بخشی از مقاله
مقدمه
در قرن حاضر پژوهشهای زیادی برروی گیاهان داروئی مختلف شده که بیشتر بهمنظور کشف و اثبات عوارض جانبی و همچنین تنوع بخشی در زمینههای محصولات کشاورزی دومنظوره انجام گرفته که گیاه داروئی شوید یکی از این گیاهان دومنظوره میباشد با توجه به اهمیت این گیاه پژوهشهای بسیار ناچیزی در مورد این محصول در کشور صورت گرفته و با همان روشهای سنتی کشتوکار انجام میگردد. اهم کارهای پژوهشی بر روی شوید استفاده از نیتروژن برای افزایش عملکرد پیکر رویشی بوده است - زرینکفش، . - 1371 لذا از آنجایی که فسفر وآهن جزء عناصری هستند که بیشترین تأثیر را در عملکرد گیاه دارند و عناصر مهمی در تولید گیاهان زراعی بهشمار میروند، این پژوهش صورت گرفت. بنابراین هدف اصلی از انجام آن، بررسی تأثیر فسفر و آهن بر افزایش عملکرد و مقدار اسانس گیاه دارویی شوید بود.
مواد و روشها مشخصات محل و زمان اجرای آزمایش
این آزمایش در سال زراعی 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت در زمینی به مساحت 525 مترمربع بهمرحله اجرا درآمد. شهرستان جیرفت در جنوبشرق کشور و در استان کرمان قرار دارد و دارای آب و هوای نیمهگرمسیری و نیمهمرطوب است. جیرفت با طول جغرافیائی 47 تا 57 درجه و عرض جغرافیائی 28 تا 35 درجه شرقی و با ارتفاع 625/6 متر از سطح دریا قرار دارد.
رقم مورد آزمایش
رقم مورد استفاده در این آزمایش رقم بومی مناطق شیراز و اصفهان بود که از نظر آب و هوایی با منطقه جیرفت سازگاری داشت. طول دوره رویش بسته به فصل کاشت از 3 ماه تا 4 ماه و عملکرد آن - پیکر رویشی و بذر - با توجه به نوع و میزان کود مصرفی متغیر است. رقم فوق سازگار با انواع خاک میباشد و بیشتر در فصل کشت پائیزه - اوایل مهرماه - در منطقه جیرفت کشت میگردد.
طرح آزمایشی
این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. فاکتورهای مورد بررسی عبارت بودند، فسفر از منبع سوپرفسفات تریپل 46 درصد در 5 سطح 0 - ، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم در هکتار - بهعنوان فاکتور اول و آهن از منبع کلات آهن در دو سطح 0 - و 5 در هزار - بهعنوان فاکتور دوم بود.
نمونه برداری گیاه
پارامترهایی که مورد اندازهگیری قرار گرفتند بهطورکلی به دو دسته پارامترهای رشدی و پارامترهای شیمیایی تقسیم میشوند که پارامترهای رشدی - ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد انشعابهای چتر، وزن تر و خشک بوته - در سه مرحله، 90 روز، 120 روز و150 روز پس از کاشت و پارامتر شیمیایی - اسانس پیکر رویشی - در 120 روز پس از کاشت اندازهگیری شدند.
تجزیه و تحلیل آماری
تجزیه و تحلیل آماری دادهها با استفاده از نرم افزار SAS و Excel و مقایسه میانگینها با آزمون دانکن و با نرم افزار M-STATC انجام شد.
نتایج و بحث نتایج آزمون خاک
نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک مورد نظر در جدول 1 آورده شده است - ازت برحسب درصد و آهن، فسفر، روی، منگنز، مس و پتاسیم برحسب میلیگرم در کیلوگرم خاک - . طبق نتایج بهدست آمده، بافت خاک سبک و لومی شنی بود، اسیدیته خاک 7/9 و هدایت الکتریکی خاک 0/4 دیسی زیمنس بر متر بود. عناصر غذایی کممصرف منگنز، روی، مس در حد بهینه برای رشد گیاه شوید در خاک وجود داشت لذا از کودهای حاوی این عناصر استفاده نشد. اما به دلیل کمبود ازت و پتاسیم در خاک انتخابی از کودهای حاوی این عناصر بهمیزان 100 کیلوگرم در هکتار کود اوره و 50 کیلوگرم در هکتار پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم قبل از کاشت به خاک اضافه شد.
جدول -1 نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک
تأثیر سطوح مختلف کود فسفر و آهن بر ارتفاع بوته
جدول 2 نتایج تجزیه واریانس را نشان داد که اثر سطوح مختلف کود فسفر و آهن بر ارتفاع بوته از نظر آماری در سطح یک درصد معنیدار بود، که با نتایج سایر پژوهشگران نیز همخوانی داشت
سطح P2، 79 درصد ارتفاع بوته را نسبت به شاهد افزایش داد. با افزایش سطح فسفر بیشتر از P2 رفته رفته ارتفاع بوته کاهش پیدا نمود. بلندترین ارتفاع بوته مربوط به سطح کودی 100 کیلوگرم در هکتار فسفر با میانگین 88/32 سانتیمتر وکوتاهترین آن مربوط به تیمار شاهد بود - شکل . - 1 فسفر بیشتر در رشد زایشی گیاه مؤثر است و در مقادیر بالاتر باعث کاهش رشد رویشی گیاه و بر طول ساقه اثر منفی داشته و آن را کاهش میدهد. کود فسفر عاملی است که در مقادیر زیادتر از حد تعادل باعث کاهش تعداد میانگرهها شده و موجب رشد کمتر گیاه می گردد. پژوهشگران دیگر نیز به بررسی اثر کود فسفر در نسبتهای مختلف بر گیاه نعناع پرداختند که این نتیجه که فسفر موجب افزایش ارتفاع بوته و افزایش رشد پیکر رویشی میشود بهدست آمد - نیاکان و همکاران، . - 1383 همچنین اثر آهن بر ارتفاع بوته معنیدار شد بهطوریکه در غلظت 0/005 آهن باعث افزایش 6 درصد ارتفاع بوته گردید - شکل . - 1 اثر متقابل آهن و فسفر بر ارتفاع بوته معنیدار نشد. آهن باعث افزایش فتوسنتز و در نتیجه رشد رویشی بیشتر میشود. اگر آهن قبل از تثبیت گرههای ساقه به گیاه داده شود تأثیر خود را در ارتفاع گیاه ظاهر خواهد کرد
شکل -1 تأثیر سطوح مختلف کود فسفر و آهن بر ارتفاع بوته جدول -2 نتایج تجزیه واریانس
:** معنیدار در سطح احتمال 1 درصد :* معنیدار در سطح احتمال 5 درصد :ns غیر معنیدار
تأثیر سطوح مختلف کود فسفر و آهن بر وزن تر بوته
نتایج تجزیه واریانس - جدول - 2 نشان داد که اثر سطوح مختلف کود فسفر بر وزن تر بوته از نظر آماری در سطح یک درصد معنیدار و اثر سطوح مختلف آهن از نظر آماری در سطح 5 درصد معنیدار بود. اثر متقابل آهن و فسفر بر وزن تر بوته معنیدار نشد. اثر فسفر بر وزن تر بوته معنیدار شد بهطوریکه سطح P2، 83 درصد وزن تر بوته را نسبت به شاهد افزایش داد. با افزایش سطح فسفر بیشتر از P2 وزن تر بوته کاهش پیدا نمود. بیشترین وزن تر بوته مربوط به سطح کودی 100 کیلوگرم در هکتار فسفر با میانگین 15/37 گرم و کمترین آن مربوط به تیمار شاهد بود - شکل . - 2 فسفر باعث افزایش رشد گیاه میشود اما در مقادیر بالاتر باعث کاهش رشد و در نتیجه کمتر شدن وزن تر بوته میگردد. در تحقیقی تأثیر فسفر و سایر عناصر برروی عملکرد کمی و کیفی گیاه ریحان مورد بررسی قرار گرفت، این نتیجه که حداکثر وزن تر ساقه در تیمار کودی 100 کیلوگرم در هکتار فسفر بدست آمد
