بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر سطوح مختلف کلات روي بر عملکرد کمی و کیفی گل همیشه بهار آزمایشی به صورت طرح بلوك کامل تصادفی انجام شد. فاکتور اعمال شده کلات روي در سطوح صفر، 0/5 و 1 گرم در هزار کلات روي بود. بر اساس نتایج تجزیه واریانس کلات روي در سطح احتمال یک درصد بر روي درصد اسانس به طور معنیدار تأثیر دارد، ولی روي ارتفاع بوته، وزن خشک اندام هوایی، ریشه و گل، تعداد کاپیتول، تعداد بذر در بوته و وزن هزار دانه تأثیر معنیداري ندارد. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که حضور 1 گرم در هزار کلات روي بیشترین تأثیر را روي عملکرد کمی و کیفی گل همیشه بهار دارد.
واژههاي کلیدي: درصد اسانس، کلات روي، گل همیشه بهار، محلولپاشی.
مقدمه
با توجه به اثرات سوء داروهاي شیمیایی و سنتزي، بشر از اواخر قرن بیستم رویکردي مثبت به سمت جایگزین کردن فراوردههاي دارویی گیاهان به جاي داروهاي شیمیایی داشته است، به همین دلیل این گیاهان از اهمیت اقتصادي بسیار بالایی برخوردار هستند .استفاده روزافزون مردم از گیاهان دارویی و همچنین تمایل شرکتهاي تولید کننده مواد دارویی به داروهاي داراي منشأ گیاهی دلایل متعددي دارد از جمله اینکه مواد دارویی مصنوعی - شیمیایی - به طور سریع اثر میبخشند، و داراي یک تأثیر مشخص نیز میباشند ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جاي میگذارند، در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آنکه بتدریج تأثیر میبخشند، ولی اثرهاي مفید جانبی داشته و فواید زیادي از نظر دوام سلامت بدن دارند و همچنین در تهیه برخی از مواد موثره فعال، که در صنایع دارویی اهمیت بسیاري دارند، بطورمصنوعی امکانپذیر نیست و تنها بصورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراجند .
گیاه همیشه بهار متعلق به شاخه گیاهان گلدار، رده دولپهايها، زیر رده آستریده، راسته آسترالها - Asterales - و تیره کاسنی - Asteraceae - با نام علمی Calendula officinalis L. ، علفی و یک ساله است . این گیاه براي مداواي بیماريهاي معدي و رودهاي استفاده میشود، همچنین از مواد استخراج شده از گلهاي این گیاه کرم-هایی براي مداواي زخمهاي پوستی تهیه میشود، مواد رنگی استخراج شده از گل همیشه بهار، در رنگ کردن مواد غذایی و همچنین در رنگ کردن بعضی از انواع چربیها استفاده میشود .اخیراً در اروپا توجه زیادي به این گیاه به عنوان یک گیاه روغنی شده است. دانه همیشه بهار حدود 15 تا 20 درصد روغن دارد که این نوع روغن داراي حدود 45 تا 60 درصد اسید کالندیک میباشد . چنانچه این روغن تحت تأثیر فشار، سرد و استخراج گردد، تأثیر ضد تورم خواهد داشت . اثرات ضد ویروسی، ضد توموري، آنتی موتاژنی و آنتی اکسیدانی گلهاي همیشه بهار نیز مشخص شده است، اما در حال حاضر، یکی از مهمترین استفاده آن در درمان بیماريهاي پوستی و التهابی میباشد .
مطالعات سازمان خواربار جهانی - فائو - نشان میدهد که حدود 50 درصد از خاكهایی که براي کشت غلات در کل جهان استفاده میشوند، دچار کمبود روي هستند. در کشور ایران نیز حدود 40 درصد از اراضی زیر کشت گندم آبی، دچار کمبود روي میباشد . مخزنهاي قابل استفاده روي در خاك براي گیاه شامل محلول خاك، روي تبادلی و کمپلکسهاي آلی روي در محلول و در بخش جامد خاك هستند . تد و همکاران گزارش کردند که روي براي سرعت رشد ضروري است .
مهمترین عامل تأثیرگذار بر قابلیت استفاده روي براي ریشههاي گیاه، PH خاك میباشد. افزایش PH خاك سبب تشدید جذب سطحی روي در سطوح اجزاء خاك، نظیر کانیهاي رسی و اکسیدهاي فلزي میگردد. جذب سطحی روي، سبب کاهش حلالیت و در پی آن، کاهش قابلیت استفاده روي براي گیاه میشود و منابع کودي روي شامل ترکیبات آلی و معدنی روي میباشند. سولفات روي - ZnSO4 - معمولترین منبع کودي روي میباشد. این کود، حلالیت بالائی در آب داشته، به شکلهاي بلوري و دانهاي بوده و در مقایسه با کلاتهاي مصنوعی روي نظیر ZnEDTA ، حلالیت بیشتر و قیمت مناسبتري دارد - مزیت اصلی کلات روي،تحرّك آن در خاك است - .
تغذیهي برگی در برطرف کردن کمبود روي در گیاهان مؤثر میباشد. در همین ارتباط، مارتنز و وسترمن گزارش کردهاند که مصرف 0/5 تا 1/0 کیلوگرم روي در هکتار از منبع سولفات روي و یا 0/2 کیلوگرم روي در هکتار از منبع کلات روي - ZnEDTA - ، براي برطرف کردن کمبود روي در گیاهان مناسب میباشد. تنظیم زمان تغذیهي برگی عامل مهمی در افزایش غلظت روي است. بیشترین افزایش غلظت روي دانه گندم زمانی حاصل میشود که تغذیه برگی در اواخر مرحلهي رشد گندم انجام شود، همچنین، تحقیقات پژوهشگران نشان داد که تغذیهي برگی روي و آهن اثر قابل ملاحظهاي بر عملکرد گندم و غلظت روي و آهن دانه داشت .
در برخی از سیستمهاي زراعی، سومین عنصر غذایی مهم و مؤثر بر عملکرد دانه بعد از نیتروژن و فسفر، عنصر روي است .این عنصر نقش مهم و اساسی در برخی عملکردهاي سلولی مانند سوخت وساز پروتئین، بیان ژن، استحکام ساختاري و عملکردي غشاءهاي زیستی، فتوسنتز و سوخت و ساز اکسین دارد . روي به شکل کاتیون دوظرفیتی - Zn2+ - توسط ریشههاي گیاه از محلول خاك جذب میشود و سپس از طریق آوند چوب به اندامهاي هوایی منتقل میگردد . اثرهاي نامطلوب کمبود روي در بافتهاي مریستمی، یعنی محلهاي اصلی تقسیم و طویل شدن سلولها، ظاهر میشود. در چنین مواقعی، بافتهاي مریستمی، به ویژه جهت ساخت پروتئین، نیاز زیادي به روي دارند و طبق گزارش خان کاربرد روي، اثر مثبت بر رشد گندم داشت و باعث افزایش ارتفاع گیاه، افزایش تعداد جوانهها، افزایش قطر ساقه، افزایش بازده زیستی و نیز افزایش عملکرد دانه شد. با کوددهی روي، میتوان غلظت روي دانه را تا 4-3 برابر افزایش داد .
آلووي کاهش بیش از 40 درصد عملکرد گیاه همراه با نشانه هاي ظاهري کمبود روي در گیاه را در خاكهاي داراي کمبود روي گزارش کرده است. مصرف روي در کلزا سبب افزایش عملکرد دانه، غلظت روي در دانهها، ریشهها و ساقه کلزا میگردد . همچنین محلولپاشی با مس و روي، عملکرد روغن و پروتئین دانه کلزا را به طور معنیداري افزایش میدهد و براي آفتابگردان نیز نتایج مشابهی گزارش شده است . کاربرد روي در سویا موجب افزایش ماده خشک، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه گردید ، همچنین مصرف سولفات روي در گندم ماده خشک، عملکرد دانه و جذب نیتروژن را افزایش داد و گیاهان دارویی براي رشد و تولید موادموثّره به مقادیرمناسبی ازریزمغذّي ها نیاز دارند و بیان کردند که کمبود روي اثر زیانباري بر رشد ساقهي گندم دارد. کمبود روي باعث کاهش رشد و گلدهی گیاه میشود و عملکرد گیاه را کاهش میدهد و کک مک استفاده از بذرها با غلظت بیشتر به همراه تغذیهي برگی روي را براي افزایش بازده محصول و افزایش غلظت روي دانه توصیه کرد.
هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر کلات روي بر روي عملکرد و اجزاي عملکرد گل همیشه بهار و درصد اسانس آن بود.
