدالعزیز و همکاران ٢٠١٠ - . تهیه عصارههاي گیاهی به دو روش استفاده از حلال الکلی و آب انجام شد. در روش استفاده از اتانول، پنج گرم از مادهء خشک گیاهی در ١٠٠میلی لیتر اتانول خالص - شرکت مرك - خیسانده شد و بعد از ٢٤ ساعت ماده گیاهی همراه اتانول در یک هاون چینی ساییده شد. محلول حاصل توسط پارچه ململ صاف شده و درrpm ٥٠٠٠ به مدت ١٠ دقیقه سانتریفیوژ شد،mm ٧٥ از محلول رویی به یک استوانه مدرج منتقل شده، mm ٢٥ آب مقطر استریل به آن اضافه شد تا حجم آن به mm١٠٠ برسد، سپس هم حجم با آن هگزان اضافه شد. این مخلوط دو ساعت روي شیکر قرار داده شده و پس از این مرحله، بخش هاي مختلف به کمک دکانتور جدا شده و بخش اتانولی جهت تبخیر متانول و استحصال عصاره در زیر هود قرار داده شد - بهرامنژاد و همکاران،٢٠٠٨ - . در روش دوم بعد از ضدعفونی سطحی نمونه هاي گیاهی g٥ از ماده خشک گیاهی در ml ١٠٠ آب مقطر استریل خیسانده شدو پس از ٢٤ ساعت از پارچه ململ عبور داده شده و سانتریفیوژشد. در این مرحله به منظور استریل کردن عصاره آبی از صافی میکروبیولوژیک دو میکرونی استفاده شد.
آزمون سردخانه
عملیات پوشش دهی به روش غوطهورسازي میوه ها انجام شد و پرتقالها به مدت سه دقیقه در محلول عصاره در غلظت هاي معین قرار گرفتند. تیمار نمونه شاهد با استفاده از آب مقطر انجام شد، سپس میوهها در مجاورت هوا خشک شدند و بعد از توزین برچسب زده شدند. بعد از اعمال تیمار، میوه ها در انبار معمولی - ٧درجه سانتیگراد و رطوبت ٩٠ - نگهداري شدند. میوهها در ابتداي آزمایش و سپس هر بیست روز یکبار از سردخانه خارج و درصد کاهش وزن آنها اندازه گیري و با نمونههاي بدون پوشش مقایسه شدند. میوههاي تیمارهاي شده به مدت ١٠٠ روز براي تعیین تغییرات در خصوصیات کیفی میوهها نگهداري شدند. این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام خواهد شد و دادهها با نرم افزار آماري SAS آنالیز شدند و سپس با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن مورد مقایسه میانگین قرار خواهند گرفت.
تعیین وزن میوه
نمونه ها قبل وبعد از نگه داري در سردخانه با ترازوي دیجیتالی توزین وکاهش وزن آنها در هر نمونه برداري با استفاده از فرمول زیر محاسبه و به صورت درصد گزارش شده است.
Wi وWt به ترتیب وزن اولیه قبل از نگهداري و وزن میوه بعد از نگهداري تا زمان t میباشد - رحمتیان١٣٩٤ - .
نتیجه و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس - جدول ١ - ، حداقل بین دو عدد از تیمارها - عصارههاي مختلف و غلظتهاي متفاوت عصارهها و مواد پوششی - در سطح احتمال ١% اختلاف معنیدار وجود دارد. طبق جدول مقایسه میانگین - جدول - 2، تیمار شاهد کیتوزان و شاهد آب مقطر داراي بیشترین کاهش وزن در طول مدت انبارداري بودند. تیمار واکس از همه ي تیمار ها موثرتر واقع شد. بعد از آن تیمار پوشش خوراکی کیتوزان با غلظت ٥/١ داراي کمترین کاهش وزن بود. از میان عصارههاي گیاهی اعمال شده عصاره اسطوخودوس اتانولی با غلظت ٦٠٠٠ نسبت به عصارههاي میخک و چریش داراي کاهش وزن کمتري بود.
