دانلود مقاله اثرات تاریخهای مختلف کاشت بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام ماش و لاینهای امید بخش در منطقه ورامین

بخشی از مقاله

چکيده

این تحقیق به منظور بررسی اثرات تاریخهای مختلف کاشت بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد پروتئین و نیز بررسی روند تغییرات شاخصهای فیزیولوژیکی رشد مانند شاخص سطح برگ، درجه-روز رشد و سرعت رشد محصول وسرعت رشدنسبی در ارقام و لاینهای ماش در منطقه ورامین در سال 1388 اجرا گردید. آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با 3 تكرار انجام شد. عامل اصلی شامل 5 تاريخ كاشت (15 ارديبهشت،30 ارديبهشت،

14خرداد،29 خرداد و13تيرماه) و عامل فرعی شامل چهار ژنوتیپ ماش(دو رقم پرمحصول منطقه پرتو، گوهر و دو لاين اميدبخش1-6-16 وNM-94 ) بود. نتایج آزمایش نشان داد که بالاترین میانگین عملکرد دانه به میزان 1954 کیلوگرم در هکتار متعلق به تاریخ کاشت آخر ( 13 تیرماه) بود. اگرچه بین این تاریخ با تاریخ کاشت چهارم (29 خرداد ماه ) اختلاف ناچیز و غیر معنی داری مشاهده شد. در بین ارقام و لاینهای مورد بررسی نیز بیشترین میانگین عملکرد دانه مربوط به لاین امید بخش NM-94 با 1892 کیلوگرم در هکتار و پس از آن رقم گوهر با 1763 کیلوگرم در هکتار بود. در این میان لاین 1-6-16 با 1575 کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد دانه را تولید کرد.

تاریخ کاشتهای دیرتر موجب کوتاه شدن کل دوره رشد گیاه گردید و از آنجا که گیاه در این شرایط تمایل به ورود سریعتر به دوره زایشی دارد صفاتی همچون ارتفاع بوته و تعداد گره در ساقه اصلی کاهش یافت.
تاخیر در تاریخ کاشت ارقام و لاینهای ماش موجب افزایش درصد پروتئین دانه گردید. تعداد درجه روز کسب شده و در اختیار گیاه در سه تارریخ اول کاشت بیش از دو تاریخ انتهایی بود. بخش عمده دوره رشد در تاریخهای اول کاشت صرف رشد رویشی شده و سهم فاز زایشی از کل دوره رشد کمتر بود. در حالی که در تاریخهای دیرتر کاشت (تاریخ کاشتهای چهارم و پنجم )، دوره رشد گیاه مصادف با طول روزهای کوتاه مورد نیاز گیاه بوده و انتفال از فاز رویشی به فاز زایشی

سریعتر اتفاق افتاد و در نتیجه سهم دوره رشد زایشی از کل فصل رشد گیاه، بیشتر بود که در نتیجه این امر موجب افزایش تعداد غلاف در بوته ، تعداد دانه در غلاف و همچنین طولانی شدن زمان انتقال مواد فتوسنتزی به دانه ها گردید. ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ‪ CGR‬ ﺩﺭ ﻛﻠﻴﻪ تاریخهای کاشت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮﻭﻱ‬ ‫کرد. کاشت در تاریخ کاشت چهارم ( 29 خردادماه )و پنجم ( 13 تیرماه) بدلیل برخورد سریعتر گیاه با روزهای کوتاه ، موجب کوتاه شدن دوره رشد گیاه بترتیب به 84 و 74 روز گردید. این دو تاریخ به عنوان تاریخهای مناسبتر کشت ماش در منطقه ورامین مشخص گردیدند.

کلمات کلیدی: ماش، تاریخ کاشت ، درصد پروتئین، عملکرد ، سرعت رشد محصول، درجه-روز رشد

فصل اول

کليات

مقدمه

ماش با نام علمی Vigna radiata ( L .) گیاهی دیپلوئید با کروموزوم می‌باشد ( قوامی، 1376). ساوی در سال 1824 جنس Vigna را کشف کرد و آنرا به ‌یک پروفسور گیاهشناس در شهر پیزا به نام دومینگوویگنا اهدا نمود. در ابتدا این جنس تعدادی اندک از گونه‌هایی را شامل می‌گردید که دارای ناو خمیده و لوله‌ی مادگی کرکدار در قسمت داخلی در زیر کلاله بودند، در حالیکه جنس Phaseolus که توسط لینه نامگذاری شده بود گونه‌هایی را در بر می‌گرفت که خامه پیچیده‌

یا خمیده داشتند و برعکس، گونه‌های جنس Vigna خامه‌ی خمیده ‌یا کم و بیش با زاویه‌ی راست داشتند (مجنون حسینی، 1375). جنس Vigna شامل حدود 150 گونه است(اسکیناز،1993). زیر جنس Ceratotropis یک دسته‌ی مشخص، همگن و یکنواخت با منشأ آسیایی است که با گستردگی متفاوت کشت و کار می‌گردند. در این میان ماش معروف ترین گونه‌ی زراعی بوده، که به همراه ماش سیاه (Vigna mungo) مناطق زیادی از آسیا را تحت پوشش خود دارند ( اسکیناز،1993).

ماش یکی از حبوبات مهم در هندوستان است که در بیش از 3 میلیون هکتار از اراضی این کشور با تولید 400 کیلوگرم در هکتار کشت می‌گردد (تیکو و چانرا،1999). این گیاه از سومین حبوبات مهم در هند (سینگ و همکاران،1988) و پنجمین آن در ایران است (قوامی، 1376).

سطح زیر کشت ماش در دنیا حدود 000/300/5 هکتار و تولید سالانه‌ی آن 000/300/2 تن است. 45% تولید این گیاه در هندوستان بدست می آید. امروزه ماش در تمام نواحی هند، میانمار، پاکستان، تایلند، سریلانکا، اندونزی، چین و ... کشت می شود. زراعت ماش در خاورمیانه، جزایر اقیانوس آرام، شرق آفریقا،

استرالیا، آمریکا و کارائیب نیز گسترش یافته است. مهمترین کشورهای صادر کننده‌ی آن تایلند و استرالیا هستند، در حالی که ایالات متحده آمریکا وارد کننده بزرگ برای ماش محسوب می شود. در ایران نیز سطح زیر کشت این گیاه حدود 300/26 هکتار و تولید سالانه‌ی آن 600/26 تن می باشد (صادقی پور، 1380 و کوچکی، 1377).

ماش طیف گسترده‌ای از پروتئین‌ (5/19 تا 5/28 درصد) بوده و از نظر فسفر و ویتامینهای و تیامین غنی می‌باشد (پراهاوات،1988). دانه های این گیاه به صورت کامل، لپه شده و آرد مصرف می‌شوند و در مقایسه با گونه‌های دنیای جدید (انواع لوبیاها) بسیار خوشمزه‌تر، قابل هضم تر و خوش طعم‌تر بوده و به صورت کنسرو و دانه‌های سبز و یا در تهیه‌ی سوپ، چاشنی برنج و آبگوشت (مجنون حسینی، 1375) و به صورت آرد در تهیه‌ی رشته و ماکارونی (قوامی، 1376) مورد استفاده قرار می‌گیرند. جوانه های سبز آن غنی از ویتامین ث بوده و در تهیه‌ی انواع سالاد و غذا در چین و آمریکا طرفداران زیادی دارد (مجنون حسینی،1375).
به‌طور کلی ماش در مرکز و جنوب آسیا کشت می‌گردد و یکی از محصولاتی است که کمترین تحقیقات و بهره وری در مورد آن صورت گرفته است عملکرد فعلی آن در حدود 800 کیلوگرم در هکتار است که به طور معنی‌داری پایین‌تر از پتانسیل آن (2000 کیلوگرم در هکتار) می‌باشد. بنابراین بهبود عملکرد ماش هم از طریق روشهای اصلاحی و هم از طریق بهبود مدیریت محصول باید بر اساس اثرات متقابل آن با عوامل و فاکتورهای محیطی همانند تنش آب، سرما، آفات و بیماریها و ... باشد ( دی کاستا و همکاران،1999).

در حال حاضر ظرفیت افزایش عملکرد حبوبات در مقایسه با غلات فاصله‌ی زیادی تا حد نهایی مطلوب خود دارد. قرار گرفتن این گیاهان در زراعت دیم و وجود شرایط متغیر محیطی سبب شده است که همواره عملکرد آنها ناچیز و ناپایدار باشد. در حال حاضر نیز، قسمت اعظم تولید این گیاهان در مناطق دیم صورت می‌گیرد و عملکرد بالقوه‌ی پایین ارقام کنونی، بکارگیری محدود نهاده‌های کشاورزی، اتخاذ روشهای نامناسب تولید و وقوع تنشهای زیستی و غیرزیستی طی فصل رشد از عوامل مهم کاهش تولید و نوسانات عملکرد این گیاهان محسوب می‌شود (باقری،1377).
از تنشهای زیستی که عملکرد حبوبات را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توان بیماریهای قارچی، باکتریایی، نماتدها، آفات و علفهای هرز را نام برد. تنشهای حرارتی، خشکی، شوری، شرایط غرقابی و کمبود عناصر معدنی بویژه آهن و فسفر، مهمترین تنشهای غیر زیستی برای حبوبات به شمار می‌روند که همه

ساله در اکثر مناطق کشت خسارتهای جبران ناپذیری را به این محصولات وارد می‌کنند (باقری،1377).
افزایش روز افزون نیاز جهانی برای منابع آبی و غذایی حاکی از آن است که باید با بکارگیری روش های خاص در کشاورزی از هدررفت آب جلوگیری نمود (میری، 1384). افزودن نهاده هایی به خاک ممکن است بهره وری از زمین را افزایش دهد، اما این عمل در مورد آب تغییری ایجاد نمی کند. استفاده‌ی بهینه از آب و نهاده های زراعی می تواند افزایش بهره‌وری از آن را در پی داشته باشد (مینت سینات و همکاران، 2002 ).
قسمت اعظم ماش در کشورهای در حال توسعه یعنی مناطقی که کم و بیش با تنش خشکی مواجهند تولید می شود. تولید قابل اطمینان در اکثر این مناطق وابسته به حداقل آبیاری است. با این وجود منابع آبی محدودند (رودز،1999).

انتخاب تاریخ کاشت مناسب، جهت دستیابی به بیشترین عملکرد دانه، در ماش از عوامل بسیار مهم است. در کشت زودهنگام، ماش ممکن است پس از جوانه زنی و رشد، به سرمای اوایل فصل برخورد کند و این مسأله علاوه بر احتمال خطر سرمازدگی با کاهش عملکرد همراه باشد. از طرف دیگر کشت دیرهنگام نیز به فصل گرما برخورد نموده و در نتیجه تداخل گل دهی با اوج درجه حرارت منطقه، افت شدید عملکرد را در بر خواهد داشت. لذا تعیین بهترین تاریخ کاشت

برای ژنوتیپ های مختلف و بررسی اثر متقابل آنها جهت دستیابی به حداکثر عملکرد دانه از اهمیت فراوانی برخوردار است. ماش در منطقه‌ی ورامین به خوبی پس از برداشت گندم و جو قابل کشت بوده که با توجه به دوره‌ی رشد کوتاه، فرصت کافی برای تهیه‌ی زمین جهت کشت گیاه بعدی نیز فراهم می باشد. در حال حاضر این ارقام به صورت تجربی در منطقه ورامین کشت می شوند که ممکن است به دلایل ذکر شده، عملکرد کاهش یابد.

در این تحقیق سعی می شود تا به صورت علمی و با اندازه گیری صفات مختلف مرتبط با عملکرد نهایی محصول و تاثیر تاریخهای کشت متفاوت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و نیز خصوصیات کیفی دانه ماش، ترکیب بهترین و مناسب ترین ارقام و تاریخ کاشت برای ماش و اثر متقابل تیمار(رقم و زمان کاشت) جهت افزایش حداکثر عملکرد دانه به کشاوزران منطقه ورامین معرفی شود. همچنین این طرح می تواند موجب گسترش کشاورزی پایدار در منطقه ورامین شود. منظور از کشاورزی پایدار حذف نهاده ها (سم و کود) نمی باشد. بلکه منظور استفاده بهینه از این عوامل جهت کشاورزی مدرن و دقیق و تلفیق آن با کشاورزی سنتی می باشد. بطوریکه در طی چندین سال متوالی، شاهد یکنواختی در برداشت محصول باشیم. بر این اساس اهداف ذیل در این مطالعه دنبال گردید:
1- تعيين بهترين و مناسب ترين تاريخ كاشت ماش در منطقه ورامين به منظور افزايش عملكرد دانه

2- تعيين بهترين رقم از نظر عملكرد دانه و خصوصیات کیفی ماش
3- بررسي واكنش اجزاي عملكرد به نوسانات درجه حرارت با تغيير تاريخ هاي كاشت
4- تعيين تركيب بهترين رقم و مناسب ترين تاريخ كاشت براي ارقام ماش در منطقه ورامين
5- بررسی روند تغییرات شاخصهای رشد گیاه ماش تحت تاثیر تاریخهای مختلف کاشت

1-1- حبوبات و اهميت آنها
حبوبات با داشتن بیش از 20 درصد پروتئین ، نقش مهمی در تأمین پروتئین مورد نیاز انسان، بخصوص در کشورهایی که تولیدات دامی و محصولات کشاورزی آنها کم است، دارند. این محصولات در تغذیه‌ی انسان می توانند به عنوان یک مکمل غذایی با ارزش و مناسب برای غلات محسوب شوند.
میزان پروتئین در غذاهای حیوانی معمولاً کمتر از میزان پروتئین در منابع گیاه است، ولی پروتئین‌های موجود در غذاهای حیوانی به علت داشتن تعداد و مقدار بیشتر اسیدهای آمینه، با ارزش‌تر از پروتئین های گیاهی می‌باشند (مجنون حسینی، 1375).

با ترکیب پروتئین های گیاهی و حیوانی می‌توان کمبود اسیدهای آمینه را برطرف کرد. بنابراین در مواردی که پروتئین غلات و حبوبات با هم مصرف شوند توازن اسیدهای آمینه و مخلوط پروتئین از نظر کیفیت بهتر از حالتی است که هر کدام به تنهایی مصرف شوند (کوچکی، 1368).
حبوبات در حاصلخیزی خاک مؤثر بوده و علاوه بر عدم نیاز چندان به ازت، هر ساله مقادیری ازت به خاک می‌افزایند. این گیاهان به دلیل کوتاهی فصل رشد و لطافت بقایای گیاهی بر جای گذاشته، گیاهان خوبی برای قرار گرفتن قبل از محصولات پاییزه و پس از محصولات وجینی و دیررس هستند (باقری و همکاران، 1376).

1-2- تاريخچه و پيدايش ماش
ماش در انگلیس با نام Green gram، Mung bean و یا Golden gram خوانده می‌شود. نام علمی قدیمی آن Phaseolus aureus بوده است (کوچکی، 1368). ماش زراعی از راسته‌ی نیامداران، تیره‌ی بقولات، زیر‌تیره‌ی پروانه آساها، قبیله‌ی Phaseolus، جنس Vigna و گونه‌ی Radiata می‌باشد. جنس Phaseolus که توسط لینه معرفی گردیده بود در آن زمان بسیار بزرگ و ناهمگن بود و شامل گونه‌هایی می‌گردید که خامه‌ی پیچ خورده‌ یا انحنادار داشتند و این مهم آن را از جنسهای Dolikhus و Vigna که دارای خامه‌ی زاویه‌دار (کمی یا بیشتر از90 درجه) می‌باشند تفکیک می ساخت. گیاه شناسان بعدی این تصور را نادرست انگاشته و بعضی از گونه‌ها را به جنسهای موجود دیگر و یا جنسهای تازه شناسائی شده انتقال دادند (باندین و مارشال ،1998).

گام مهم در راه طبقه‌بندی منطقی و واقعی تر جنس مخلوط Phaseolus-Vigna توسط ویلزک برداشته شد که ماش را به جنس Vigna منتقل کرد. بنا به تصور او جنس Vigna دارای دو مشخصه‌ی برجسته است، اولاً گوشوارکها درست در زیر محل خروج برگ و یا شاخه‌ها قرار دارند، ثانیاً خامه‌ی منقار مانند در طرف دیگر کلاله امتداد یافته است (باندین و مارشال،1998). با نامهای Vigna، Ceratotropis، Lasiospron، Plectotropis، Sigmoidotropia، Haydonis و Macrorhynchus تقسیم می‌شوند. اگر چه گیاهان واقع در گروههای مختلف مخصوصاً گروههای کرانه‌ای متفاوت به نظر می‌آیند، ولی پیوستگی مشخص بین گونه‌های این گروهها وجود دارد و آن بخاطر وجود فرمهای واسطه می‌باشد.

زیر جنس سراتوتروپیس یک دسته‌ی مشخص، همگن و یکنواخت با منشأ آسیایی است که تمام خصوصیات بارز و مشخصه‌ی جنس ویگنا در آن به طرز مشهودی تظاهر یافته است (باندین و مارشال، 1998). این خصوصیات مهم به قرار زیر می‌باشد:

1- گوشوارکها درست در زیر محل خروج برگ و ساقه قرار دارند. 2- میانگره در روی محور گل آذین بسیار متراکم می‌باشد. 3- خامه در طرف دیگر کلاله امتداد یافته است. 4- دانه‌ی گرده سه سوراخه بوده و دارای سطح مشبک و غده‌ای می‌باشد (قوامی، 1376).

این زیر جنس شامل 16 یا 17 گونه بوده که عمدتاً آسیایی می‌باشند و از آنها شش گونه‌ی Aconitifolia، Angularis، Mungo، Radiata، Trilobata و Umbellata در مناطق مختلف قاره‌ی آسیا با گستردگی متفاوت کشت و کار می‌گردند. آنها توسط خصوصیات مختلفی نظیر تعداد و چگونگی فرورفتگی برگچه‌ها، شکل گوشوارکها، نحوه‌ی جوانه‌زنی، کرکدار بودن یا بی کرک بودن گیاه و غلافهای آن و نهایتاً چگونگی چشم دانه از یکدیگر به راحتی قابل تمایز می باشند (قوامی، 1376). در این میان ماش معروفترین گونه‌ی زراعی است که به همراه ماش سیاه مناطق زیادی از آسیا را تحت پوشش دارند.

1-3-منشا و پراکندگی جغرافيايي ماش
منشا و پراکندگی برخی از گونه‌های زراعی مختلف چندان معلوم نیست، اما عموماً قضاوتها و استنباطها بر مبنای گونه‌ها و فرمهای وحشی به عنوان جد احتمالی این گونه ها استوار می‌باشد. از این نقطه نظر Vigna sublobata و Vigna trilobata مهم به نظر می‌رسند (قوامی، 1376).

فرمهای وحشی ماش سبز در سطح وسیعی از مناطق گرمسیر جنوب، جنوب شرقی و شرق آسیا و شمال استرالیا پراکنده شده‌اند (مجنون حسینی، 1375).
این احتمال که Vigna sublobata جد نهایی هر دو گونه‌ی Vigna radiata و Vigna mungo ‌باشد بسیار قوی بوده و توسط آزمایشات بسیار از جمله بررسی الگوهای الکتروفورتیکی پروتئین دانه، چند شکلی طول قطعات برشی و قطعات تکثیر یافته‌ی تصادفی، مورد تأیید قرار گرفته است (قوامی، 1376).

گونه Vigna sublobata بسیار شبیه به Vigna radiata بوده، به طوریکه برخی از متخصصین رده‌بندی ترجیح می‌دهند آنرا Vigna radiata وارتیه‌ی Sublobata نامیده و نوع زراعی آن را Vigna radiata بنامند.

علاوه بر وجود شواهد تاریخی مانند فسیلها و دست نوشته‌هایی دال بر زراعی شدن ماش در هند، مطالعات بعدی بر روی نمونه‌های زنده‌ای که جدیداً یافت شده‌اند، حاکی از آن است که این گونه در منطقه‌ی وسیعی از قاره‌ی هند تمرکز یافته و از آنجا به طرف غرب در مناطق ساحلی شرق آفریقا و ماداگاسکار توسعه‌یافته است.

مارشال و همکاران متذکر شده‌اند که پراکندگی ماش بیشتر به قسمت شرقی مناطق گرمسیر آسیا محدود بوده و از هندوستان به اندونزی و جنوب چین پراکنده گردیده است. به اعتقاد واویلوف و گیاه شناسان جدید، ماش سبز از هندوستان و آسیای مرکزی منشأ یافته و هندوستان به احتمال قوی اولین منطقه‌ی زراعی شدن ماش سبز بوده و دارای تنوع خیلی زیادی از فرمهای زراعی، وحشی و نوع هرز این گیاه است (مجنون حسینی، 1375).

1-4- خصوصيات مورفولوژيکی ماش
ماش زراعی گیاهی است یکساله، بوته‌ای یا نیمه رونده به ارتفاع 15-90 سانتیمتر و حتی بیشتر که دارای ریشه‌های مستقیم با گره‌های درشت و شاخه‌های زیاد می‌باشد. این شاخه‌ها مخصوصاً در قسمت بالایی دارای موهای زیاد، خاردار، خمیده و یا باز می‌باشند. شاخه‌ی مرکزی بوته تقریباً ایستاده، ولی شاخه‌های جانبی نیمه ایستاده هستند. برگها مرکب و متشکل از سه برگچه‌ی بزرگ به رنگ سبز روشن یا تیره بوده که تخم‌مرغی و یا لوزی تخم‌مرغی می‌باشند. برگها دارای دمبرگ طویل بوده به قسمی که دمبرگ برگهای پایینی 15-8 و گاهی 20 سانتیمتر طول دارد. طول دمبرگهای برگچه‌های جانبی در حدود 6-3 میلی متر و طول دمبرگ برگچه‌ی اصلی حدود 30 میلی متر می‌باشد. گوشوارکها دوکی- تخم‌مرغی بوده و حدود 10 تا 15 سانتیمتر طول دارند و درست از زیر برگها و شاخه‌ها خارج می‌شوند (مجنون حسینی ،1375 و تانسند،1974).

گلهای ماش کوچک و به رنگ زرد متمایل به سبز یا لیمویی بوده و به صورت خوشه‌های متراکم و جانبی بر روی دمگلی بلندتر قرار دارند.
هر خوشه شامل 20-10 گل است که تنها 8-5 عدد از آنها باز می‌شود (مجنون حسینی، 1375).

کاسه‌ی گل از 5 کاسبرگ طویل تشکیل شده که کم و بیش به گلبرگها چسبیده اند. طول کاسبرگ 4-3 میلیمتر بوده که در قسمت ابتدایی بهم چسبیده بوده و در قسمت بالا 5 دندانه را تشکیل می‌دهند. اگر در هنگام گرده افشانی آب و هوا بارانی باشد تشکیل دانه ها تحت تأثیر قرار گرفته و دانه کمتری تولید خواهد شد. نحوه‌ی جوانه زنی ماش از نوع اپی‌جیل (بالای زمینی) است (مجنون حسینی، 1375).

غلافهای ماش باریک و استوانه‌ای به اندازه‌ی 4 تا 10 در 5/0 سانتیمتر می‌باشند که در بالا باریک و در پایین پهن می‌شود (تانسند،1974).
رنگ غلافها در حالت نارس سبز روشن تا تیره و پس از رسیدن به رنگ قهوه‌ای متمایل به سبز یا خاکستری و کرم در می‌آیند (مجنون حسینی، 1375). معمولاً روی غلافها موهای ستوز برگشته و یا نیمه باز به رنگ قهوه‌ای و به طول 1 میلیمتر دیده می‌شوند. دانه‌ها به رنگ زرد متمایل به سبز تا زیتونی، سبز تیره و حتی سیاه، استوانه‌ای و اندازه‌ی آنها حدوداً 4×3 میلیمتر می‌باشد (تانسند،1974). سطح خارجی بذرها به صورت کدر و براق دیده می‌شود (خیال پرست، 1370). بذور رسیده‌ی ماش در حدود 4 ماه پس از کاشت برداشت می‌شوند (مجنون حسینی،1375) و وزن هزار دانه‌ی آن بین 30 تا 40 گرم می‌باشد (خیالپرست، 1370).

1-5- مشخصات اکولوژيکی و زراعی ماش
ماش در محدوده‌ی وسیعی از عرض جغرافیایی (از خط استوا تا 40 درجه عرض شمالی یا جنوبی) و در مناطقی کشت می‌گردد که متوسط درجه حرارت شبانه روز در طول دوره‌ی رشد گرمتر از 20 درجه‌ی سانتیگراد باشد (مجنون حسینی، 1375).

این گیاه با آب و هوای گرم سازگار بوده و نیاز حرارتی بالایی دارد (خیالپرست،1370). مجموع حرارت مؤثر برای رشد و نمو ارقام دیررس 2400-2300، در ارقام متوسط رس حدود 2000-1800 و در ارقام زودرس 1800-1600 درجه‌ی سانتی گراد می‌باشد (مجنون حسینی، 1375). دمای مناسب برای رشد و نمو ماش 30-25 درجه‌ی سانتی‌گراد است و به آسانی تا 45 درجه‌ی سانتی‌گراد را تحمل می‌کند. حداقل دما برای جوانه‌زدن ماش 8 درجه‌ی سانتی‌گراد بوده و چنانچه درجه حرارت از 13-12 درجه‌ی سانتی‌گراد کمتر باشد رشد خوبی نکرده و رشد آن تا مساعدتر شدن دما به تعویق خواهد افتاد (خیال پرست،1370).

ماش جزء گیاهان روز کوتاه بوده و روزهای بیش از 14 ساعت برای رشد این گیاه مناسب نیست. به طور کلی اگر روزها بلند باشند، نمو آن به تعویق خواهد افتاد. البته عده‌ی معدودی از ارقام ماش به طول مدت روشنایی واکنش نشان نمی‌دهند (مجنون حسینی، 1375). ماش در مناطق بارانی و خشک کشت

می‌شود لیکن مناسب مناطق مرطوب و گرمسیر نمی‌باشد و بارندگی شدید هنگام گل دادن برای آن بسیار مضر است. حتی بادهای مرطوب مانع لقاح گلها در ماش می گردند. ماش در مناطق خشک، نیمه خشک، نیمه‌گرمسیر و گرمسیر فقط تحت شرایط آبیاری محصول خوبی را تولید می‌کند. در مناطق مرطوب و گرمسیر هندوستان ماش هم در فصل مرطوب و هم در فصل خشک کشت می‌گردد. در فصل مرطوب به آبیاری احتیاجی نداشته و در فصل خشک تا 5 بار آبیاری می‌گردد (مجنون حسینی، 1375).

ماش در خاکهای مختلف قادر به رشد بوده و در خاکهای سبک و غنی از موادآلی یا اراضی لومی زهکش‌دار و شنی لومی محصول خوبی می‌دهد. اما در خاکهای مرطوب سرد و رسی و خاکهای آهکی موفقیت چندانی ندارد، به طوریکه در خاکهای آهکی قلیایی دچار کلروز (زردی) می‌شود. بهترین PH خاک برای کشت ماش بین 6- 5/5 بوده و در نواحی رسوبی واکنش اسیدیته‌ی خاک جهت کشت ماش نبایستی بیش از 5/5 باشد (مجنون حسینی، 1375).

ماش سبز در هندوستان عمدتاً به صورت دیم کشت می شود. میزان آب قابل استفاده با توجه به دوره‌ی رشد محصول 400-300 میلیمتر می باشد. حداقل آب مصرفی روزانه 3 میلیمتر بوده و با توجه به فصل رشد می تواند به بیش از 5/4 میلیمتر در روز نیز برسد. دوره‌ی بحرانی تأمین آب، مراحل گلدهی و رشد غلاف ها می باشد. یک یا دو آبیاری سبک در مراحل بحرانی جهت افزایش عملکرد توصیه شده است. در عین حال بایستی در این مراحل از غرقاب شدن خاک جلوگیری نمود چون موجب 60 تا 72 درصد کاهش عملکرد می گردد. مشاهده شده که هم زیادی آب و هم تنش رطوبتی در مراحل گلدهی و رشد غلاف ها باعث کم شدن تعداد غلاف ها و وزن دانه ها شده که منجر به کاهش عملکرد می شود (سرلک، 1386).

1-6- نياز کودی
یک تن ماش حدود kg 40 نیتروژن، kg 4-3 فسفر، kg 12-10 پتاس، kg 5/1-1 کلسیم و kg 2-5/1 گوگرد و منیزیم از خاک جذب می‌کند. به منظور ثبات در عملکرد لازم است این مواد مجدداً به خاک اضافه شوند.مصرف kg/ha 15-10 نیتروژن به عنوان شروع کننده (استارتر) جهت رشد اولیه‌ی گیاه کافی است. با توجه به آزمایش خاک و مدیریت زراعی کاربرد kg/ha 50-30 فسفر موجب بروز واکنشی مطلوب از سوی گیاه می شود. افزایش عملکرد ناشی از مصرف فسفر مربوط به افزایش تعداد غلاف در گیاه، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه ها است. فسفر موجب افزایش گرهک های ریشه می گردد (سرلک، 1386).

1-7- عملکرد دانه
در کشورهای گرمسیری ماش سبز به منظور استحصال دانه، با دست برداشت می شود. بلوغ فیزیولوژیک با ریزش یکنواخت برگها مشخص می گردد. غلاف ها با دست چیده شده، در مقابل آفتاب خشک گردیده و سپس خرمنکوبی می شوند. در کشورهای پیشرفته ای مثل آمریکا و استرالیا برداشت با کمباین انجام می گیرد. جهت انبار نمودن، رطوبت دانه ها نباید بیشتر از 13-12% باشد. تحت مدیریت ضعیف عملکرد حدود kg/ha 500-300 بوده ولی با بهبود عملیات زراعی، عملکرد به kg/ha 1000-600 می رسد. برخی ارقام جدید ماش پتانسیل عملکرد ton/ha 2 را نیز دارند (سرلک، 1386).

1-8- آفات و امراض
مهم ترین آفات ماش سبز، غلاف خوارها، شته ها و مگس های سفید هستند. غلاف خوارها از برگ ها و ساقه ها تغذیه نموده و غلاف های سبز را نیز سوراخ می کنند. سمپاشی با اندوسولفان، مالاتیون و یا کارباریل در کنترل این لارو ها مؤثر است. شته ها و مگس های سفید را نیز می توان با دیمتوات، مالاتیون و یا اندوسولفان کنترل نمود. لکه برگی سرکوسپورا، سیاهک آنتراکنوز، زنگ و موزائیک زرد مهم ترین بیماری های این گیاه محسوب می شوند. دو مرحله سمپاشی به وسیله‌ی باویستین در 30 و 45 روز پس از کاشت در کنترل لکه برگی مؤثر است. ضد عفونی بذر با کاپتان یا تیرام خطر بیماری آنتراکنوز را کاهش می دهد.

سمپاشی گیاه با تیرام، زینب و یا ترکیبات مسی در فواصل دو هفته ای شیوع آلودگی را کم می کند. شیوع بیماری زنگ را نیز می توان با سمپاشی به کمک زینب یا گوگرد به حداقل رساند. جدی ترین بیماری این گیاه در جنوب آسیا موزائیک زرد ویروسی ماش سبز می باشد. این ویروس توسط مگس های سفید منتقل می شود. همچنین قارچ رایزوکتنیا باعث پوسیدگی بذور و مرگ گیاهچه می شود. لذا بذرها را با قارچکش های مناسب مثل تتراکلروبندازول به نسبت 2 گرم برای هر کیلوگرم بذر استفاده می کنند (سرلک، 1386).

از علفهای هرز مهم که با حبوبات رقابت می‌کنند تاج خروس وحشی، فرفیون یا شیر سگ، خرفه و مرغ می‌باشند (مجنون حسینی،1375).

1-9- عمليات زراعی
چون ماش گیاهی است تابستانه و وجینی لذا باید در پاییز سال قبل برای کاشت آن زمین را به عمق 25 تا 30 سانتیمتر شخم زد و اگر کود دامی لازم باشد باید همراه این شخم به زمین داد و در بهار سال بعد به عمق 10 تا 20 سانتیمتر شخمی متوسط زده می شود و به دنبال آن دو تا سه مرتبه دندانه زده می شود. به منظور جوانه زنی مطلوب و رشد قوی گیاهچه ها لازم است که بذور در تماس با رطبت کافی در خاک قرار بگیرند. برای جوانه زنی مطلوب و استقرار گیاه دمای خاک باید حدود c 0 30 و چگالی ظاهری مناسب آن kg/m2 3/1- 2/1 باشد.
روش های کاشت ماش سبز عبارتند از : دستپاش، ردیفی و کپه ای که ارقام جدید معمولاً بصورت ردیفی و ارقام محلی بصورت دستپاش کشت می شوند. مقدار بذر لازم بسته به جنس خاک، روش کاشت و اندازه‌ی بذر متفاوت بوده و معمولاً بین 30 تا 40 کیلو گرم بذر مصرف می کنند. کشت بذور با ردیف کار، کارآیی بالاتری دارد. فاصله‌ی ردیف های کاشت 30 سانتیمتر و فاصله‌ی بوته ها روی ردیف 10-5 سانتیمتر می باشد. در ارقام خزنده فاصله‌ی ردیف ها به 45 سانتیمتر می رسد. در کشت کپه ای فاصله‌ی حفره ها cm 50 ×cm 50 بوده و در هر حفره 7-6 بذر می کارند.

در هر حال تراکم بوته 30 گیاه در مترمربع خواهد بود. میزان بذر مصرفی ماش سبز با توجه به اندازه‌ی بذور 20-15 کیلوگرم در هکتار بوده که البته بذور خیلی درشت آن حداکثر با میزان kg/ha 30 کشت می گردند. عمق مطلوب کشت آن نیز 5-3 سانتیمتر می باشد (سرلک، 1386).

1 -10- اهميت و ارزش غذايی ماش
ماش از حبوبات با ارزش بوده و به لحاظ آنکه منبع سرشار از پروتئین با کیفیت بالا می‌باشد نقش بسزایی در تغذیه‌ی مردم کم ‌درآمد کشورهای در حال توسعه بازی می‌کند.
این گیاه در غنی ساختن و باروری خاک از طریق تثبیت بیولوژیکی ازت، در جلوگیری از فرسایش خاک به صورت یک گیاه پوششی و هم‌چنین اغلب اوقات به صورت علوفه‌ی سبز کاربرد دارد. کاشت این گیاه نهاده‌ی اندکی را طلب نموده و دارای دوره‌ی رسیدگی کوتاه می‌باشد، لذا در سیستم‌های چند محصولی به راحتی قابل توصیه و از نظر اقتصادی بسیار با صرفه است (دودواد،1998).

کشت ماش در تناوب با دیگر گیاهان سودمند است، به قسمی که ارزن و دال عدس به ترتیب 27 درصد و از 42 تا 57 درصد افزایش عملکرد را در تناوب با ماش نشان داده‌اند. تناوب ماش با دال عدس علاوه بر اینکه از نقطه نظر افزایش عملکرد و درآمد خالص تا 23 درصد سودمند می‌باشد، باعث افزایش باروری خاک نیز می‌گردد، به طوریکه بیشترین محصول گندم در تناوب با نیامداران تنها بعد از کاشت ماش و دال عدس حاصل شده است (سینگ و همکاران،1988). در سری‌لانکا ماش یکی از اجزای اصلی تناوب لگوم- ذرت در مناطق مرتفع و لگوم- برنج در مناطق پست می‌باشد (دی کاستا و همکاران،1999).

دانه‌های ماش از نظر محتوی پروتئین غنی (19.5تا 28.5 درصد) بوده و از نظر فسفر و ویتامینهای A ،B1 ،B2 و نیاسین غنی می‌باشند و علاوه بر اینها حاوی مقدار زیادی پتاسیم و کلسیم هستند. پروتئین ماش از نظر اسیدهای آمینه‌ی لوسین، آرژنین، ایزولوسین، والین و لیزین غنی بوده ولی همانند سایر نیامدارن از نظر اسید آمینه‌های سولفوره، مانند سیستئین و متیونین فقیر می‌باشد، لیکن در ماش این دو اسید آمینه در مقایسه با سایر نیامدارها بیشتر است. ماش در مقایسه با سایر حبوبات بخصوص لوبیاها و باقلا راحت‌تر هضم می‌گردد، زیرا این گیاه نسبتاً عاری از عوامل ضد ارزش غذایی و مواد نفخ‌زا می‌باشد. قابلیت هضم، ارزش بیولوژیکی و پروتئین خالص دسترسی ماش تقریباً با سویا یکسان است (سینگ و همکاران،1988). دانه‌های ماش به صورت پخته در تهیه‌ی سوپ، چاشنی برنج، آبگوشت و غیره مصرف می‌شوند و از دانه های سبز آن در تهیه‌ی کنسرو استفاده می‌شود. جوانه‌های سبز شده‌ی ماش سرشار از ویتامین ث و ریبوفلاوین بوده و در تهیه‌ی انواع سالاد و غذا در چین و آمریکا هواداران بسیار دارد (مجنون حسینی، 1375).

در هندوستان ماش به طور وسیعی به عنوان غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد و تقریباً بیش از 12 نوع غذای مختلف با آن پخته می‌شود (غلامی، 1374). غذاهای هندی که از ماش تهیه می‌شوند عمدتاً جزئی از غذای روزانه‌ی مردم را تشکیل می‌دهند و هم‌چنین به صورت دسر و پیش غذا در سرتاسر کشور مصرف می‌شوند (سینگ و همکاران،1988).

آرد ماش به همراه آرد گندم در صنعت ماکارونی و رشته سازی در تایلند به کار برده می‌شود همچنین این کشور مقدار بسیار زیادی ماش به کشورهای دیگر از جمله چین و آمریکا برای استفاده به عنوان سبزی تازه جوانه زده صادر می‌نماید (قوامی، 1376).

بر اساس آمارهای منتشره در گزارشات دومین سمپوزیوم ماش و هم چنین بعضی از مقالات، هندوستان اولین تولید کننده‌ی این محصول بوده و بیش از نیمی از محصول تولیدی جهان را به خود اختصاص داده است (تیکو و چاندرا،1999). تایلند که از بزرگترین صادر کنندگان ماش محسوب می‌شود، با حدود 430 هزار هکتار سطح زیر کشت، تولیدی بیش از 250 هزار تن دارد. در آمریکا بیش از 50 هزار هکتار زیر کشت ماش بوده که از این میان تنها 25 هزار هکتار آن برای مصارف دانه‌ای کشت می‌شود (قوامی، 1376).

1-11- سطح زيرکشت و ميزان توليد ماش
سطح زیر کشت ماش در دنیا حدود 0000/300/5 هکتار و تولید سالانه آن 000/300/2 تن است. 45% تولید این گیاه در هندوستان به دست می آید. امروزه ماش در تمامی نواحی هند، میانمار، پاکستان، تایلند، سریلانکا، هندوچین، اندونزی، چین و... کشت می شود. زراعت ماش در خاورمیانه، جزایر اقیانوس آفریقا، استرالیا، آمریکا و کارائیب نیز گسترش یافته است. مهم ترین کشورهای صادر کننده آن تایلند و استرالیا بوده، در حالی که ایالات متحده آمریکا وارد کننده ای بزرگ برای ماش محسوب می شود. در ایران نیز سطح زیر کشت این گیاه حدود 300/26 هکتار وتولید سالانه 600/26 تن می باشد (شاهمرادی،1382 وکارگر،1380).

جدول 1- سطح زیر کشت، میزان تولید وعملکرد ماش سبز در دنیا و نیز چند کشور آسیایی (فائو 2008)
سطح زیر کشت
(هکتار) تولید
(تن) عملکرد
(کیلوگرم در هکتار)
جهان 4361522 3344945 767
افغانستان 39500 42500 1075
ارمنستان 50 132 2640
آذربایجان 800 1000 1250
بهرین 11 12 1090
بنگلادش 81549 71597 878
بوتان 2000 1600 800
چین 50000 100000 2000
قبرس 71 64 901
هند 1500000 800000 533
اندونزی 2000 1000 500
ایران 74000 85000 1148
اسراییل 110 100 909
ژاپن 0 0 0
اردن 0 0 0
کره جنوبی 4837 6637 1372
قرقیزستان 1100 1300 1182
جمهوری دومنیکن 14500 14400 993
لبنان 41 100 2439
مالدیو 100 75 750
مغولستان 1400 1350 964
نپال 29270 25410 868
پاکستان 163000 121000 742
فیلیپین 36000 28000 778
عربستان سعودی 4500 8200 1822
سوریه 700 1200 1714
تاجیکستان 4604 24221 5260
تایلند 79000 80000 1012
تیمور 0 0 0
ترکیه 20939 20829 944
ازبکستان 4400 11000 2500
ویتنام 133000 97000 729
یمن 8900 10500 1180

جدول 2 - سطح زیر کشت و مقدار تولید ماش بر حسب استان ( آمارنامه کشاورزی 1386)

استان کل آبی دیم
سطح زیر
کشت (هکتار) تولید
(تن) سطح زیر کشت
(هکتار) تولید
(تن) سطح زیر کشت
(هکتار) تولید (تن)
کل کشور 16167 11661 12514 10201 3652 1460
آذرباریجان شرقی 391 300 303 250 88 50
آذربایجان غربی 785 927 760 910 25 17
اردبیل 534 337 500 322 34 15
اصفهان 206 245 206 245 0 0
ایلام 40 23 40 23 0 0

تهران 15 16 14 16 2 0
چهارمحال بختیاری 83 134 81 134 0 0
خراسان جنوبی 0 0 0 0 0 0
خراسان رضوی 86 52 75 49 10 3

خراسان شمالی 19 11 18 11 0 0
خوزستان 6401 5759 6390 5753 11 6
زنجان 13 22 12 22 0 0
سمنان 51 127 51 127 0 0
سیستان و بلوچستان 2363 321 1740 107 623 215

فارس 654 718 646 712 8 6
قزوین 42 29 37 28 5 1
قم 10 8 10 8 0 0
کردستان 63 44 33 32 30 13

کرمان 551 487 551 487 0 0
کرمانشاه 81 61 65 54 16 7
کهگیلویه وبویراحمد 183 209 180 206 2 3
گلستان 3145 1406 381 315 2764 1090
گیلان 9 10 8 8 1 2

لرستان 327 256 316 248 11 7
مازندران 11 15 3 4 7 11
مرکزی 58 77 50 72 8 5
هرمزگان 7 11 7 11 0 0
همدان 27 43 24 35 4 8
یزد 13 12 13 12 0 0

1-12- ويژگی های گياهشناسی ماش
ماش نباتی است یک ساله، بوته ای یا بالا رونده به طول 45 تا 95 سانتی متر، ساقه ها زاویه دار با شاخ وبرگ متعدد وکرک دار و در برخی نژادها ساقه پیچک دار است. شاخه مرکزی بوته کم وبیش ایستاده ولی شاخه ها جانبی نیمه ایستاده هستند. ریشه ها مستقیم با گره های درشت روی آنها، برگ ها مرکب و متشکل از سه برگچه بزرگ به رنگ سبز روشن یا تیره دارای دمبرگ بلند وپهنگ بیضی شکل می باشد. در زیر برگ ماش زائده های قندی وجود دارد که مورد

توجه زنبورهای عسل قرار می گیرد. گل ها کوچک (1 تا 5/1 سانتی متر) به رنگ لیموئی زرد که به صورت خوشه های متراکم و جانبی به روی دمگلی بلند قرار دارند. هر خوشه شامل 10 تا 20 گل می باشد که در زمان شکفتن گل ها 5 تا 8 عدد آنها باز می شوند. غلاف ها یا نیام ها باریک و استوان های به طول 5 تا 10 سانتی متر بوده و وقتی که نارس هستند به رنگ های سبز روشن وتیره دیده می شوند که پس از رسیدن به رنگ های سبز مایل به قهوه ای یا خاکستری یا زرد تیره در می آیند.

معمولاً در روی غلاف ها کرک هایی دیده می شوند. در هر غلاف 4 تا 10 بذر کوچک، کروی شکل و به رنگ سبز و گاهی اوقات زرد یا طلایی وجود دارد. وزن هزار دانه آنها از 30 تا 40 گرم متفاوت است. نحوه جوانه زنی بذر ماش از نوع اپی جیل (بالای زمینی) است. گل ها 6 تا 8 هفته بعد از خروج جوانه ها از خاک ظاهر شده و گرده افشانی در آنها کاملاً خودگشن بوده و گاهی تا 42 درصد کلیستوگامی یعنی گرده افشانی قبل از باز شدن گل ها اتفاق می افتد. اگر در هنگام گرده افشانی آب وهوا بارانی باشد تشکیل دانه ها تحت تأثیر قرار گرفته و دانه کمتری تولید خواهد شد. بذر رسیده ماش در حدود 4 ماه پس از کاشت آماده برداشت می شوند (کریمی و همکاران،1386).

1-13- سازگاری ماش
ماش سبز در انواع خاک ها رشد می کند ولی بهترین آنها خاک های لومی عمیق با زهکشی خوب می باشند و خاک های سنگین جهت کشت این گیاه مناسب نیستند.ماش سبز به خشکی به طور نسبی متحمل است. در ارقام مختلف این گیاه دو نوع الگوی رشد ریشه دیده می شود:
الف- ریشه اصلی کم عمق با انشعابات زیاد و معتدل رست (مزوفیت) که در خاک های آبرفتی با تامین آب کافی رشد می کند.

ب- سیستم ریشه ای عمیق با انشعابات کم، خشک رست (زروفیت) که به خاک های خشک سازش یافته است.
PH مناسب ترین 5/7-5/6 است. در خاک های اسیدی با PH 5/6 با مصرف آهک بهبود گره بندی و عملکرد حاصل می شود. ماش سبز به شوری خاک به طور نسبی متحمل است وتا شوری 6 دسی سایمنس بر متر را می تواند تحمل نماید. رطوبت خاک عامل مهمی برای تولید می باشد چون اغلب ماش ها به کمک بقایای رطوبتی خاک رشد می کنند. آزمایش ها نشان داده که تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف و عملکرد دانه مطلوب زمانی حاصل می شود که رطوبت خاک 50 درصد آب قابل دسترس باشد. ماش سبز غرقابی را تحمل نکرده و از این نظر نسبت به ماش سیاه حساس تر است. عملکرد دانه و گره بندی در اثر ماندابی کاهش می یابد. در گره های ریشه در اثر توقف تثبیت نیتروژن لک هموگلوبین از بین می رود. ماش سبز گیاهی است روز کوتاه و اکثر اقلام آن در طول روزهای 13-12 ساعت به گل می روند. در طول روزهای بیشتر، گلدهی به تاخیر افتاده و این موضوع با افزایش حرارت تشدید می شود.

با افزایش ارتفاع از سطح دریا، گلدهی به تعویق می افتد که این امر احتمالا به دلیل کاهش دماست. این گیاه گرما و آفتاب را دوست دارد بنابراین در مناطق نیمه خشک گرمسیر تا نیمه گرمسیر رشد میکند. میزان بارندگی سالانه در مناطق زیر کشت ماش 1000-600 میلیمتر است. در هندوستان این گیاه از سطح دریا ارتفاع حداکثر 2000 متری کشت می شود. دمای مناسب جهت رشد ماش سبز 30-28 درجه سانتیگراد است با این حال قادر است در دامنه حرارتی 40-20 درجه سانتیگراد رشد کند. ولی به دمای پایین حساس بوده و در یخبندان از بین می رود. دمای بحرانی 15 درجه سانتیگراد است و در دمای 10 درجه سانتیگراد جوانه زنی انجام نمی گیرد. ماش سبز در تابستان با تشعشع زیاد و همچنین در فصل بهار زمانی که آسمان ابری است می تواند رشد نماید. این گیاه به صورت مخلوط با گیاهان بلندی مثل: ذرت، لپه هندی و حتی نارگیل قابل کشت است البته مشاهده شده که در شرایط سایه عملکرد ممکن است بیش از 50 درصد نسبت به شرایط نور کامل کاهش یابد (شاهمرادی،1382).

1-14-فيزيولوژی ماش
ماش سبز گیاهی است دارای رشد نامحدود به همین دلیل برای جذب مواد پرورده بین مخازن رویشی و زایشی رقابت وجود دارد. محدودیت منابع (برگ ها) به خصوص در مراحل گل دهی و غلاف دهی دیده می شود. بنابراین به بهبود شاخص سطح برگ و طول دوام سطح برگ می باشد. ماش گیاهی است سه کربنه(C3) و میزان سرعت رشد و سرعت رشد نسبی در آن مقایسه با غلات پایین تر است. تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه اجزای اصلی عملکرد می باشد.
کمبود در رطوبت خاک باعث تسریع در گلدهی شده ولی طول دوره ی گلدهی و پر شدن غلاف ها را کاهش داده که منجر به کاهش تعداد غلاف وعملکرد می گردد. با این وجود ممکن است به دلیل کاهش تعداد غلاف وتعداد دانه در هر غلاف، اندازه دانه ها بزرگ تر شود. ماش سبز از طریق ریزش گل ها و غلاف های نارس (سازوکار اجتناب از تنش) به خشکی واکنش نشان می دهد. در این مواقع گیاه با بستن روزنه ها و همچنین کاهش پتانسیل آب برگ وخورشید گرائی آن که منجر به جذب کمتر تشعشع می شود از خروج آب جلوگیری می کند (شاهمرادی،1382).

ماش به تنش آبی حساس بوده و زمانی که پتانسیل آب برگ به 2/0- مگاپاسگال برسد سرعت فتوسنتز خالص کاهش می یابد. کوشش های زیادی جهت کنترل ریزش گل ها و غلاف ها انجام شده و برگ پاشی با تنظیم کننده های رشد مانند: ایندول استیک اسید، ایندول بوتیریک اسید، اسید سالیسیلیک و اترل قبل از گلدهی در این زمینه موفقیت آمیز بوده است. اما نتایج حاصل ثبات نداشته اند (شاهمرادی،1382).

1-15- تهيه زمين و کشت
جهت تهیه بستر بذر نیاز به یک یا دو شخم و به دنبال آن دو تا سه مرتبه دندانه زدن می باشد. به منظور جوانه زنی مطلوب و رشد قوی گیاهچه ها لازم است که بذور در تماس با رطوبت کافی در خاک قرار بگیرد. برای جوانه زنی مطلوب و استقرار گیاه دمای خاک باید حدود 30 درجه سانتیگراد و چگالی ظاهری مناسب آن 3/1- 2/1 کیلوگرم در متر مکعب باشد. روش های کاشت ماش عبارتنداز: دستپاش، ردیفی و کپه ای که ارقام جدید معممولا به صورت ردیفی وارقام محلی به صورت دستپاش کشت می شوند. فاصله ردیف های کاشت 30 سانتیمتر و فاصله بوته ها روی ردیف 10-5 سانتیمتر می باشد. در ارقام خزنده فاصله ردیف ها

به 45 سانتیمتر می رسد. در کشت کپه ای فاصله حفره ها 50 سانتیمتر 50 سانتیمتر بوده و در حفره 7-6 بذر می کارند. در هر حال تراکم بوته 30 بوته در متر مربع خواهد بود. میزان بذر مصرفی ماش سبز با توجه به اندازه بذور 20-15 کیلوگرم در هکتار بوده که البته بذور خیلی درشت آن حداکثر با میزان 30 کیلوگرم در هکتار کشت می گردند. عمق مطلوب کشت آن نیز 5-3 سانتیمتر می باشد (شاهمرادی،1382).

1-16- نياز آبی
ماش سبز در هندوستان به طور عمده به صورت دیم کشت می شود. میزان آب قابل استفاده با توجه به دوره رشد محصول 400-300 میلیمتر می باشد. حداقل آب مصرفی روزانه 3 میلیمتر بوده و با توجه به فصل رشد می تواند به بیش از 5/4 میلیمتر در روز نیز برسد. دوره بحرانی تامین آب مراحل گلدهی و رشد غلاف ها می باشد. یک یا دو آبیاری سبک در مراحل بحرانی جهت افزایش عملکرد توصیه شده است. در عین حال بایستی در این مراحل از غرقاب شدن خاک جلوگیری نمود چون موجب کاهش 72-60 درصدی عملکرد می گردد مشاهده شده که هم زیادی آب و هم تنش خشکی در مراحل گل دهی و رشد غلاف ها باعث کم شدن تعداد غلاف ها و وزن دانه ها شده که منجر به کاهش عملکرد دانه می شود (شاهمرادی،1382).

1-17- نياز کودی
یک تن ماش سبز حدود 40 کیلوگرم نیتروژن، 4-3 کیلوگرم فسفر، 12-10 کیلوگرم پتاس، 5/1-1 کیلوگرم کلسیم و 2-5/1 کیلوگرم منیزیم از خاک جذب می کند. به منظور ثبات در عملکرد لازم است این مواد دوباره به خاک اضافه شوند. مصرف 15-10 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به عنوان شروع کننده (استارتر) جهت رشد اولیه گیاه کافی است. با توجه به آزمایش خاک و مدیریت زراعی کاربرد 50-30 کیلوگرم در هکتار فسفر موجب بروز واکنشی مطلوب از سوی گیاه می شود. افزایش عملکرد ناشی از مصرف فسفر مربوط به افزایش تعداد غلاف در گیاه، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه هاست. فسفر موجب افزایش تعدادگرهک های ریشه می گردد. در کاشت ماش پس از برنج و یا زمین فقیر از نظر روی، مصرف 25-15 کیلوگرم در هکتار سولفات روی عملکرد را بهبود می بخشد.
این نکته جالب است که ماش سبز با قارچ ریشه نیز همزیستی دارد وبه همین دلیل مقادیر زیادی فسفر، روی و مولیبدن جذب می نماید. به علاوه تلقیح با قارچ ریشه (مایکوریزا) وزن ریشه و اندام های هوایی را افزایش می دهد. سایر مواد غذایی که ماش سبز به آنها نیاز دارد شامل: گوگرد، مولیبدن آهن و منیزیم می باشند (شاهمرادی،1382).

1-18- تناوب زراعی
برای حفظ حاصل خیزی خاک می توان مواد غذایی لازم را به مقدار معین به صورت کود به زمین داد ویا محصولاتی را به عنوان کود سبز در گردش زراعی با ماش قرار داد. حبوبات به واسطه ی جنبه های مفید بسیار، از اجزای با ارزش در سیستم های کشت مخلوط مناطق گرمسیر به حساب می آیند. بنابراین ماش یکی از معمولی ترین گیاهانی است که در سیستم های زراعی غلات و حبوبات مورد استفاده قرار می گیرد و به دلیل قابلیت تثبیت نیتروژن جوی، کوتاهی دوره رشد و محصول بالا از اهمیت خاصی برخوردار است. برخی از تناوب ها که برای ماش در نقاط مختلف معمول می باشند در جدول زیر آورده شده است.

جدول 3- تناوب ماش با سایر نباتات زراعی مختلف در ایران و آمریکا
دوره تناوب آمریکا ایران
مناطق کوهستانی مناطق غیرکوهستانی مناطق کوهستانی مناطق غیرکوهستانی
سال اول یونجه ماش گندم ماش
سال دوم سیب زمینی گندم ماش گندم
سال سوم ماش شبدر سیب زمینی شبدر
سال چهارم چغندرقند گندم گندم
سال پنجم غلات ماش

در ایران ماش را بعد از برداشت جو یا گندم کشت می کنند و چیزی به زمین نمی دهند که در این صورت زمین به مرور زمان فقیر خواهد شد و لااقل بایستی یک گیاه علوفه ای مثل شبدر در این تناوب اضافه شود. در شمال هندوستان بعضی از تناوب های مهم و معمول ماش عبارتند از : ذرت- گندم- ماش، سیب زمینی- گندم- ماش، ماش – گندم (تناوب دوساله) یا ماش- سیب زمینی (کریمی و همکاران،1386).

1-19- آفات و بيماری ها
مهم ترین آفات ماش سبز، غلاف خوارها، شته ومگس های سفید هستند. غلاف خوارها از برگ ها و ساقه ها تغذیه نموده و غلاف های سبز را نیز سوراخ می کنند. سمپاشی با اندوسولفان، مالاتیون و یا کارباریل در کنترل این لاروها موثر است. شته ها و مگس های سفید را نیز می توان با دیمتوات، مالاتین و اندوسولفان کنترل نمود.
لکه برگی سرکوسپورا، سیاهک آنتراکنوز، زنگ و موزائیک زرد مهم ترین بیماری های این گیاه محسوب می شوند. دو مرحله سمپاشی به وسیله ی باویستین در 30 و 45 روز پس از کاشت در کنترل لکه برگی موثر است. ضدعفونی بذر با کاپتا یا تیرام خطر بیماری آنتراکنوز را کاهش می دهد. سمپاشی گیاه با تیرام، زینب و یا ترکیب های مسی در فواصل دو هفته ای شیوع آلودگی را کم می کند. شیوع بیماری زنگ را نیز می توان با سمپاشی به کمک زینب با گرد گوگرد به حداقل رساند. جدی ترین بیماری این گیاه در جنوب آسیا موازئیک زرد ویروسی ماش سبز(MYMV) می باشد. این ویروس توسط مگس های سفید منتقل می شود. برخی ارقام ماش سبز به این بیماری مقاوم اند (شاهمرادی،1382).

1-20- برداشت و عملکرد ماش سبز
در کشورهای گرمسیری ماش سبز با دست برداشت می شود. بلوغ فیزیولوژیکی با ریزش یکنواخت برگ ها مشخص می گردد. غلاف ها با دست چیده شده در مقابل آفتاب خشک گردیده و سپس خرمن کوبی می شوند. در کشورهای پیشرفته ای مثل آمریکا و استرالیا برداشت با کمباین انجام می گیرد. جهت انبار نمودن، رطوبت دانه ها نباید بیشتر از 13-12 درصد باشد.
تحت مدیریت ضعیف عملکرد حدود 500-300 کیلوگرم در هکتار بوده ولی با بهبود عملیات زراعی عملکرد به 1000-600 کیلوگرم در هکتار می رسد. برخی ارقام جدید ماش سبز پتانسیل عملکرد 2 تن در هکتار را نیز دارند (شاهمرادی،1382).

1-21-ارقام ماش در ايران
ماش پرتو: از ارقام خوب و متحمل به امراض محسوب می شود و دانه آن به رنگ سبز تیره و گرد با وزن هزار دانه 40 گرم و ارتفاع بوته حدود 35 سانتی متر، مناسب استان های فارس، خراسان، گرگان، خوزستان، و استان مرکزی می باشد. طول مدت کاشت تا برداشت آن 73 روز است. دانه آن خیلی خوش خوراک بوده ودارای 23 درصد پروتئین و 1400 کیلوگرم عملکرد در هکتار است.
ماش گوهر: منشأ آن هندوستان بوده، با دوره ی رویش 75 روز و تحمل خوب به امراض گیاهی. دانه ی آن به رنگ سبز روشن و کلیه ای شکل با وزن هزار دانه 50 گرم و ارتفاع بوته حدود 38 سانتی متر مناسب استان های فارس، اصفهان، گرگان، خوزستان و استان مرکزی است.
دانه دارای 20 درصد پروتئین بوده، خوش خوراک و عملکردی حدود 1200 کیلوگرم در هکتار دارد.
ماش مهر: رقمی است متحمل بر امراض با رنگ دانه سبز روشن و استوانه ای شکل که در مدت 84 روز برداشت می شود و مناسب استان های فارس، خوزستان، گرگان و استان مرکزی کشور می باشد (کریمی و همکاران،1386).