بخشی از مقاله
چکیده
در سالهاي اخیر تلاشهاي زیادي براي تولید و تکثیر سیب زمینی عاري از ویروس و سایر عوامل بیماريزا توسط متخصصین صورت گرفته و استفاده از تکنیک کشت بافت به عنوان یکی از بهترین روشها دراین راستا پیشنهاد شده است. به منظور بررسی تأثیر رقم، طول روز و دما بر ریزغدهزایی سیبزمینی در شرایط درون شیشهاي در سال 1389 آزمایشی در آزمایشگاه کشت بافت و بیوتکنولوژي مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی کرمانشاه به صورت فاکتوریل بر پایه کرتهاي کاملا تصادفی در 6 تکرار اجرا شد. تیمارها شامل سه سطح فتوپریود - تاریکی، روز کوتاه 8 ساعت روشنایی و 16 ساعت تاریکی و روزبلند 16ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی - و دو سطح دما - نرمال 21- 17و سرد 12-17درجه سانتیگراد - بر روي سه رقم شامل آگریا، مارفونا و بورن بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از نظر تأثیر تیمارهاي طول روز، دما و رقم در صفات تعداد ریزغده، وزن کل ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده اختلاف معنیداري درسطح %1 وجود داشت. آگریا بیشترین تعداد ریزغده، وزن کل ریزغده، میانگین وزن و قطر ریزغده را به ترتیب با میانگین4/89، 1/891گرم،0/417گرم و 9/487میلیمتر را به خود اختصاص داد. اثرات متقابل طول روز، دما و رقم نشان داد که آگریا در شرایط دماي سرد و طول روزکوتاه و همچنین تاریکی به ترتیب با5/33 و 5/08 بیشترین ریزغده را تولید کردند. بالاترین وزن کل ریزغده مربوط به آگریا در شرایط دماي سرد و طول روز کوتاه و تاریکی میباشد که وزن آنها به ترتیب 2/484و2/621گرم بود.
کلمات کلیدي: ساکارز، بنزیل آدنین، طول روز بلند، طول روز کوتاه،سرما.
مقدمه و بررسی منابع
سیب زمینی عمدتاً از طریق غیرجنسی یعنی توسط غده تکثیر می شود. تولید، نگهداري و حمل و نقل این غدههاي حجیم و فاسد شدنی مستلزم مخارج زیادي است. از طرفی، بیماريها و آفات بهشدت توسط غدههاي بذري آلوده گسترش یافته تا جایی که آلودگی شدید به بیماريهاي باکتریایی، قارچی و بهویژه ویروسی موجب حذف واریته آلوده از سیستم کشت میگردد و جهت جایگزینی باید غده بذري یا حتی واریتههاي جدیدي را براي کشت معرفی نمود - ذوالنوریان. - 1386 در بیشتر کشورهاي در حال توسعه در عین افزایش سریعتر جمعیت کمبود مواد غذایی در حال گسترش است و از این رو قسمت عمده درآمد ارزي این قبیل کشورها به مصرف واردات مواد غذایی می رسد و کشورهاي جهان سوم ناگزیرند کشاورزي و صنعت را به موازات هم توسعه دهند. رشد سریع صنایع پیشرفته در این کشورها مستلزم کشاورزي پیشرفته است - ذوالنویان . - 1377 هنگامی که پایههاي مادري تحت شرایط روزهاي بلند 16 - ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی - رشد یافتند در مقایسه با زمانی که این گیاهان در شرایط روزهاي کوتاه 8 - ساعت روشنایی و 16ساعت تاریکی - رشد یافتند از توانایی ریزغده زایی کمتري برخوردار بودند - سیبروك وهمکاران،. - 1993 کاهش طول دوره روشنایی از روزهاي بلند به روزهاي کوتاه باعث تسریع ریزغده زایی - گارنر و بلیک - 1989 افزایش تعداد ریزغدهها - وانک و هیو، - 1982 و اندازه آنها - سیبروك وهمکاران - 1993 گردید - اثنیعشري و همکاران، . - 1388 هر چند دماهاي 20-25درجه سانتیگراد رشد گیاهچه هاي حاصل از ریز ازدیادي را بهبود می بخشد اما براي القاي ریزغده اغلب از دماهاي پایین تر 15-18 - درجه سانتیگراد - استفاده میشود.
مواد و روشها
این آزمایش در سال 89 در آزمایشگاه کشت بافت و بیوتکنولوژي مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی کرمانشاه به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در 6 تکرار اجرا شد. در این آزمایش از سه سطح فتوپریود شامل تاریکی، روز کوتاه - 8 ساعت روشنایی و 16ساعت تاریکی - و روز بلند - 16ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی - در کنار دو سطح دمایی در مرحله ریزغدهزایی، مشتمل بر دماي نرمال - 17-21 درجه سانتیگراد - و سرما - 12-17درجه سانتیگراد - بر روي سه رقم سیبزمینی - آگریا، مارفونا و بورن - بر ریزغدهزایی سیبزمینی بررسی شد.
مینیتیوبرهاي جوانهدار شده ارقام مارفونا، بورن و آگریا که در داخل اتاق سازگاري با شرایط دمایی17-22درجه سانتیگراد و رطوبت %70 نگهداري شدند، جوانه انتهایی سیبزمینی جدا شده، براي استریل از بنومیل %1 و سه قطره توین 20به مدت 10دقیقه و شستشو مجدد توسط آب مقطر و سپس 30ثانیه تیمار الکل 70درصد، شستشو توسط آب مقطر استفاده شد پس از انجام مراحل یاد شده جوانهها را در زیر هود توسط هیپوکلریت %2/5 به مدت 15دقیقه ضدعفونی شده و از این جوانهها ریزنمونههایی برش داده و این ریزنمونهها در محیطکشت MS نیمه جامد کشت شدند. پس از طی 30روز گیاهچههایی به طول 20سانتیمتر تولید گردید. ریزنمونههاي دو گرهاي از این گیاهچهها تهیه کرده و در محیطکشت مایع شامل MS salts 5 +میلیگرم در لیتر بنزیل آدنین + ساکارز %8 در شرایط طول روز و دماهاي ذکر شده کشت شدند.
به مدت 45روز هر 10روز یکبار یادداشت برداري انجام شد. صفات اندازهگیري شده پس از اعمال آزمایش مذکور شامل:تعداد، وزن و قطر ریزغده تولید شده در هر شیشه آزمایش، تعداد ساقههاي جانبی توسعهیافته در ظرف کشت، تعداد روز سپري شده براي ظهور اولین ریزغده، تعدادگرهها روي هر ساقه و طول گیاهچه بودند.
نتایج وبحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ازنظر تأثیر طول روزهاي متفاوت بر چهار صفت اندازهگیري شده شامل تعداد ریزغده، وزن کل ریزغده، میانگین وزن ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده تفاوت معنی داري در سطح %1 وجود داشت و از نظر صفت تعداد ساقه جانبی تفاوت معنیدار در سطح %5 بود. تأثیر دما بر صفات تعداد ریزغده، وزن کل ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده در سطح %1 معنی دار بود و صفات میانگین قطر ریزغده، ساقه جانبی، تعداد برگ وتعداد گره نیز از تفاوتی معنی دار در سطح %5 برخوردار بودند. بررسی برهمکنش ژنوتیپ و دما گویاي آن بود که صفات تعداد ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده از اختلاف معنی داري در سطح %5 و صفت وزن ریزغده از تفاوت معنی داري در سطح %1 برخوردار بود. از نظر اثر ژنوتیپ و دما صفات وزن کل ریزغده، میانگین وزن ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده اختلاف معنی داري در سطح احتمال %1 داشتند، همچنین صفت زمان ظهور اولین ریزغده در اثر متقابل طول روز و دما اختلاف آماري معنی داري در سطح %1 داشت - جدول . - 1
جدول -1 تجزیه واریانس تأثیر طول روز و دما بر ریزغده زایی ارقام سیب زمینی
میانگین مربعات صفات
n.sو* و ** به ترتیب بدون اختلاف معنی دار و احتمال معنی دار در سطح احتمال پنج و یک درصد مقایسه میانگین اثرات متقابل از طریق روش چند دامنهاي دانکن گویاي آن بود که از نظر تعداد ریزغده، رقم آگریا در شرایط سرما و طول روزکوتاه و همچنین تاریکی به ترتیب با 5/33 و 5/08 بیشترین ریزغده را تولید کرد. همچنین بالاترین وزن کل ریزغده مربوط به رقم آگریا در شرایط سرما و طول روز کوتاه و تاریکی بود که وزن آنها به ترتیب 2/621 گرم و 2/484 گرم بود و اختلاف معنی داري با هم نداشتند. ناگفته نماند که اثرات متقابل درجه حرارت و طول روز و غلظت تنظیم کننده هاي رشد میتواند بر غده زایی درون شیشه اي تأثیر بگذارد - اثنی عشري و همکاران، . - 1388 ارقام آگریا و بورن در شرایط طول روز کوتاه و دماي نرمال و همچنین آگریا در سرما و شرایط تاریکی به ترتیب با میانگین 0/494، 0/489و 0/47 گرم بیشترین میانگین وزن ریزغده را به خود اختصاص دادند هر چند که از نظر آماري با یکدیگر تفاوت معنیداري نداشتند. کمترین میانگین وزن ریزغدهها مربوط به ارقام مارفونا و بورن در دماي نرمال و طول روزبلند به ترتیب با میانگین وزن 0/285 و 0/292 گرم بود. اکسنوا و همکاران - 1994 - با بررسی مورفوژنز گیاهچه هاي آزمایشگاهی سیب زمینی تأثیر کیفیت نور و هورمونها دریافتند که تاریکی و طول روزکوتاه بهترین تیمار نوري براي ریزغده زایی است و در طول روز بلند، تعداد ساقههاي جانبی و طول گیاهچه افزایش مییابد. رقم آگریا در دماي نرمال و شرایط طول روز کوتاه و تاریکی به ترتیب پس از طی 15/5 و 17/41 روز، اولین ریزغده را تولید کرد و شرایط طول روز بلند و دماي سرد براي ارقام مارفونا و بورن به ترتیب با 36/08 و 35/25 روز بیشترین زمان ظهور اولین ریزغده بود. لوي و همکاران در سال 1993 با بررسی اثر فتوپریود بر ریزغده زایی سیب زمینی پی بردند که تولید و سرعت ریزغده زایی به شدت تحت تأثیر ژنوتیپ و فتوپریود قرار میگیرید و بهترین حالت، تلفیق طول روزهاي بلند و کوتاه بود یعنی مرحله قبل از ریزغده زایی تحت شرایط طول روزبلند بوده سپس آنگاه تحت شرایط طول روز کوتاه ریزغده هاي درشت تر با وزن بیشتري تولید می شود. بیشترین تعداد برگ مربوط به رقم مارفونا در دماي نرمال وشرایط روزکوتاه با12/41 برگ میباشد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که رشد طولی شاخه در سیب زمینی نیز تحت تاثیر رقم، طول روز و دما قرار میگیرد، رقم مارفونا در شرایط طول روز بلند و دماي نرمال با میانگین 14/16 سانتیمتر بیشترین طول گیاهچه را داشت.
