بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق با هدف دستیابی به مناسب ترین میزان بذر ارقام برنج در کشت مستقیم در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه برنج کشور معاونت مازندران- آمل در سال 1394 اجرا گردید. براي این منظور، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب بلوکهاي کامل تصادفی که در آن ارقام برنج در چهار سطح - شیرودي، هاشمی، فجر و کوهسار - و میزان بذر در سه سطح 50 - ، 75 و 100 کیلوگرم در هکتار - با سه تکرار به اجرا درآمد. نتایج نشان داد اختلاف معنی داري در سطوح مختلف بذر در میان ارقام از نظر عملکرد و اجزا عملکرد در سیستم کشت مستقیم وجود دارد. بیشترین تعداد پنجه در کپه - 16/40 - و تعداد دانه در خوشه - 138/80 - در رقم فجر و میزان بذر 75 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. همچنین بیشترین تعداد دانه پر - 126/90 - به رقم شیرودي در میزان بذر 75 کیلوگرم در هکتار و کمترین دانه پوك - 5/76 - نیز در رقم طارم هاشمی به میزان بذر 50 کیلو گرم در هکتار مشاهده شد. بیشترین وزن هزاردانه - 26/06 - و عملکرد دانه 7340 - کیلوگرم در هکتار - نیز به رقم شیرودي اختصاص یافت. میزان بذر 50 و 75 بهترتیب بیشترین وزن هزاردانه و عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. بنابراین براي دستیابی به پتانسیل بالقوه رقم شیرودي و تراکم مطلوب نیز میزان بذر75 کیلو گرم در هکتار توصیه میشود.
مقدمه
کشت مستقیم برنج یکی از روشهاي رایج کشت و کار در دنیا میباشد و در حال حاضر درآمریکا، اروپاي غربی، ژاپن و هندوستان و در پارهاي از نقاط ایران مانند خوزستان، مرسوم است . - 1 - این روش کاشت به دلیل نیاز به 20 تا 30 درصد نیروي کار کمتر و هزینه پایینتر نسبت به کشت نشائی مورد توجه قرار گرفته است 4 - و . - 6 توسعه واریتههاي زودرس، متحمل به خشکی و غیرحساس به نور و همچنین پیشرفتهایی که در مدیریت آب، کنترل علفهاي هرز و تکنولوژي استفاده از کودها و مشکلاتی نظیر کمبود کارگر در زمان نشاءکاري و بالا بودن دستمزد کارگري، عملیات سخت نشاءکاري و همچنین خسارت بذر و گیاهچه در خزانه از عواملی هستند که باعث تغییر سیستم کشت نشایی به مستقیم شده است . - 5 - در تحقیقی که با دو نوع بذرکار - خطیکار و سانتریفوژ - و مقادیر مختلف بذر رقم عنبوري قرمز در کشت مستقیم خشکهکاري در خوزستان انجام گردید نشان داد که با افزایش تراکم بذر، عملکرد دانه به میزان بسیار کمی افزایش نشان داد. همچنین تعداد دانه در خوشه و میزان باروري به عنوان دو جزء مهم عملکرد در بین بذرکارها تفاوت معنیداري داشتند . - 1 - آمار دقیقی از سطح زیرکشت مستقیم برنج در ایران موجود نیست ولی در تعدادي از استانها از جمله خوزستان، حدود 80 درصد اراضی شالیزاري 60/000 - هکتار - بطور مستقیم کشت و میزان بذر مصرفی حدود 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار میباشد. در استان آذربایجان غربی 550 الی 700 هکتار از شالیزارها بطور مستقیم کشت و میزان بذر مصرفی حدود 100- 120 کیلوگرم در هکتار میباشد. حدود 500 هکتار از اراضی شالیزاري استان زنجان به صورت مستقیم کشت میگردد و میزان بذر مصرفی حدود 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار است. در استان ایلام سطح زیرکشت مستقیم برنج حدود 500 هکتار و میزان بذر مصرفی حدود 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار میباشد . - 1 - عرفانی و همکاران - 1390 - نیز گزارش کردند مهمترین معضل در سیستم کشت مستقیم، رشد و گسترش علفهاي هرز در مراحل اولیه و معضلات مربوط به تهیه مناسب بستر بذر میباشد بنابراین ارقامی که داراي سرعت رشداولیه بالا و قدرت رقابتی مناسب با علفهاي هرز باشند، میتوانند در این نوع سیستم کشت بکار گرفته شوند.
مواد و روشها
به منظور اجراي طرح، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار اجراء گردید. در این آزمایش میزان بذر در سه سطح 50 - ، 75 و 100 کیلوگرم در هکتار - و ارقام مختلف برنج - شیرودي، طارم هاشمی، فجر و کوهسار - بودند. پس از آمادهسازي زمین، آب مزرعه را پس از 72 ساعت خارج کردیم و براي ایجاد ردیف از مارکر 25 سانتی متر استفاده نمودیم، آنگاه بذرهاي جوانهدار شده را براساس میزان تراکم بذر در هکتار در کرتهاي با سطح 12 مترمربع بذرپاشی نمودیم. همچنین براي کنترل علفهاي هز ، قبل از بذر پاشی از علف کش بوتاکلر به میزان 4 لیتر در هکتار استفاده نمودیم. 24 ساعت بعد از بذرپاشی، آبیاري ملایمی انجام شد. در طی مراحل اولیه رشد نیز آبیاري با احتیاط بیشتري انجام گرفت ولی بعد از سبز شدن آبیاري طبق معمول در سیستم کشت نشایی انجام گردید. مقدار کود و سایر عملیات زراعی براساس توصیه فنی صورت گرفت. پس از اجراي طرح صفات مختلف زراعی از قبیل عملکرد و اجزاء عملکرد مانند تعداد دانه در خوشه، درصد دانههاي پر و پوك و وزن هزاردانه در مرحله رسیدگی کامل اندازهگیري شدند. پس از جمعآوري داده ها، تجزیه واریانس دادهها با کمک نرم افزار آماري حAح - نسخهي - 9/1 انجام و میانگینها با آزمون چند دامنهاي دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند.
نتایج و بحث
جدول تجزیه واریانس دادههاي آزمایش براي عملکرد - جدول - 1 حاکی از آن است که سطوح مختلف میزان بذر و رقم در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردید از طرفی اثر متقابل میزان بذر× رقم معنیدار نشد - جدول . - 1 در بررسی سایر صفات ثبت شده در جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 مشاهده گردید که اثر متقابل میزان بذر × رقم بر تعداد پنجه در کپه، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پر و پوك در خوشه اثر معنیداري داشته اما بر وزن هزار دانه تأثیر معنیداري نداشته است. ضریب تغیرات آزمایش نیز در حد قابل قبولی بوده که حاکی از اجراي دقیق آزمایش میباشد. جدول مقایسه میانگین دادههاي آزمایش برمبناي آزمون چند دامنهاي دانکن - جدول - 2 نشان داد که بیشترین تعداد پنجه در کپه و تعداد دانه در خوشه به رقم فجر در میزان بذر 75 کیلو گرم ، بیشترین تعداد دانه پر به رقم شیرودي در همین میزان بذر و کمترین دانه پوك نیز به رقمطارم هاشمی در میزان بذر 50 کیلو گرم بدست آمد. همچنین بیشترین وزن هزاردانه و عملکرد دانه در رقم شیرودي مشاهده گردید. میزان بذر 50 و 75 کیلو گرم بهترتیب بیشترین وزن هزاردانه و عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند براي دسترسی به حداکثر عملکرد یک حد مطلوبی از تراکم وجود دارد که بیش از آن عملکرد کاهش خواهد یافت. با توجه به اینکه فضا همانند زمان بعنوان یک منبع انرژي در اکوسیستمهاي زراعی مطرح میباشد، لذا این برتري تولید را از یک طرف میتوان به تعداد بوته و پنجههاي اولیه در عملکرد دانه دانست. همچنین در تراکمهاي کمتر امکان نفوذ نور به داخل کانوپی و بهرهگیري مؤثر آن را فراهم میسازد. نتایج حاصل از ارقام مختلف نشان داد که بیشترین تعداد دانه پر و وزن هزار دانه مربوط به رقم شیرودي و رقم کوهسار نیز نسبت به سایر ارقام در هیچ یک از صفات برتري نداشت - جدول 2 و . - 3 این اختلاف می تواند بیشتر ناشی از تفاوتهاي ژنوتیپی و بالطبع مورفولوژیکی ارقام در بهرهگیري از نهادهها و عوامل محیطی و فرایندهاي مربوط به عملکرد دانه، همچنین داشتن تعداد پنجه بیشتر، تعداد دانه پر مناسب و وزن هزاردانه بالا باشد. که این تحقیق با نتایج محققانی نظیر نصیري - 1375 - و نحوي و همکاران - 1384 - مطاابقت دارد. مهمترین معضل در سیستم کشت مستقیم در مناطق شمال کشور رشد و گسترش علفهاي هرز و سرماي بهاره در اوایل مراحل رشد گیاه است بنابراین انتخاب گیاهانی مقاوم به سرماي بهاره و داراي رشد سریع اولیه میتواند گامی موثر براي تغییر در سیستم کشت به شمار آید. اما از آنجایی که در این تحقیق ، تاریخ کشت - اواخر اردیبهشت - مصادف با شرایط گرم سال جاري مواجه بوده است لذا از نظر درجه حرارت مشکلی وجود نداشت و حرارت محدود کننده تولید نبوده است. نکته قابل توجه اینکه عملکرد برنج در سیستم کشت مستقیم در سال جاري در رقم شیرودي نسبت به عملکرد معمول آن در سیستم نشایی تفاوت قابل توجهاي نداشت - دادهها نشان داده نشد - . چنانچه در سیستم کشت مستقیم بستر بذر خوب آماده شود و تقویم زراعی یا تاریخ کاشت رعایت گردد و نیز علفهاي هرز بخصوص در مراحل اولیه رشد به نحو مطلوبی کنترل شود میتوان به این این نوع سیستم کشت در شمال کشور امیدوار بود.
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه
جدول -2مقایسه میانگین اجزاء عملکرد تحت تأثیر تراکم و ارقام برنج
