بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر بهمنظور یافتن روش مناسب جهت افزایش درصد ریشهزایی قلمههای درخت توت در گلخانه انجام شد. پس از اعمال تیمار هورمونی ایندولبوتیریک اسید با غلظت صفر، 1000 و 2000 میلیگرم در لیتر بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار در بستر کشت کوکوپیت، پرلایت و پیتماس، پرلایت کشت گردید. پس از اتمام دورهی آزمایش ابتدا درصد قلمههای ریشهدار شده، تعداد برگ، سطح برگ، حجم ریشه، طول ریشه، وزنتر و وزن خشکریشهها اندازهگیری شده و ثبت گردید. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد قلمههای ریشهدار شده به ترتیب ارقام شاهتوت، کنموچی و توتسفید وکمترین تعداد قلمههای ریشهدار شده مربوط به ارقام ایچینویسه و توتمجنون میباشد. لیکن تیمار ایندول بوتیریک اسید در غلظت های 2000 و 1000 میلیگرم در لیتر به ترتیب بیشترین ریشهزایی را باعث شده است. تیمارهای بستر کاشت در ریشهزایی قلمهها بیشترین تعداد قلمههای ریشه دار شده مربوط به بستر کوکوپیت، پرلایت میباشد.
واژههای کلیدی: اکسین، بستر کشت، توت، قلمه
مقدمه
درخت توت - Morus spp - یک گیاه چوبی و دائمی از خانواده Moraceae بوده که دارای اندامهای رویشی و زایشی میباشد؛ که در مناطق نوغانداری بهمنظور تولید برگ کشت میگردد. تکثیر از طریق بذر به دلیل تفرق صفات، پایین بودن قوهنامیه، پوکی بذر، حمله حشرات بذر خوار و خواب بذر - فیزیولوژی و مورفولوژیکی - دشوار است، بنابراین یافتن راهکارهای دیگر جهت تکثیر اینگونه ازجمله قلمه میتواند مفید باشد - پیامنور و همکاران، . - 1393 تکثیر توت با استفاده از قلمه هنوز یکی از رایجترین روشها برای تکثیر کلونها میباشد . - salehisarodi et al,2016 - پایین بودن دمای هوا میتواند بهعنوان یکی از عوامل مؤثر در کاهش ریشهزایی قلمهها باشد درحالیکه با افزایش دما از 18 به 26 درجه سانتیگراد افزایش درصد قلمه-های ریشهدار شده را نشان میدهد - زرینبال و همکاران، 1384ریشهزایی قلمهها با توجه به فصل سال مشخص شد که 70 درصد قلمههای تهیهشده در زمان آذر تا بهمن ریشهدار شدند اما میزان ریشهدار شدن قلمههای تهیهشده در اردیبهشت و مردادماه تنها 20 درصد بود - صداقتکیش و همکاران، . - 1391 قطر قلمه عامل مهمی در ریشهزایی و با حجم کالوس دهی، تعداد ریشه، درصد کالوسزایی و درصد ریشهزایی از عوامل مهم در تهیه قلمه است - حاجنجاری و همکاران،. - 1392 تحقیقی بهمنظور بررسی ریشهزایی قلمه چوب سخت سیب رقم مالینگ مرتون 106 صورت گرفت نتایج نشان میدهد که استفاده ترکیب ایندولبوتیریکاسید، باکتری و کربوهیدراتها در افزایش ظرفیت و کیفیت ریشه موثراند . - kalyoncu et al, 2009 - نتایج یک تحقیق نشان داد که میزان هورمون داخلی درختان بر اساس فصل رشد ممکن است متفاوت باشد، بهطوریکه در فصل گرم - رشد - میزان هورمون درونی افزایش مییابد و لذا در فصول سرد غلظت بیشتر و در فصول گرم غلظت کمتر هورمون جهت ریشهزایی کافی مناسب میباشد - رمضانی و همکاران، . - 1384 استفاده از نفتالین استیک اسید در غلظتهای بالا می-تواند مانع از رشد جوانههای روی قلمه شود که درنهایت باعث ریشهدار نشدن قلمهها باشد - ابوطالبی جهرمی و همکاران، . - 1385 افزایش غلظت هورمون باعث افزایش تعداد ریشه اصلی و فرعی و طول قسمت ریشهدار میگردد و از طرفی منجر به کاهش میانگین طول ریشه اصلی و فرعی میشود - وطندوست جرتوده و همکاران، . - 1390 زخم کردن قسمت تحتانی قلمه، منجر به افزایش تقسیم سلولی در پارانشیمهای کنار لایه زاینده، افزایش اکسین و کربوهیدرات در ناحیه زخم افزایش تنفس سلولی، تجمع مواد فنولی و تحریک تولید اتیلن شده که همگی بر کیفیت و کمیت ریشهها موثراند - حبیبیکوتنایی، . - 1391 نتایج تحقیق غلظتهای مختلف هورمونی بر ریشهزایی دو رقم توت سفید و رقم توت سیاه نشان دادکه غلظتهای 3000 میلیگرم بر لیتر بیشترین درصد قلمههای ریشهدار شده را داشته و از طرفی غلظت 2000 میلیگرم بر لیتر بیشترین طول ریشه، وزنتر و وزنخشک ریشه را به همراه داشت . - amri et al, 2010 - اثر مثبت تنظیمکننده بر ریشهزایی قلمهها را میتوان به تأثیر اکسینها در تحریک تقسیم اولین یاختههای آغازگر ریشه نسبت داد و تا حدی با افزایش غلظت تنظیمکننده میزان ریشهزایی افزایش مییابد و پس از حد مشخص اثر تنظیمکننده منفی را دارا میباشد - داوری نژاد و همکاران، . - 1394 غلظت-های بالای اکسین سبب تخریب بافتهای تحتانی قلمه میشود و به این صورت درصد ریشهزایی کاهش مییابد و بهکارگیری اکسین با غلظت زیاد روی قلمههای ساقه میتواند از نمو جوانهها و حتی نمو شاخساره جلوگیری کند، همچنین در مورد بستر کشت محیط پرلایت به علت نگهداری آب کمتر نسبت به کوکوپیت مقدار اکسیژن بهمراتب زیادتر میباشد و همین امر در ریشه دهی بیشتر مؤثر میباشد . - koyuncu et al, 2003 - طی مطالعاتی بهمنظور تعیین بهترین پروتکل تکثیر رویشی اثرات سن گیاه و موقعیت قلمه ساقه بر ریشهزایی نشان داد قلمه تهیهشده از گیاهان جوان ریشهدهی بهتری برای تولید نهال باکیفیت بالا را باعث میشوند . - kalyoncu et al, 2009 - در تحقیقی اثر سطح برگ بر ریشهزایی قلمهها نتایج به این صورت بود که قلمههای با سطح برگ بالا بیشترین میانگین تعداد ریشه در قلمه را داشتند و قلمههای با سطح برگ پایین کمترین میانگین تعداد ریشه در قلمه را داشتند . - tchoundi et al, 2002 - هدف از این آزمایش بررسی اثر زمان قلمهگیری در ارقام مختلف و تیمارهای اکسینی در بستر کشتهای مختلف در جهت بهبود ریشهزایی توت بودهاست.
مواد و روشها
این آزمایش طی سال 1395 فاکتوریلدر قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تیمار و سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تربتحیدریه به اجرا درآمد. تیمارهای این آزمایش ارقام مختلف درخت توت همراه بسترکشت و هورمون بودند که ترتیب آنها بدینصورت بود:
آماده سازی بستر کشت
کوکوپیت تجاری باهدف کاهش هزینههای حمل، بهصورت قطعههای فشرده عرضه میشود. پیش از بهکارگیری آب برای باز و حجیم شدن، به آن افزوده شد تا بهصورت کامل یکنواخت درآید. روی پیتماس و پرلایت هیچ تیماری صورت نگرفت و به همان صورت اولیه مورداستفاده قرار گرفتند. سپس بسترهای کوکوپیت +پرلایت و پیتماس + پرلایت بهصورت حجمی 1 :1 باهم مخلوط و مورداستفاده قرار گرفتند.
آماده سازی هورمون
تیمار - 1 بدون هورمون که از آب مقطر بهعنوان شاهد استفاده گردید، تیمار 1000 - 2 میلیگرم هورمون ایندولبوتیریک اسید در یک لیتر آب و تیمار 2000 -3 میلیگرم هورمون ایندولبوتیریک اسید در یک لیتر آب - از هیدروکسید پتاسیم برای حل کردن هورمون ایندولبوتیریک اسید - استفاده گردید.
تیمار قلمه ها
قلمههای ارقام مختلف درخت توت در اوایل تابستان از ادارهی نوغانداری شهرستان تربتحیدریه تهیه گردید؛ تمام برگها به جزء دو برگ انتهایی قلمهها حذف گردید و سپس انتهای قلمهها پنج ثانیه سریع با هورمون تیمارگردیدند و در گلدانها با مواد آزمایش پر شدند قرار گرفتند در هر تکرار تعداد پنج قلمه کشت گردید.
داشت قلمه ها
آبیاری در تابستان هر 7 روز یکبار انجام میگرفت. گلدانها پس از کاشت در گلخانه در شرایط کنترلشده با دمای 25 - تا 23 درجه سانتیگراد - و به مدت 105 روز نگهداری گردیدند. در پایان آزمایش شاخصهای رشدی شامل رشد جوانهها، سطح برگ، درصد ریشهزایی، حجم ریشه، طول ریشه، وزنتر ریشه و وزن خشکریشه اندازهگیری شد. تجزیه آماری دادهها بهدستآمده از این آزمایش با نرمافزار sas jmp در سطح آماری پنج درصد با آزمون توکی صورت گرفت.
نتایج و بحث
بررسی نتایج آزمایشات انجامشده بر روی قلمههای تابستانه ارقام مختلف در سال 1395 نشان داده که غلظتهای هورمونی استفادهشده بیشترین ریشهزایی به ترتیب در رقمهای شاهتوت، کنموچی، توت سفید، توت مجنون و ایچینویسه رخداده است. همچنین بیشترین ریشهزایی در بستر کوکوپیت، پرلایت و با تیمار هورمونی 2000 میلیگرم بر لیتر IBA ایجاد شد.
جدول-1 میانگین مربعات اثر ارقام مختلف درخت توت، بستر و هورمون بر ریشهزایی قلمهها
درصد ریشه زایی
براساس نتایج بهدستآمده از آنالیز دادههای مربوط به قلمههای برگدار، تیمار هورمونی و بستر کشت بطور معنیداری باعث افزایش درصد ریشهزایی قلمهها نسبت به شاهد شدند. بین غلظت 2000 و 1000 میلیگرم بر لیتر IBA تفاوت معنیداری بر درصد ریشهزایی قلمهها وجود داشت. در غلظت 2000 میلیگرم در لیتر 60 درصد از قلمهها تولید ریشه نمودند. از نظر درصد ریشهزایی بین رقمهای مختلف از نظر آماری تفاوت معنیداری نشان داد - جدول . - 2 دلیل این امر را میتوان در تاثیر تنظیمکننده بر تحریک ریشههای نابجا و توسعه آغازندههای ریشه نهفته و از پیش تشکیلشده باشد. که با نتایج حیدر پور و همکاران - - 1392 مطابقت دارد.
طول ریشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها از نظر طول ریشه برای قلمههای تابستانه نشان داد که تیمارهای هورمونی و نوع قلمه بر میزان طول ریشه اثرگذار بودند. بیشترین مقدار طول ریشه در رقم توت سفید میباشد. همچنین طول ریشه در قلمه-های تیمار شده با 2000 میلیگرم در لیتر IBA بیشتر از سایر تیمارها بود - جدول . - 2
وزن تر و وزن خشک ریشه
مقایسه میانگینها حاکی از معنیدار بودن وزنتر و خشک ریشه با غلظت هورمونی در بستر کشتهای مختلف قلمههای توت بود - جدول . - 2 بیشترین وزنتر و وزن خشک در رقم شاهتوت با تیمار هورمونی 2000 میلیگرم بر لیتر IBA و در بستر کشت کوکوپیت، پرلایت به دست آمده است.
