بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر فرسودگی بذر و تراکم بوته بر ویژگیهای فیزیکوشیمیایی جو بدون پوشینه، آزمایشی در سال زراعی 1390-91 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفیآباد - دزفول - انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل سه سطح فرسودگی بذر شامل غیرفرسوده - شاهد - ، 72 و 96 ساعت فرسودگی و پنج سطح تراکم شامل 100، 150، 200، 250 و 300 بوته در مترمربع بودند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که فرسودگی بذر وزن هزاردانه، درصد فیبر و پروتئین دانه را به طور معنیداری کاهش داد. اثر تراکم بوته نیز روی صفات درصد فیبر، پروتئین دانه، وزن هزاردانه و وزن هکتولیتر معنیدار شد. با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش، مدت زمان فرسودگی و تراکم از عوامل اثرگذار بر کیفیت بذور جو بدون پوشینه می باشند.
.1 مقدمه
جو بدون پوشینه1، یکی از غلاتی است که از گذشته های دور تا به امروز به عنوان منبع غذایی بسیار مهم در بسیاری از نقاط دنیا نظیر خاورمیانه، افریقا، شرق اروپا و نیز در آسیا کشت و کار و استفاده می شود ]نیومن و همکاران، .[2006 این محصول به علت دارا بودن پروتئین بیشتر، فیبر کمتر و سازگاری به فصل رشد کوتاه به عنوان جایگزینی مناسب برای ذرت در تغذیه طیور مورد توجه قرار گرفته است .[4] فیبر ماده ای است که در اسیدها و بازها حل نشده و فاقد چربی، نیتروژن و املاح معدنی است. فیبرخام شامل سلولز، لیگنین، پنتوزان و غیره می باشد. قسمتی از این موادکه در محلول باقی می مانند به گروه مواد عصاره ایِ عاری از نیتروژن تعلق دارند. فیبرخام باعث حجیم شدن جیره غذایی می شود. وزن مخصوص هر یک از غذاهای دامی تا حدود زیادی به مقدار فیبر خام بستگی دارد. نبود پوشینه، قابلیت هضم جو بدون پوشینه - جولخت - را بیشتر می کند، بنابراین مطلوبیت آن را به عنوان خوراک دام و طیور افزایش می دهد. نداشتن پوشینه، میزان انرژی جو بدون پوشینه را برای دام ها افزایش می دهد. میزان انرژی آن حدوداً برابر با میزان انرژی موجود در گندم علوفه ای است. بیشترین تفاوت موجود در ترکیبات شیمیایی بین جو معمولی و جو بدون پوشینه، مربوط به فیبر خام آنهاست که در جو معمولی به بیش از دو برابر می رسد. همین تفاوت سبب امتیاز جو بدون پوشینه نسبت به جو معمولی می گردد. پایین بودن درصد فیبر خام باعث کم شدن فضولات و زیاد شدن لیزین می شود. لیزین، اسید آمینه ضروری است که مقدار آن در جو بدون پوشینه در مقایسه با گندم، جو معمولی و ذرت بیشتر 4-5 - درصد بیشتر از گندم و ذرت - است .[5] فرسودگی بذر، پدیدهای فیزیولوژیک است که پس از رسیدگی فیزیولوژیک بذر و در دوره پس از برداشت در شرایط بالا بودن دما، رطوبت و فشار اکسیژن محیط نگهداری بذر بهتدریج آغاز شده و موجب تخریب ساختار بذر، افزایش تنفس و فعالیت آنزیمها در بذر و نفوذپذیری غشاهای سلولی میشود که منجر به کاهش قوه نامیه، بنیه بذر و گیاهچه و درنهایت عملکرد محصول میگردد .[9] دما و مدت آن از مهم ترین عوامل اثرگذار بر وقوع و پیشرفت پدیده فرسودگی بذر محسوب میشوند. از اینرو توسعه فرسودگی با افزایش دما و مدت اعمال آن قابل پیشبینی است .[13] همچنین چند تن دیگر از محققان 11]؛ [14 نیز اختلاف ارقام مختلف کلزا و شلغم برای پاسخ قوه نامیه بذر و ویژگی های مرتبط به تیمارهای متفاوت آزمون فرسودگی کنترل شده را مشاهده کردند. بنابراین مدنظر قرار دادن تفاوت احتمالی بذور مختلف از نظر پاسخ به فرسودگی بذر در ارزیابی روش اجرای آزمون فرسودگی کنترل شده از اهمیت قابل ملاحظهای برخوردار است. احتمالاً این تفاوت از نظر نوع و میزان مواد، دارای نقش محافظت کنندهی غشاء و ساختارهای سلولی بذر در برابر اثر تنش خشکی و گرمای تشکیل شده در آنها که به نوبه خود به اختلاف ژنتیکی ارقام مربوط است را میتوان در بروز تفاوت پاسخ بذر برداشت شده با رطوبت مختلف این ارقام به تیمارهای دما و مدت فرسودگی مؤثر دانست. از آنجایی که خاک های شور حدود ده درصد اراضی کشورمان را پوشش می دهند، شناسایی ژنوتیپ هایی از جو بدون پوشینه با عملکرد بالا، در شرایط کشور به منظور افزایش تولید در واحد سطح مفید خواهد بود .[2] جو بدون پوشینه می تواند به عنوان یک منبع خوراکی جدید در کشور معرفی شود، چرا که این غله در مقایسه با جو معمولی، الیاف خام کمتر و ارزش غذایی بالاتری دارد ضمن اینکه احتمال توسعه کشت آن در بسیاری از نقاط کشور وجود دارد، هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی توانایی آزمون فرسودگی بذر و تراکم بوته مناسب برای رسیدن به عملکرد مطلوب جو بدون پوشینه - جو لخت - در شرایط آب و هوایی شمال خوزستان - دزفول - میباشد.
.2 مواد و روشها
این تحقیق در سال زراعی 1390-91 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفیآباد - دزفول - انجام شد. این مرکز با ارتفاع 82 متر از سطح دریا و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و طول 48 درجه و 32 دقیقه شرقی در جنوب غرب کشور واقع شده است. جو کشت شده، جو لخت ژنوتیپ ʽWHB-81-6ʼ بود که بذرها از مرکز تحقیقات کشاورزی خوزستان - اهواز - تهیه گردید. آزمایش در چهار تکرار به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل سه سطح فرسودگی - بذرهای غیرفرسوده، 72 و 96 ساعت فرسودگی - و تراکم بوته در پنج سطح 100 - ، 150، 200، 250 و 300 بوته در مترمربع - بودند. ابتدا بذرها به مدت 72 و 96 ساعت در انکوباتور و درون سینی های فلزی مشبک که زیر آنها ظرف آبی وجود داشت، در دمای 45 درجه سانتیگراد، با رطوبت 100 درصد فرسوده شدند. سپس برای کشت مزرعهای، بذرها در تراکمهای مختلف شمارش و کشت گردیدند. بلافاصله پس از کشت، آبیاری یکنواخت مزرعه به صورت شیاری - نشتی - صورت گرفت. برداشت به صورت دستی در تاریخ 1391/2/10، از دو خط وسط هر کرت صورت گرفت و 50 سانتیمتر از قسمت بالا و پایین هر کرت به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد و بقیه که معادل 1/6 متر مربع بود، برداشت گردید و تمام بوتههای برداشت شده به صورت جداگانه بسته بندی و اتیکت گذاری شد و بعد از خشک نمودن در آون با دمای 75 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت، توزین شدند و سپس صفات وزن هزاردانه، وزن هکتولیتر، درصد فیبر و پروتئین دانه به صورت زیر اندازهگیری گردیدند.
- 1 - وزن هزاردانه
برای گرفتن وزن هزاردانه از هر پلات، نمونهای را به صورت تصادفی جدا و تعداد هزاردانه - به وسیله دستگاه بذرشمار - شمارش و با استفاده از ترازوی دیجیتالی دقیق، وزن و ثبت گردید .[15]
- 2 - وزن هکتولیتر
برای گرفتن وزن هکتولیتر از هر پلات، ابتدا استوانه ی مدرج یک لیتری برداشته، با ترازو وزن کرده و یاداشت می گردد. سپس استوانه مدرج را با بذور جو بدون پوشینه که از قبل ناخالصی های واضح از آن جدا شده، پُر نموده و بعد دوباره با ترازو وزن می گردد. وزن بدست آمده را در 100 ضرب نموده و بر حسب کیلوگرم در هکتولیتر - - gr/hl محاسبات انجام می شود .[15]
- 3 - پروتئین دانه
مقدار پروتئین بذرهای جو، توسط دستگاه پروتئینسنج1 اندازهگیری گردید. اندازهگیری پروتئین نمونهها، در آزمایشگاه کنترل و گواهی بذر مرکز تحقیقات کشاورزی صفیآباد اندازهگیری شد .[15]
- 4 - درصد فیبر
درصد فیبر در آزمایشگاه صنایع غذایی مرکز تحقیقات کشاورزی صفیآباد اندازهگیری شد. این کار با استفاده از دستگاه فیبرسنج2 انجام گردید . در پایان، تجزیه و تحلیل آماری دادهها با استفاده از نرمافزار آماری SAS صورت گرفت. مقایسه میانگین با آزمون دانکن در سطح احتمال پنج و یک درصد انجام شد. برای رسم نمودار از نرمافزار Excel استفاده شد.
.3نتایج و بحث
.1,3 وزن هزاردانه
اثر فرسودگی و تراکم و همچنین برهمکنش فرسودگی × تراکم روی صفت وزن هزاردانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد - جدول . - 1 باتوجه به مقایسه میانگینها، بالاترین مقدار وزن هزاردانه با 46 گرم در هکتار مربوط به سطح فرسودگی 96 ساعت بود. همچنین از تراکم 100 بوته در مترمربع نیز بیشترین وزن هزاردانه بهدست آمد - جدول . - 2 در تحقیق حاضر، بیشترین وزن هزاردانه از تراکم 100 بوته در مترمربع با 46/2 و کمترین آن از تراکم 300 بوته در مترمربع با 43/1 گرم بود
