بخشی از مقاله
چکیده
اسلام برای تحکیم نهاد خانواده و پیشگیری از فروپاشی آن، رهنمودهای بسیار عرضه کرده استتأمّ.ل در آنها به روشنی نشان میدهد که این مکتب ریشه در وحی الهی دارد و منطبق با فطرت انسانی است؛ لذا برای صیانت از خانواده و پیشگیری از فروپاشی آن، راهی جز عمل به رهنمودهای آیین الهی نیست. این مقاله که بر روش توصیفی - تحلیلی استوار است، تلاش کرده تا به این پرسش پاسخ دهد که فقر چه تأثیری بر فروپاشی خانواده داشته و راههای برون رفت از دام فقر چیست؟ نگارندگان در این تحقیق به این نتیجه دست یافتهاند کهقطعاً فقر و محرومیت نقش مهم و بارزی در به چالش کشیدن و انحلال خانواده دارد. فقر به عنوان اولین و مهمترین بیماری اقتصادی است که اثرات مخربی چون انزوا، خودکمتربینی، کینه و دشمنی، تشویش و اضطراب، کفر و... دارد؛ لذا با بررسی عوامل فردی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن، به راهکارهای برون رفت از آن پرداخته شد که راهکارهایی چون درخواست از خدا، پرهیز از کسالت و واماندگی، میانه روی در مصرف و... برای برون رفت از آسیبهای فقر ارائه شده است.
کلیدواژهها: قرآن، روایات، فقر، فروپاشی، خانواده، برونرفت.
.1 مقدمه
از بدو پیدایش انسان بر روی کره زمین، همواره زنان و مردان، با تشکیل کانونی به نام خانواده، عمری را در کنار یکدیگر گذرانیده و فرزندانی در دامان پرمهر خویش پرورانده و از این جهان رخت بر بستهاند.طبیعی-ترین شکل خانواده، همین است که هیچ عاملی جز مرگ نتواند پیوند زناشویی را بگسلد و میان زن و شوهر جدایی بیفکندکوشش. مصلحان جامعه مخصوصاً پیامبران خدا این بوده است که نظام خانواده، یک نظام مستحکم و پایداری باشد و هیچ عاملی نتواند این کانون سعادت را متلاشی گرداند.دنیای امروز که دنیایی مضطرب و پریشان است، علیرغم پیشرفتهای حیرتانگیز علم و صنعت، در مسأله خانواده با مشکلات بزرگی روبهرو است.برای اینکه بتوانیم مشکلات زندگی خانوادگی را از جامعه خود ریشهکن کنیم و گامی در راه تداوم بخشیدن به کوشش مصلحان و رهبران اجتماعی برداریم، ابتدا باید بدانیم که خانواده چیست و این واحد کوچک اجتماع از دیدگاه قرآنمجید چگونه است.خانواده را از دیدگاههای مختلف میتوان تعریف کرد. که پارهای از آنها سطحی و پارهای دیگر عمقی است.پر واضح است که هر چه دیدگاه ما عمیقتر باشد، به شناختی کامل تر و قابل اعتماد تر رسیدهایم و هر چه شناخت ما از خانواده کاملتر و عمیقتر باشد، بهتر میتوانیم به این نهاد مقدس، رونق بخشیم و تزلزل و ناپایداری را از محیط آن دور سازیم. در یک نگاه ظاهری متوجه میشویم که عناصر اصلی تشکیل دهنده خانواده، یک زن و یک مرد است که مطابق آداب و رسوم اجتماعی خویش با یکدیگر پیوند زناشویی بستهاند و بعد فرزند یا فرزندانی بر جمع آنها افزوده شده است. - بهشتی، 1386، ص - 11 برخی نزاعها در خانوادهها به خاطر فقر و ناداری است. فقر حادثه غم انگیز زندگی و ویران کننده هستی و بر هم زننده شئون زندگی است. فقر به تعبیر امام علی - علیهالسّلام - »مرگ بزرگ است.« - نهجالبلاغه، حکمت - 153 این مسله،أ چنان مسلّم است که همه روانشناسان عصر جدید بر آن تأکید دارند و به اهمیت آن پای می-فشارند. فقر و محرومیت، تأثیر مستقیمی در رشد فرزند دارد، چه بزرگ باشند یا کوچک؛ فقر سبب حرمان و محرومیت آنها از اشباع و برآوردن آرزوها میشود، در نتیجه همواره در خود احساس محرومیت میکنند. قطعاً این محرومیت سبب میشود که انحرافات و روشهای نادرست پدید آید و روح معنوی آنان فاسد گردد. قطعاً محرومیت اقتصادی و حاکمیت فقر، تأثیر چشم گیری در شخصیت فرد دارد و سبب میشود که روان او فاسد گردد و به بیشترین انحرافات و عدم اطمینان روانی گرفتار آید. و در نتیجه یک خانواده بلکه یک جامعه را به تباهی بکشاند.
.2 واکاوی معنا و جایگاه فقر در زندگی
کلمه فقر از فقار - مهرههای پشت - گرفته شده است. فقیر چنانکه در صحاح اللغه آمده است به کسی اطلاق می گردد که مهره های پشتش زیر یار گرفتاری های ناشی از فقر - تنگدستی - شکسته باشد. - جوهری، بیتا، - علیهالسّلام -
ج2، ص - 783 و چون فقر و نیاز و احتیاج مادی، به منزله شکسته شدن ستون فقرات است، از این لحاظ آن را فقر نامیدهاند - راغب اصفهانی، 1362، ص - 345 به عبارت دیگر فقر یعنی ناتوانی انسان در برآورده ساختن نیازهای اساسی زندگی - یوسفی، بیتا، ص - 273 یا بینصیب ماندن از چیزهایی که برای تأمین زندگی او وکسانی که در تحتتکفّل او هستند - حکیمی،1367، ج4، ص - 400 در اصطلاح فقهاء، فقیر کسی است که از عهده تأمین هزینه سالیانهاش برنیاید، یا کسی که درآمدش از یکی از حد نصابهای زکات کمتر باشد. - فریدوجدی، 1971، ج3، ص - 1431 هزینه سالیانهاش شامل تأمین خوراک، پوشاک، مسکن، سفر و درمان بیماری برای خود و خانوادهاش و یا خرید هدایا، در صورتیکه لازم باشد، میگردد. حد نصابهای زکات عبارت است از: بیست دینار یا دویست درهم یا چهل گوسفند یا پنج بار شتر غله.
سیوری در کنزالعرفان تأکید کرده است که معنی اولی که محققحلی درباره فقیر ذکر کرده، عبارت است از: نداشتن مخارج یک سال خود و خانواده. - سیوری، 1384، ج1، ص - 234 امام علی - علیهالسّلام - : هرآینه فقر، خواریِ جان است و مایهسرگشتگیِ عقل و فراهم آورنده اندوه. - آمدی التمیمی، 1413، ح - 3428 امام علی - علیهالسّلام - : فقیر در وطن، فرومایه است. - همان، ح - 1422 امام علی - علیه-السّلام - میفرماید: آنکه توانگر باشد، نزد خاندانش گرامی است؛ و آنکه تنگدست باشد، نزد فرزندانش خوار. - ابن ابی الحدید، 1387، ج20، ص - 308 همچنین میفرماید: هرگاه گشاده دست باشی، همه مردانمردانِ، تواند؛ و هرگاه به تنگدستی افتی، خانوادهات نیز تو را نمیشناسند. - همان، ص289، ح - 309 فقر در سخنان امام علی - علیهالسّلام - پدیده زشت اجتماعی است که امام - علیهالسّلام - آن را به پستترین صفتها توصیف میکند، صفتهایی واقعی که ماهیت و ابعاد زشت آن را، بر بشریت منعکس میکند. حال در این سخنان امام تأمل میکنیم: »الفقر الموت الاکبر« "تنگدستی مرگ بزرگتر است". - نهجالبلاغه، حکمت - 153 این کلام از باب تشبیه نیست، بلکه حقیقتی تلخ است، فقر خود مرگ است؛ زیرا زندگی برای انسان فقیر معنی ندارد. چه خداوند انسان را آفریده است تا در این دنیا سعادتمند شود نه یک عمر را به بدبختی بگذراند و در همین مفهوم امام میفرماید: »و القبر خیر من الفقر - " « مردن - بهتر از فقر و نداری است". - حرانی، 1404، ص - 63
» -الفقر یخرس الفطن عن حاجته« "فقر، زیرک را از بیان نیازش ناتوان سازد." - ابن ابی الحدید، 1387، ج18، ص - 386 فقر قدرت و توان برخوردهای اجتماعی را از انسان میگیرد، و فقیر جرأت داد و ستد را از دست میهد و به انسان بیارادهای تبدیل میشود که قدرت انجام هیچ کاری را ندارد، حتی اگر از سلامت جسمانی برخوردار باشد، و از نظر روحی و روانی این همان موت اکبر است که امام - علیهالسّلام - از فقر تعبیر می-کنند.
