بخشی از مقاله
چکیده :
رضایت مندی شهروندان از هر نوع فضای شهری تا حد زیادی بستگی به میزان بر آورده شدن نیاز ها و توقعات موردی آنها از آن فضا دارد. رضایت مندی ساکنین محله های مسکونی از محله هایشان نیز, وابسته به میزان تامین انتظارات و نیازهایشان از محله مسکونی آنها میباشد. وجود کاربری های فرامحله ای در محله های مسکونی به عنوان یکی از علل نارضایتی ساکنین محله های مسکونی میباشد .که معمولا به دلیل ترددهای بالای سواره و پیاده به درون محله موجب سلب آرامش ساکنین و عدم ایمنی و امنیت لازم میشود.در این تحقیق مطالعه مورد ی محله امام زاده حسن در منطقه 17 شهر تهران میباشد.
تحقیق به روش ترکیبی - کیفی و کمی - صورت گرفته است. گرد آوری اطلاعات به طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی از بین کتب و مقالات و نقشه های موجود و همچنین برداشت ها ی میدانی از طریق مشاهدات انجام شده است. تجزیه و تحلیل مطالعات و داده های گرد آوری شده به روش سوات و بر اساس تقسیم بندی ابعاد متیو کرمونا تدوین شده است.
نتایج حاکی از این است که این محله مسکونی به دلیل همجواری با بازارفرامحله ای امین الملک و همچنین عنصر مذهبی فرامحله ای امام زاده حسن , دارای ترددهای بالای سواره و پیاده در درون محله و در پی آن سلب آرامش ساکنین از محله میباشد. همچنین این محله دارای حس تعلق بسیار زیاد ساکنین و غیر ساکنین به علت وجود عنصر مذهبی امامزاده حسن میباشد .
راهکارهای پیشنهادی ارائه شده شامل : ارتقاء مؤلفه های کیفی زیست محیطی با تأکید بر مقاوم سازی ، تقویت و حفظ هویت محله , افزایش میزان تعاملات اجتماعی ساکنین در مرکزیت غیر مسکونی محله - فضای باز صحن امام زاده حسن - , کنترل تردد های عبوری به درون بخش مسکونی محله , بکارگیری کاربری های فرامحله ای فعال در شب در جهت افزایش حضورپذیری و میزان سرزندگی و ... میتواند در ایجاد آرامش , ایمنی , سرزندگی و آسایش ساکنین در راستای احساس رضایت از محله مسکونی نقش موثری را ایفا کند .
مقدمه:
محله مسکونی به عنوان یکی از اصلی ترین فضاهای شهری بشمار می آید. که میتواند نقش بسیار مهمی رادر رضایت شهروندان از زندگی اجتماعی و شخصی خود داشته باشد. رضایت مندی افراد ساکن در یک محله مسکونی از محل سکونتشان بستگی به عوامل متعددی دارد. نوع کاربری های موجود در محله , کالبد محله , نحوه دسترسی ها, تاسیسات و تجهیزات لازم , عناصر زیست محیطی و... میتوانند به عنوان عوامل تاثیر گذار در میزان رضایت ساکنین از محله مسکونیشان نام برد.
در این میان نقش عامل کاربریهای موجود در محله میتواند به عنوان نقطه قوت یا ضعف محله مسکونی در نظر گرفته شود .امروزه وجود کاربری های دارای حوزه نفوذ فرامحله ای در محله های مسکونی میتواند به عنوان یکی از عوامل اصلی نارضایتی شهروندان و عدم بر آورده شدن نیاز ها و توقعات آنها از محله های مسکونی باشد. در این تحقیق مطالعه مورد ی محله امام زاده حسن جنوبی در منطقه 17 تهران میباشد. این محله دارای کاربری های فرامحله ای متعدد از جمله بازار امین الملک و حرم امامزاده حسن میباشد.
وجود عنصر فرهنگی -مذهبی حرم امام زاده حسن , به عنوا ن کاربری فرامحله ای سازگار با فضای مسکونی , نقش بسیار بالایی در ایجاد حس تعلق برای ساکنین و غیر ساکنین محله و همچنین حفظ و تقویت هویت مذهبی محله داشته است . در عین حال وجود کاربر یهای تجاری فرامحله ای متعدد در محله ,موجب نارضایتی ساکنین و بر آورده نشدن نیازها و توقعات یک محله مسکونی شده است. در این تحقیق انتظار میرود بعد از بررسی ها و شناخت کافی از موقعیت و چگونگی وضعیت محله , راهبردها و پیشنهاداتی در راستای تامین انتظارات ساکنین از محله مسکونی ارائه شود.
پیشینه پژوهش:
واحد های همسایگی نوعی احساس امنیت فیزیکی و روانی را تامین میکنند که از محیط آشنا و قابل اطمینان ناشی میشود . دامنه گسترده ای از نشانه ها و علائم اجتماعی وجود دارد که بر اعتماد و قابل پیش بینی بودن رفتار کنشگران دلالت داردو عواملی همانند نمادهای مشترک , فرهنگ مشترک ,پیوندهای خویشاوندی , شهرت شخصی و... موجب میشود ساکنان احساس امنیت را در محله مسکونی تجربه کنند. احساسی که در بافت وسیع تر شهری همراه با خطرات فیزیکی , شدیدا به آن نیاز دارند
. نکته حائز اهمیت این است که واحد های همسایگی در فضای اجتماعی که بسامان , قابل پیشبینی و ایمن باشد بهتر میتوانند ساکنان را از امکانات برخوردار سازند - امیر کافی و فتحی , - 89 محققانی که بر عوامل فضایی تاکید میکنند , مهتقدند فضای عمومی ایمن در واحد ها ی همسایگی , فرصتی برای ملاقات و دیدار ساکنان فراهم میسازد و به توسعه پیوندهای اجتماعی محلی می انجامد - گل . - 87,تحقیقات نشان میدهد بخش عمده تماس های همسایگان در مکان های آموزشی ,ورزشی ,تفریحی و ... صورت میگیرد.این مکانها - فضاهای سبز و پارکها - با ایجاد فضایی مطبوع و جذاب تعامل همسایگان را تسهیل میکند .تعامل به نوبه خود موجب تقویت حس اجتماعی و دلبستگی به مکان میشود
توقعات و انتظارات موردی ازفضای شهری محله مسکونی دارای کابری های فرامحله ای :
آرامش: سکوت و خلوت نسبی, به تنهایی برای القای آرامش کافی نیست. برای آنکه فضایی بتواند آرامش ذهنی لازم را برای استفاده کنندگان فراهم کند باید از سلسله مراتب فضایی قابل درک برخوردار باشد.برای آنکه فرد در یک فضا احساس آرامش کند , توقع دارد که فضا از نظر کالبدی برایش قابل پیش بینی باشد.در چنین فضایی فرد احساس ابهام و سردر گمی بی مورد نمیکند و هر لحظه به طور ناخوشایندی غافلگیر نمیشود.
شرط اساسی قابل پیش بینی بودن آنست که فضا از وضوح کالبدی برخوردار باشد.یکی از مهمترین اهداف تامین وضوح در تقاطع ها آنست که خروج سواره و پیاده از درون کوچه ها و بن بست ها قابل رویت گردد تا سواره و پیاده های در حال حرکت در خیابان محلی بتوانند رفتار خود را نسبت به آنها پیشبینی کنند. وجود نور و عناصر طبیعی نیز از نظر روانی آرامش بخش است. کم بودن سر و صدا , کم بودن ازدحام خودروها , برخورداری از سلسله مراتب , قابل پیش بینی بودن فضا, وجود نظارت اجتماعی و حضور عناصر طبیعی از جمله موارد مهمی هستند که لازمه ایجاد آرامش در محله هستند
در محله هایی که دارای کاربری های با حوزه نفوذ فرامحله ای میباشند , معمولا رضایت شهروندان از میزان آرامش در محله تامین نمیشود. کاربری های دارای حوزه نفوذ فرامحله ای به دو دسته کاربری های سازگار و کاربری های ناسازگار با محله مسکونی تقسیم میشوند. که در این میان میتوان از کاربری های فرامحله ای سازگار با محله مسکونی به عنوان فرصتی در جهت بهبود وضعیت زندگی ساکنین و ارتقاء سطح رضایت شهروندان از محله مسکونی خود , استفاده کرد. و در مورد کاربری های فرامحله ای ناسازگار با محله مسکونی ,میتوان تغییرات کاربری , کالبدی ,تغییر دسترسی ها و...را انجام داد.
ایمنی: از آنجایی که خیابان محلی به عنوان یک فضای شهری باید محل تعاملات اجتماعی باشد , لذا ایمنی پیاده در آن از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا در صورت عدم وجود ایمنی لازم برای پیاده , شهروندان از حضور خود در فضا میکاهند و به عبور از آن اکتفا میکنند. ایمن بودن پیاده , ایمن بودن دوچرخه و ایمن بودن سواره همگی در کنار هم یک محله ایمن را ایجاد میکنند
تصادفات ترافیکی یکی از علل مر و میر در اکثر شهرهاست. خطر آسیب دیدگی به ویژه برای عبور و مرور کودکان با افزایش حجم ترافیک و سرعت بیش از 40کیلومتردر ساعت و افزایش پارک حاشیه ای اتومبیل ها کنار خیابان افزایش میابد .اثرات مضر این سوانح بر سلامت فراتر از خطر آسیب دیدگی , به خصوص برای کودکان است . ترس از خطر تصادف ممکن است منجر به ممانعت از بازی کودکان توسط پدر و مادر در خیابان , یا پیاده روی و دوپرخه سواری تا مدرسه شود که سبب کم شدن حضور و فعالیت و کودکان میشود. موضوع امنیت به چگونگی و میزان استفاده از فضاهای شهری نیز مربوط میشود
در فضاهای شهری , به خصوص محله های مسکونی که دارای کاربری های فرامحله ای هستند, به دلیل ترددهای بالای سواره و پیاده ناشی از رجوع به این کاربری ها , ایمنی سواره و پیاده در مقابل یکدیگر تامین نمیشود . و همین موضوع موجب نارضایتی شهروندان از فضای شهری مورد نظر میشود. که این مطلب ,کاهش حضور پذیری و تعاملات اجتماعی را در بر دارد.
سرزندگی: ایجاد تنوع در عین سازگاری عملکردها گام اساسی در جهت سرزنده نمودن فضای شهری میباشد. تنوع در نوع کاربری های همجوار باعث جذب گرو ههای مختلف سنی , اجتماعی و فرهنگی شده است.
