بخشی از مقاله
چکیده
سطح وسیع دیمزارهای کشور نیازمند مطالعه دقیق در زمینه جایگزینی گیاهان دارویی در اراضی مختلف میباشد. توانایی رشد و تولید گیاهان دارویی در دیمزارهای کمبازده و اراضی شیبدار کشور در هر منطقه از طریق وجود کلکسیونهای گیاهان دارویی قابل تشخیص است.به منظور بررسی استقرار، رشد و عملکرد گیاهان دارویی چند ساله شامل دیم آزمایشی به مدت سه سال در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات صنوبر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی انجام شد.
در طی فصل رشد آماربرداری فنولوژیک، مورفولوژیک و نمونه-برداریهای لازم برای بررسی عملکرد انجام گرفت. نتایج نشان داد که در سال دوم گونههای مریم گلی - - %89 ، آویشن برگ باریک - - %77 ، بالنگو - - %45 به رشد خود ادامه دادند، و گونه کماذریون از بین رفت. بیشترین میزان ماده خشک تولید شده در گونهی مریمگلی با 337 گرم بر متر مربع بود.
مقدمه
گیاهان دارویی از زمانهای دور تاکنون جایگاه خاصی در درمان بیماریها و نیز تهیه داروها داشته و بدون شک می-توان اظهار داشت بشر از زمانی که بیماری را شناخت با گیاهان دارویی نیز آشنا بود.نظر به اهمیت اقتصادی و درمانی گیاهان دارویی و صنعتی و توسعه نگارش گیاه درمانی در جهان، شناخت ترکیبات و تعیین میزان کمی و کیفی ترکیبات موجود در اسانس، تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. رشد و عملکرد گیاهان در اکوسیستمها و رویشگاههای طبیعی مختلف، تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد که هر یک از آنها میتواند تاثیر بسزایی بر کمیت و کیفیت محصول گیاهان داشته باشد .
ایران رویشگاه اصلی بسیاری از گونههای دارویی باارزش میباشد. این گونهها در شرایط طبیعی و با بارندگی مختصر، موادموثره بالایی تولید میکنند که میتواند با کشت اصولی آنها افزایش یابد و از این رهگذر تولیدات گیاهان دارویی، مصرف داخلی و صادرات آن افزایش یابد. ضمن اینکه گیاهان دارویی دیم بعلت عدم استفاده یا استفاده محدود از کودهای شیمیایی و سموم مختلف، یک محصول سالم خواهد بود
استان آذربایجانغربی با وسعتی معادل 42660 کیلومترمربع در حدود % 2/65 از مساحت کل کشور را در برگرفته است. این استان در موقعیت 35 58 الی 39 44 عرض شمالی و 44 3 الی 47 23 طول شرقی قرار داشته و با سه کشور ترکیه، جمهوری نخجوان و عراق همجوار بوده و ناهمواریهای عمده آن در غرب قرار دارند. مرتفعترین نقطه استان با ارتفاع 3500 متر و کم ارتفاعترین نقطه در کنار رودخانه ارس با 910 متر ارتفاع میباشد
کشت و اهلی کردن گیاهان دارویی و معطر نه تنها وسیلهای برای تامین نیازهای روزافزون ترکیبات دارویی در حال و آینده میباشد، بلکه وسیلهای جهت کاهش فشار بر جوامع گیاهی وحشی در رویشگاههای طبیعی نیز محسوب میشود
تیره نعناعٌ دارای صفات و اختصاصات بسیار بااهمیتی است. اختصاصات مزبور به حدی روشن و قابل تشخیصاند که این تیره را باید از اولین تیرههای مشخص شناخته شده توسط گیاهشناسان دانست.گونههای گیاهی موجود در تیره Lamiaceae بالغ بر4000 گونه بوده که در 200جنس جای داده شدهاند. در بین گیاهان تیره نعناع گونههای دارویی وجود دارند که در درمان بیماریها مورد استفاده قرار میگیرند.برخی حاوی اسانس بوده و تعداد زیادی از آنها به صورت خام یا پخته به مصرف میرسند
جنس Lallemantia Fisch. Et Mey. متعلق به خانواده Labiatae و دارای 5 گونه بوده که در ایران و شماری از کشورهای همسایه به طور طبیعی میرویند به عنوان یک گیاه دارویی در موارد ضدالتهاب، ضد روماتیسمی، گوارشی و اثرات مدر مفید است
جنس مریمگلی یکی از بزرگترین جنسهای تیره نعناع بوده و شامل تقریبا 1000 گونه در جهان میباشد که تمام گونههای این جنس جهان وطن میباشند. اهمیت و جایگاه اقتصادی گونههای مریمگلی بخاطر استفاده از آنها در طب عامیانه بعنوان چای و موارد کاربرد این گیاه در صنایع آرایشی، باغبانی، عطرسازی و داروسازی است
جنس مریمگلی در ایران حدود 58 گونه گیاه علفی یکساله و چند ساله دارد که از این تعداد 17 گونه آن انحصاری ایران میباشد.گونه Salvia hydrangea با نام محلی گل ارونه دارای اثرات ضدالتهابی، ضداسپاسمی، ضدنفخی و تسکینی بوده و از دیرباز دمکرده گلهای این گیاه به طور سنتی در بخشهایی از ایران برای درمان سرماخوردگی استفاده می-شود
مواد و روشها
به منظور جمعآوری بذور مختلف گیاهان دارویی و بررسی رویشگاه، اطلاعات طرحهای اجراشده در زمینه جمعآوری و شناسایی گیاهان دارویی و سایر طرحهای مرتبط با گیاهشناسی و گیاهان دارویی جهت مکانیابی جمعآوری بذور بررسی گردید. پس از جمعآوری بذور از رویشگاه مراحل کاشت بذر به ترتیب ذیل انجام شد.
- کاشت بذرها در شاسی
- انتقال نهالها از شاسی به گلدان
- رسیدگی به نهالها در گلدان
- انتقال به مزرعه
مزرعه در ایستگاه - تحقیقاتی ساعتلو - ، واقع در27 کیلومتری شهرستان ارومیه با عرض جغرافیایی: 37 درجه و 43 دقیقه شمالی، طول جغرافیایی: 45 درجه شرقی، ارتفاع از سطح دریا 1329 متر، حداقل درجه حرارت: -26 حداکثر
درجه حرارت: 30 درجه سانتیگراد، بافت خاک: Clay. لومی، طبقه آب و هوایی: سرد و خشک ، میانگین بارندگی 30 ساله: 400 میلیمتر می باشد. در این آزمایش کشت گونههای مختلف، در کرتهایی در قالب بلوکهای کامل تصادفی انجام گرفت.
هر کرت آزمایشی شامل6 ردیف 6 متری با فاصله 50 سانتی متر و فاصله بین بوته ها در هر ردیف 50 سانتی متر بود. فاصله بین دو کرت 1 متر و فاصله بین دو تکرار نیز 2 متر در نظر گرفته شد. صفات اندازهگیری در این طرح، درصد زندهمانی بوتهها، جوانهزنی - - %50، ساقه رفتن - - %50، گلدهی - - %50، دانهبندی - - %50، رسیدن فیزیولوژیک کامل، تعداد ساقه، قطر طوقه، ارتفاع بوته کامل، مساحت کانوپی، ، وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی بود.
نتایج و بحث
در طی انجام این طرح برخی از خصوصیات مورفولوژیکی و فنولوژیکی گونههای مورد بررسی آماربرداری شد. صفات اندازهگیری در این طرح، درصد زندهمانی بوتهها، جوانهزنی - - %50، ساقه رفتن - - %50، گلدهی - - %50، دانهبندی - - %50، رسیدن فیزیولوژیک کامل، تعداد ساقه، قطر طوقه، ارتفاع بوته کامل، مساحت کانوپی، ، وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی بود.
گونه Lallemantia canescense
این گونه متوسط درصد زندهمانی %45 ، متوسط تاریخ جوانهزنی 18 روز، متوسط تاریخ ساقهرفتن 47 روز، متوسط گلدهی 77 روز، متوسط دانهبندی 90 روز، متوسط رسیدن کامل فیزیولوژیک کامل 117 روز، متوسط تعداد ساقه 7 ، ارتفاع متوسط 26 سانتیمتر، سطح کانوپی 1088 سانتیمترمربع،متوسط وزن تر اندام هوایی 204 گرم، متوسط وزن خشک اندام هوایی 103 گرم و متوسط درصد رطوبت اندام هوایی %49 را داشت.
گونه Salvia verticillata
این گونه متوسط درصد زندهمانی %89، متوسط تاریخ جوانهزنی 18 روز، متوسط تاریخ ساقهرفتن 44 روز، متوسط گلدهی 67 روز، متوسط دانهبندی 86 روز، متوسط رسیدن کامل فیزیولوژیک کامل 131 روز، متوسط تعداد ساقه 8 ، ارتفاع متوسط 64 سانتیمتر، سطح کانوپی 6153 سانتیمترمربع،متوسط وزن تر اندام هوایی 1885 گرم، متوسط وزن خشک اندام هوایی 337 گرم و متوسط درصد رطوبت اندام هوایی %82 را داشت.
گونه Ziziphora clinopodioides
این گونه متوسط درصد زندهمانی %77، متوسط تاریخ جوانهزنی 7 روز، متوسط تاریخ ساقهرفتن 29 روز، متوسط گلدهی 55 روز، متوسط دانهبندی 74 روز، متوسط رسیدن کامل فیزیولوژیک کامل 115 روز، متوسط تعداد ساقه 13، ارتفاع متوسط 10 سانتیمتر، سطح کانوپی 512 سانتیمترمربع،متوسط وزن تر اندام هوایی 48 گرم، متوسط وزن خشک اندام هوایی 23 گرم و متوسط درصد رطوبت اندام هوایی %51 را داشت.
میانگین درصد زندهمانی گونهها در سال اول%80 و در سال دوم %61/61 بود. بر اساس نتیجه تجزیه آماری تاثیر سال بر زندهمانی گونهها معنیدار بود. در مطالعه مشابه انجام شده توسط کدوری و همکاران در کرمان تاثیر سال بر زنده-مانی گونهها معنیدار نبود اما زندهمانی گونهها در سال دوم و سوم کاهش داشت که با نتایج حاصله مطابقت دارد
