بخشی از مقاله
کالوسزايي و باززايي درونشيشهاي گياه هميشه بهار (.Calendula officinalis L)
چکيده :
موفقيت در بسياري از تکنيکهاي گزينش در شرايط درونشيشهاي و اعمال فنون دستورزي ژنتيکي در گياهان عالي، به وجود يک سيستم باززايي موفق گياهان در کشت بافت بستگي دارد. در اين مطالعه تاثير تنظيمکننده رشد گياهي NAA در ترکيب با کينتين و BAP بر القاء کالوس و باززايي ريزنمونههاي برگ هميشه بهار به صورت فاکتوريل در قالب طرح کاملاً تصادفي مورد مطالعه قرار گرفت . ريزنمونههاي برگ در تمامي ترکيبات هورموني به غير از محيط کشت MS فاقد هورمون کالوسزايي نشان دادند. بالاترين وزن تر کالوس (gr٤١٢٣) در محيط کشت MS حاوي ١.٥ ميليگرم بر ليتر NAA و يک ميليگرم بر ليتر BAP و کمترين وزن تر کالوس ( gr٠٢٦١) در محيط کشت MS حاوي ٠.٥ ميليگرم بر ليتر NAA و دو ميليگرم بر ليتر کينتين به دست آمد. کالوسهاي حاصل از محيط MS حاوي ٠.٥ ميليگرم بر ليتر NAA و ٠.٥ ميليگرم بر ليتر BAP پس از زيرکشت به محيط MS فاقد هورمون باززا شده و گياهان باززا شده در شرايط درونشيشهاي به مرحله گلدهي رفتند.
کلمات کليدي: کالوسزايي و باززايي درونشيشهاي، کشت بافت ، هميشه بهار، .Calendula officinalis L
مقدمه :
بيوتکنولوژي نقش زيادي در توليد، اصلاح و افزايش بهرهوري محصولات گياهان دارويي دارد. يکي از بخشهاي مهم بيوتکنولوژي، کشت بافت است که کاربردهاي مختلف آن در زمينه گياهان دارويي از جنبههاي مختلف قابل بررسي است .
دلايل استفاده محققان از اين روشها به دست آوردن گياهان همگن ، ايجاد تغييرات سوماکلونال ، حذف عوامل بيماريزا، توليد متابوليتهاي ثانويه ، نگهداري ذخاير توارثي، انتقال ژن و دو رگگيري بينگونهاي ميباشد (٢).
گياه هميشه بهار با نام علمي .Calendula officinalis L متعلق به تيره Asteraceae (کاسني ) ميباشد. گياه علفي زيبا، يک ساله و ه ب ندرت دو ساله با ساقه منشعب و سفت ميباشد . هميشه بهار رشد و نمو سريعي دارد، به طوري که ٥٠-٤٠ روز بعد از سبز شدن به گل مينشيند (١). گل اين گياه علاوه بر مصارف خوراکي (طعمدهنده و رنگدهنده غذاهاي مختلف ) داراي مواد مؤثره و ترکيباتي است که در صنعت (تهيه رنگهاي نقاشي و نايلون صنعتي ) و داروسازي (تهيه انواع کرمها و لوسيونها) کاربرد دارد (٤). اخيرا در اروپا توجه زيادي به اين گياه به عنوان يک گياه روغني شده است . دانه آن حدود ١٥ تا ٢٠ درصد روغن دارد که اين نوع روغن داراي حدود ٤٥ تا ٦٠ درصد اسيد کالنديک ميباشد (٣). نتايج برخي از پژوهشها نشان داده است که عصاره آلي گلهاي هميشه بهار داراي فعاليت ضد ويروس ايدز ميباشد (٤). اين تحقيق به منظور بررسي قابليت کشت گياه هميشه بهار در شرايط درونشيشهاي و همچنين تعيين تنظيمکنندههاي رشدي مناسب جهت کالوسدهي و باززايي انجام گرفت .
مواد و روشها:
اين پژوهش در آزمايشگاه کشت بافت گروه اصلاح نباتات دانشگاه محقق اردبيلي انجام شد. بذور هميشه بهار پس از ضدعفوني سطحي توسط الکل ٧٠% به مدت يک دقيقه و هيپوکلريت سديم يک درصد به مدت ١٥ دقيقه ، روي محيط کشت پايه MS (٥) کشت شده و در اتاقک رشد با شرايط دماي ٢ ± ٢٥ درجه سانتيگراد و دوره نوري ١٦ ساعت نور و ٨ ساعت تاريکي نگهداري شدند. بعد از جوانهزني بذور و رشد مناسب گياهچهها، ريزنمونههاي برگ تهيه شده و در محيط کشت MS حاوي تنظيمکننده رشد NAA (٠.١، ٠.٥ و ١.٥ ميليگرم بر ليتر) در ترکيب با BAP (٠.٥ و يک ميليگرم برليتر) يا کينتين (يک و دو ميليگرم بر ليتر) کشت شدند. زيرکشت کالوسهاي حاصل ، هر چهار هفته يکبار انجام گرفت . آزمايش به صورت فاکتوريل در قالب طرح پايه کاملاً تصادفي با چهار تکرار انجام گرفت . تجزيه و تحليل آماري با استفاده از نرمافزارهاي SPSS١٦٠ و MSTATC صورت گرفت .
نتايج و بحث :
ريزنمونههاي برگ کشت شده در همه محيطهاي کشت به غير از محيط کشت MS فاقد هورمون پس از گذشت ٢-١ هفته متورم شده و توليد کالوس نمودند (شکل ١). براساس نتايج حاصل از تجزيه واريانس اثر NAA، اثر سايتوکينين و اثر متقابل NAA × سايتوکينينهاي براي صفت وزن تر کالوس معنيدار به دست آمدند (جدول ١). وزن تر کالوسها به طور گسترده به عنوان معياري از رشد کالوسها مورد اندازهگيري قرار ميگيرد. براساس مقايسه ميانگين دادهها، يب ش ترين وزن تر تک کالوس (gr٤١٢٣) مربوط به محيط کشت MS حاوي ١.٥ ميليگرم بر ليتر NAA و يک ميليگرم بر ليتر BAP و کمترين وزن تر کالوس ( gr٠٢٦١) مربوط به محيط کشت MS حاوي ٠.٥ ميليگرم بر ليتر NAA و دو ميليگرم بر ليتر کينتين به دست آمد. بهطور کلي محيطهاي حاوي ٠.٥ يا ١.٥ ميليگرم بر ليتر NAA در ترکيب با BAP شرايط مناسبتري را براي رشد و تکثير کالوسها فراهم نمود. کالوسهاي حاصل از اين محيطها کالوسهاي حجيم و ترد بودند. محيطهاي حاوي غلظت ٠.١ ميليگرم بر ليتر NAA در ترکيب با BAP و کينتين و همچنين محيطهاي حاوي غلظت ٠.٥ ميليگرم بر ليتر NAA در ترکيب با کينتين کالوسهاي با وزن کمتر داشتند (شکل ٢).
شکل ١- کشت درونشيشهاي گياه هميشه بهار: الف ) گياهچه هميشه بهار حاصل از بذر کشت شده در محيط کشت پايه MS؛ ب ) ريزنمونه برگ تازه تهيه شده ؛ ت ) ريزنمونههاي قهوهاي شده در محيط کشت MS فاقد هورمون ؛ ث ، ج و ح ) کالوسزايي ريزنمونه
