بخشی از مقاله
چکیده
به منظور استفادهبهینه از آب آبیاري و کود نیتروِژن و تأثیر کم آبیاري و تیمارهاي کودي بر عملکرد کمی و کیفی ارقام برنج شیرودي و 843، آزمایشی به صورت اسپیلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي کاملا" تصادفی در 3 تکرار در مرکز تحقیقات برنج چپرسر واقع در شهرستان تنکابن در سال زراعی 1389 – 1390 انجام گرفت. عامل اصلی طرح دو رقم برنج شیرودي و 843 و فرعی آن شامل ترکیب فاکتور کود نیتروژن در سه سطح: -1 صفر به عنوان شاهد، 45 - 2 و 90 – 3 کیلوگرم در هکتار و فاکتور آبیاري در چهار سطح: -1 غرقاب 3- 5 - سانتی متر ارتفاع آب روي سطح خاك - ، -2 اشباع کامل، 85 -3 درصد نیاز آبی و 70 -4 درصد نیاز آبی در قالب 72 میکرولایسیمتر بود. در این آزمایش صفات عملکرد دانه، شاخص برداشت و بهروري آب مورد مطالعه قرار گرفتند.
نتایج آزمایش نشان داد که اثر متقابل آبیاري و کود نیتروژن بر عملکرد دانه و بهره وري آب تأثیر معنیداري داشت. تیمار رقم 843 وکود نیتروژن به میزان90 کیلوگرم در هکتار در سطح آبیاري غرقاب بیشترین میزان عملکرد دانه را حاصل نمود. اگرچه بیشترین مقدار عملکرد دانه برنج از تیمار غرقاب به دست آمد. اما بین تیمار آبیاري غرقاب و اشباع اختلاف معنیداري مشاهده نشد و با پذیرفتن کاهش جزئی عملکرد 6 - درصد - در تیمار آبیاري اشباع ،18 درصد در مصرف آب آبیاري نسبت به تیمار غرقاب صرفه جویی شد.
بیشترین بهرهوري مصرف آب نیز از تیمار رقم 843 و کود نیتروژن به میزان 90 کیلوگرم در هکتاردر سطح آبیاري غرقاب به دست آمد. اما بین تیمار آبیاري غرقاب و اشباع اختلاف معنیداري مشاهده نشد بنابراین به نظر میرسد با اعمال مدیریت مناسب آبیاري برنج در سطح اشباع و با قبول کاهش جزئی عملکرد کمی میتوان در مصرف آب صرفه جویی به عمل آورد.
مقدمه
برنج یکی از مهمترین منابع تأمین غذاي نیمی از مردم ایران است و بعد از گندم به عنوان مهمترین غله به شمار می آید به طوريکه سرانه مصرف هر ایرانی بالغ بر 38 کیلوگرم در سال می باشد - محدثی، . - 1385براي تولید 1 کیلوگرم دانه برنج، کشاورزان مجبورند که 2 تا3 برابرآب نسبت به سایر غلات استفاده کنند
با توجه به افزایش سرانه مصرف آب در کشور، محدودیت منابع آبی، افزایش جمعیت، نیاز روزافزون کشور به امنیت غذایی و پایین بودن راندمان آبیاري در مزارع، بازنگري روش هاي آبیاري امري اجتناب ناپذیر بوده و دراین راستا هرگونه تلاش در بخش کشاورزي بعنوان بزرگترین مصرف کننده آب و به ویژه زراعت برنج بعنوان پرمصرف ترین گیاه و رایج ترین کشت در شمال کشور که بیش از %75 سطح زیر کشت برنج کشور را تشکیل می دهد، قابل توجه است.
با توجه به محدود بودن منابع آبی در کشور ما ضروري است که برنامه ریزي دقیقی براي استفاده بهینه از منابع آبی موجود در کشور براي کشاورزي به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب و علی الخصوص برنج به عنوان پر مصرف ترین گیاه و رایج ترین کشت در شمال کشور صورت گیرد. روش معمول آبیاري در شالیزارها ایجاد غرقاب دائم در پاي بوته از ابتدا تا انتهاي فصل کشت می باشد. ولی این نحوه از مدیریت آبیاري موجب کاهش کارآیی مصرف آب در مزارع برنج می شود
از راه هاي غلبه براین مشکل می توان به کم آبیاري و روش آبیاري تناوبی اشاره نمود - رضایی، - 1382 که در استراتژي هاي کم آبیاري و تناوبی، فقط در زمان لازم و به اندازه مورد نیاز به گیاه آب داده می شود و تنها راه مقابله با محدودیت آب در بخش کشاورزي ارائه راهکارهاي نوین در زمینه مدیریت و برنامه ریزي آبیاري در جهت استفاده بهینه از منابع آب است که در واقع کاهش محصول در واحد سطح با افزایش محصول درواحد حجم آب مصرفی قابل جبران است.
گزارشات زیاد دیگري حاکی از این است که با اعمال دور مناسبی از آبیاري می توان بدون کاهش عملکرد و یا با درصد قابل قبولی از آن در مصرف آب صرفه جویی نمود. این گزارشات بهترین دور آبیاري براي رقم آپلند را 10 روزه - محمد و همکاران، - 1995، براي رقم بینام در گیلان را 5 روزه - قائمی، - 1373، براي رقم قریب 5 روزه، رقم چمپا 8 روزه، رقم مهر 5 روزه - سیادت، - 1351 و، براي رقم خزر در گیلان را دور آبیاري 5 روزه عنوان می کنند - نحوي،. - 1379 عدم تأمین نیاز تولیدات داخلی و نیاز به واردات برنج، محققین را بر آن داشته که علاوه بر به کارگیري روشهاي اصلاحی نظیر تولید ارقام پر محصول، از طریق رعایت اصول مصرف کودي، عملکرد هکتاري برنج را تا حد قابل ملاحظه اي افزایش داد
تخمین زده می شود که تا سال 2050 تولید برنج بایستی بالغ بر 50 درصد افزایش یابد که این افزایش تولید نیازمند اصلاح ارقام و اعمال مدیریت هاي صحیح زراعی است - نتانوسوکوتروباس،. - 2002 براي دستیابی به عملکرد بالا، حفظ حاصلخیزي خاك که از طریق مصرف متعادل کودهاي شیمیایی حاصل می شود ،ضروري است. نیتروژن مهمترین عنصر غذایی در تولید گیاهان زراعی و اولین عنصر غذایی محدود کننده عملکرد در زراعت برنج است
در مورد اثر نیتروژن بر عملکرد دانه در برنج تحقیقات متعددي انجام شده است. به طور کلی با افزایش مقدار نیتروژن تا یک حد معین عملکرد دانه به میزان قابل توجهی افزایش می یابد - سینگوجاین، 2000؛ بیندرا و همکاران،. - 2000 اگر بین نیاز گیاه به نیتروژن در مراحل مختلف رشد و مصرف این کود هماهنگی نباشد، نه تنها عملکرد بالا به دست نخواهد آمد، بلکه با توجه به وجود تبخیر و شستشوي زیاد نیتروژن در شالیزارها، این عنصر می تواند از دسترس گیاه خارج شود و باعث آلودگی هاي زیست محیطی گردد
کاظمی پشت مساري و همکاران،. - 2007 خسارت ناشی ازاحیاء نیتروژن در پدیده دنیتریفیکاسیون از کود نیتروژن به کار رفته در برنج فاریاب 10درصد می باشد - دي داتا و همکاران،1991؛راون و همکاران ، - 2002 لذا تقسیط کود نیتروژن می تواند در انواع ارقام برنج جهت افزایش قابلیت دسترسی به نیتروژن در مراحل حساس رشد گیاه مورد استفاده قرار گیرد
هدف از انجام این تحقیق مطالعه تعیین میزان مناسب آب آبیاري و کود نیتروژن بر عملکرد دانه، شاخص برداشت و بهروري آب می باشد و ارائه راه حلی جهت کاهش نصرف آب در کشت برنج باعث حفظ ذخایر آبی و افزایش توان تولید آب گردد. با توجه به موارد فوق هدف مطالعه حاضر بررسی تاثیر روش نیم پخت کردن بر خصوصیات فیزیکی به خصوص ابعاد دانه در طی فرایند نیم پخت کردن تا مرحله پخت آن می باشد.
مواد و روشها
این تحقیق در سال زراعی 1389 در محل ایستگاه تحقیقات برنج چپرسردر غرب استان مازندارن واقع در حد فاصل شهرستان تنکابن به رامسر انجام شده است. طول جغرافیایی آن 40 درجه و 56 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی آن 36 درجه و 54 دقیقه شمالی می باشد. فاصله آن با دریاي خزر 200 متر و فاصله آن با کوه 3000 متر و ارتفاع این مکان از سطح دریاي آزاد -20 متر است.
این آزمایش بصورت اسپیلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي پایه کامل تصادفی در 3 تکرار و با 2 تیمار آبیاري و نیتروژن اجرا گردید. فاکتور اصلی دو رقم برنج 843 وشیرودي، پلات فرعی سه سطح کود نیتروژن شامل: -1 صفر به عنوان شاهد، 45 - 2 و 90 – 3 کیلوگرم در هکتار و پلات فرعی فرعی چهارسطح آبیاري شامل: -1 غرقاب 3-5 cm - ارتفاع آب روي سطح خاك - ، -2 اشباع کامل، 85 -3 درصد نیاز آبی و 70 -4 درصد نیاز آبی اعمال گردید.
به منظور تهیه بستر مورد آزمایش ابتدا 72 میکرولایسیمتر پلاستیکی استوانه اي شکل به قطر 35 سانتیمتر و ارتفاع 40 سانتیمتر به رنگ سفید براي به حداقل رساندن تأثیر نور آفتاب بر بدنه تهیه گردید. به منظور کنترل آب و تسهیل نمونه برداري براي آزمایشات مورد نظر، میکرو لایسیمترها یی با کف بدون سوراخ انتخاب شد.
براي تهیه بستر خاك ابتدا مقدار مورد نیاز خاك موسسه تحقیقات پس از دیسک خوردن به محل اجراي آزمایش انتقال داده شد. به منظور یکدست و یکنواخت شدن خاك از سرند 10 میلیمتري استفاده شد. سپس یک نمونه خاك تهیه و تجزیه هاي لازم روي آنها انجام گرفت. سپس میکرو لایسیمترها با استفاده از خاك سرند شده تا 6 سانتی متر پایینتر از لبه فوقانی آنها پر شد و این ارتفاع به عنوان ارتفاع آزاد در نظر گرفته شد. بعد از غرقاب کردن میکرو لایسیمترها عملیات گلخرابی با دست انجام شد تا آماده عملیات نشا کاري شوندعملیات.
نشا کاري تقریباً بر طبق عرف منطقه و با توجه به شرایط موجود اعمال گردید. نصف کود مورد نیاز براي هر تیمار 6 روز پس از نشا کاري و نصف باقیمانده آن در مرحله بوتینگ اعمال گردید. براي اعمال سطوح آبیاري مورد نظر نیز از یکی از مدلهاي رایانهاي در زمینه کشاورزي مدل CROPWAT استفاده گردید.
این مدل براي انجام محاسبات استاندارد براي تخمین تبخیر و تعرق گیاه مرجع، نیاز آبی گیاهان و به خصوص سهولت در طراحی و مدیریت برنامه آبیاري می باشد. این مدل که توسط بخش توسعه آب و خاك FAO نوشته شده است. سرعت باد و ساعات آفتابی - ، میزان بارش مؤثر، گیاه، خاك و مدیریت آبیاري براي برنامه ریزي آبیاري از ایستگاه هواشناسی فرودگاه رامسر که در 12 کیلومتري محل انجام آزمایش قرار گرفته جمع آوري شد. نیاز آبی گیاه براي دو رقم برنج با مقدار آب آبیاري636، 522، 191 و 140 میلیمتر انجام گرفت.
پس از برداشت محصول، عملکرد تیمارها بر مبناي رطوبت 14 درصد و مابقی صفات محاسبه گردید. تجزیه داده هاي به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماري SAS نسخه 9/1انجام شد همچنین مقایسه میانگین تیمارها بااستفاده ازآزمون دانکن ودر سطح احتمال %5 انجام گرفت وترسیم شکل ها با استفاده از نرم افزار Excel انجام گرفت.
جدول -1 مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاك محل آزمایش در عمق صفر تا 30 سانتی متر قبل از نشاکاري
