بخشی از مقاله
چکیده
ختمی یکی از گیاهان دارویی و زینتی بومی ایران میباشد که در درمان بسیاری از بیماری های تنفسی و گوارشی از گذشته کاربرد داشته است. علی رغم سابقه طولانی استفاده از این گیاه در طب سنتی، تاکنون گزارش های اندکی در زمینه کشت بافت و بیوتکنولوژی این گیاه منتشر شده است. به همین منظور، پژوهش حاضر با هدف دست یابی به بهترین شرایط کالوس زایی ختمی با استفاده از تنظیم کننده های رشدی بنزیل آدنین و 2,4-D از طریق ریز نمونه های کوتیلدون این گیاه انجام گرفت.
نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که کاربرد BA به همراه 2,4-D سبب القا کالوس بیشتر و کاهش زمان کالوس زایی در مقایسه با کاربرد 2,4-D به تنهایی می گردد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که تیمار های 20 میکرومولار 2,4-D به همراه 5میکرومولار BA و 20 میکرومولار 2,4-D به همراه 10 میکرومولار BA بیشترین میزان کالوس زایی، وزن کالوس و کم ترین زمان تا القا کالوس را سبب می شوند و بهترین ترکیب های هورمونی برای القا کالوس در ختمی می باشند. همچنین در تیمارهای حاوی 10 میکرومولار BA به تنهایی و همراه با 5 و 10 میکرومولار 2,4-D القای مستقیم شاخساره به دست آمد که نشان می دهد غلظت بالای سایتوکینین در کنار غلظت های پایین اکسین سبب باززایی مستقیم در این گیاه می گردد.
مقدمه
ختمی - Alcea rosea L. - گیاهی علفی و چند ساله متعلق به خانواده پنیرک سانان - Malvaceae - می باشد که به عنوان یک گیاه زینتی و دارویی کشت می شود. این گیاه بومی چین، جنوب اروپا و خاورمیانه می باشد و از گذشته در طب سنتی کاربرد داشته است. - Kaya and . - Gülser 2018 خواص بیولوژیکی متعددی از جمله خاصیت ضد التهابی، ضد درد، ضد سرطانی و تقویت سیستم ایمنی برای این گیاه گزارش شده است Abdel- - . - Salam et al. 2018 از این رو این گیاه منبعی غنی برای تولید دارو هایی برای مقابله با سرفه، آسم، زخم های گوارشی، التهاب معده، سنگ کلیه و مشکلات روده می باشد .
روش های سنتی تکثیر این گیاه از طریق بذر، معایبی از جمله جوانه زنی پایین و مرگ گیاهچه ها را دارا می باشد و علی رغم تولید بذر های فراوان توسط این گیاه، تعداد گیاهان بدست آمده بسیار کم می باشد. از این رو باید روش هایی همچون کشت بافت برای تکثیر انبوه این گیاه مورد بررسی قرار گیرد - Naz et al. 2015 - که متاسفانه تا کنون گزارش های چندانی در این زمینه منتشر نگردیده است.
از طرف دیگر، امروزه تولید متابولیت های ثانویه و ترکیبات دارویی طریق کشت مزرعه ای گیاهان معایب مختلفی از جمله عملکرد پایین و نوسان در غلظت به خاطر تفاوت های اقلیمی، محیطی و فصلی را دارد. از این رو، کشت بافت به عنوان جایگزینی برای تولید متابولیت های ثانویه مورد توجه قرار گرفته است اولین گام برای تکثیر گیاهان و تولید متابولیت های ثانویه در گیاهان، دست یابی به یک دستورالعمل مناسب برای القا کالوس می باشد. از این رو پژوهش حاضر با هدف دست یابی به ترکیب هورمونی مناسب برای کالوس زایی ختمی در شرایط درون شیشه ای صورت پذیرفت.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر با هدف القا کالوس در گیاه ختمی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی با دو فاکتور BA و 2,4-D و 4 تکرار در طی سال 1396 در آزمایشگاه کشت بافت گروه باغبانی دانشگاه محقق اردبیلی انجام پذیرفت. برای این منظور، بذور ختمی - Alcea rosea L. - از رویشگاه های طبیعی در استان اصفهان جمع آوری شده و به عنوان منبع ریز نمونه مورد استفاده قرار گرفت.
به منظور ضد عفونی بذر ها، پس از جداسازی پوسته، آن ها را به مدت 30 ثانیه در الکل 70 درصد و سپس به مدت 10 دقیقه در محلول هیپوکلریت سدیم 2/5 درصد غوطه ور ساخته و سپس سه مرتبه با آب مقطر استریل آب کشی گردید. سپس بذر های ضدعفونی شده در محیط کشت MS فاقد تنظیم کننده رشد، کشت گردیدند. پس از جوانه زنی بذر ها، از کوتیلدون های هفت روزه، به عنوان منبع ریز نمونه برای کالوس زایی استفاده شد. به منظور کالوس زایی از محیط کشت MS حاوی غلظت های مختلف 0 - 2,4-D، 5، 10 و 20 میکرومولار - و BA 0 - ، 5 و 10 میکرومولار - استفاده شد و در هر تکرار، 5 ریز نمونه کوتیلدون به ابعاد 2×2 سانتی متر کشت گردید. کلیه کشت ها در اتاقک رشد با دمای 25±2 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 60-70 درصد و در شرایط تاریکی کامل قرار گرفتند.
جدول -1 تجزیه واریانس تاثیر تنظیم کننده های رشد مختلف بر القا کالوس در ختمی
جدول -2 مقایسه میانگین تاثیر غلظت های مختلف IAA و BA بر شاخص های کالوس زایی ختمی
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها - جدول - 1، نشان میکرومولار BA به همراه 20 میکرومولار 2,4-D به دست می دهد که اثر متقابل غلظت های مختلف BA و 2,4-D آمد. همچنین در شاهد و تیمار های 5 و 10 میکرومولار
بر صفات تعداد روز تا القا کالوس و میانگین وزن کالوس BA کالوس زایی مشاهده نگردید. بر این اساس می توان در سطح احتمال یک درصد معنی دار گردیده است.
