بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای عمومی مجتمع های مسکونی فضاهایی هستند که به خدمات عمومی ساکنین مرتبط است و شامل فضای باز و فضاهای مشترک میباشد. امروزه در مجتمع های مسکونی ، تعاملات اجتماعی به خوبی صورت نمی گیرد که از دلایل آن می توان به کمبود و نقص در فضاهای عمومی مجتمع های مسکونی اشاره نمود. در واقع این فضاها باید به گونه ای باشند که امکان ارتباط ساکنین با یکدیگر را فراهم سازند. در این تحقیق قصد داریم بررسی کنیم که فضاهای عمومی چگونه میتواند باعث افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین شود و چه عواملی موثر میباشد.
برای بررسی موضوع از روش اسنادی کتابخانه ای و چک لیست استفاده شده است و این نتیجه بدست آمده است که فضاهای عمومی در مجتمع های مسکونی تاثیر گذار هستند و میتوانند باعث افزایش یا کاهش روابط اجتماعی افراد شود. این عوامل شامل: خوانایی، امکانات، امنیت، ایمنی، زیست محیطی ، تناسبات و مقیاس ، توجه به نیازهای کودکان و سالمندان، حفظ حریم خصوصی و آرامش ساکنین و تنوع و سازگاری می شود.بدین معنا که هر چه این عوامل بیشتر رعایت شود و به این عوامل بیشتر توجه شود ، افراد بیشتر با یکدیگر به تعامل میپردازند.
-1 مقدمه
انسان ها در سراسیمگی شهرهای امروز، دنبال فضاهایی با هویت های ویژه هستند تا بتوانند علاوه بر تامین آسایش و تعامل با همنوعان، در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعا لی خود نائل شوند. رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و شکل گیری مقیاس جدیدی از رشد شهری در طی دهه های اخیر باعث شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالشهای تازه ای چون افزایش نابه هنجاریهای اجتماعی، کمرنگ شدن هویت و حس تعلق اجتماعی و درمجموع کاهش کیفیت زندگی مواجه شود خانه مکانی است که فرد، بیشترین برخورد و رفت وآمد را در سطح آن دارد، فضاهای عمومی عنصر مهمی در شکلگیری تعاملات اجتماعی در میان ساکنان آن است.
ازآنجاکه فضاهای عمومی در شکل دهی تعاملات اجتماعی ایفا می کنند، لذا با خلق مجموعه ای متمرکز به وسیله جذابیتهای عرصه جمعی آن، می توانند کاری کنند که ساکنین از آن فضا استفاده کنند که این میتواند با تعاملات اجتماعی همراه باشد. - قنبران و جعفری، - 1393دراصل فضاهای باز، فضاهایی هستند که در آن نیازهای اجتماعی انسان تامین می شده است. در دوران معاصر فضاهای باز ،تامین کننده نیازهای اجتماعی نبوده و سبب قطع رابطه اجتماعی شده است.
- صمدی فر و همکاران، - 1392 در اثر کیفیت پایین فضای عمومی در مجتمع مسکونی احساس آرامش و امنیت برای ساکنین آن میتواند ، شوق حضور در فضا را از انسان بگیرد و باعث شود تعاملات اجتماعی کم شده و فضای بیگانه ای برای انسان فراهم شود. - حبیبی، - 1380 خانه آدمی در بلوک های مسکونی در پشت چند پنجره یکنواخت و هم شکل با دیگران قرار دارد که نه فقط برای میهمان بلکه برای افراد خانواده نیز تشخیص آن از بیرون مشکل است.
در اثر چنین برنامه ریزی و طراحی ، این گونه انبوه سازی های کلیشه ای ، انسان ها به صورت توده در کنار هم قرار گیرند و به جای اینکه گروه های اجتماعی مثبت گرا و هدفمندی تشکیل گردد، انبوهی از نفرها تشکیل می شود که کنار هم قرار گرفتن آنها فقط ازدحام، شلوغی و هرج و مرج را در پی دارد - ضرغامی، . - 1389 یعنی سیاست ساخت تولید مسکن حداقل و انبوه سازی آن در ایران، بدون در نظر گرفتن نیازهای مختلف انسانی و نتایج روانشناختی آن، از مسائلی است که زندگی فردی و اجتماعی ساکنین را با مشکلات و نابه سامانی ها متعدد مواجه کرده است.
در واقع امروزه انسان ها به دلایل مختلف ملزم به زندگی در مجموعه های چندین خانواری هستند، اما نه تنها از مزایای زندگی جمعی برخوردار نیستند بلکه این امر را عاملی برای خدشه دار شدن حس خلوت و زندگی فردی خود می دانند . این موضوع باعث بروز نابه سامانی هایی در زندگی ساکنین شده و در نتیجه روز به روز انسان ها را از یکدیگر دورتر و تنها تر نموده است.
- یزدانی و تیموری، - 1391 بر اساس مدلهایی که برای تعریف نیازهای انسانی مطرح شده اند، از جمله مقیاس احساسات اصلی در رقابت و سلسله مراتب نیازهای انسانی آبراهام مازلو با هم بودن و تعاملات اجتماعی ،یکی از موارد مهم و ضروری می باشد. در این روابط حداقل دو نفر یا بیشتر مشارکت دارند و شکل گیری آن وابسته به انگیزش اجتماعی و پاسخ آن است.
انگیزش ها به عنوان عوامل هدایتگر رفتار انسان، از یک طرف به باورها، نگرش ها، ترجیحات و دیگر جنبه های شخصیتی ویژه افراد ،وابسته هستند و از طرف دیگر تحت تاثیر محیط کالبدی اند که فرد در آن حضور می یابد - یزدانفر و همکاران، . - 1392 از رسالت های طراحان و معماران که مشکلات تعاملات افراد در فضاهای عمومی را برطرف کرده و به خلق رابطه ای متناسب بین انسانها و کالبد اطرافشان بپردازند.
برای نیل به این هدف، خالقان فضا باید به درک صحیحی از رفتار انسان در محیط برسند، به گونه ای که بین انسان و مکان پیوند ایجاد کند. آپارتمان نشینی، به دلیل دارا بودن از فضای کم و کوچک برای زندگی، استفاده از فضاهایی عمومی را میطلبد.مجتمع نباید چندان بزرگ باشد که فرد نسبت به آن حس مالکیت و خودی نداشته باشد و نه چندان کوچک که تبدیل به حیاط خصوصی گردد و تحقق آن با امکانات امروزی مشکل گردد. - بهزادفر و قاضی زاده، - 1389
اصطلاح فضای عمومی در بسیاری موارد بجای فضای باز استفاده می شود. مشکل اصلی این پژوهش این است که در فضای عمومی مجتمع های مسکونی برخی عوامل میتواند منجر به افزایش تعاملات شود و ما میخواهیم این عوامل را شناسایی کنیم. فضاهای باز از گذشته های بسیار دور در زندگی انسان نقش پررنگی داشته اند و در آن رخدادها و رفتارهای فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف در آنها اتفاق افتاده است. درسال های اخیر نقش فضاهای باز در معماری مسکونی کشور تنزل یافته است و بسیاری از عملکردهای آن دستخوش تغییر شده است.
به طوری که در بسیاری از موارد فضای باز به محلی برای گذر تبدیل شده است که بروز این تغییرات و کاهش نقش فضاهای باز علاوه بر تاثیر بر جنبه های زیبایی شناسانه معماری ، برسلامت روحی و جسمی کاربران و به طور خاص اقشار خاصی مانند کودکان، سالمندان و زنان که قسمت بیشتری از زمان خود را در فضاهای مسکونی و فضاهای باز بلافصل آن می¬گذرانند ، تاثیر گذار است . - علی الحسابی و رضایی، - 1387
طی دهه های اخیر و به دنبال رشد شهرنشینی ، الگوی تولید مسکن در کشورهای مختلف تغییر کرده است. آپارتمان نشینی مهم ترین تحولات فرایند اسکان بشر طی این سال ها در شهرها به حساب می آید. در ایران یکی از راه های پاسخ به نیاز مسکن ، تولید مسکن انبوه در قالب مجتمع های مسکونی است. - یزدانی و تیموری، - 1392 امروزه با حذف حیاط خصوصی از مجتمع های مسکونی استفاده از فضای باز عمومی رواج بیشتری یافته است . با افزایش جمعیت و تراکم شهری و همچنین افزایش گرمای زمین توجه به طراحی فضای باز اهمیت یافته است.
خانه های امروزی امکانات و شرایط زندگی امروز اجازه ی زندگی در خانه های ویلایی را به بسیاری از شهروندان نمیدهد و قابلیت پاسخگویی به بسیاری از نیازمندی های انسان را ندارند و این ممکن است باعث نارضایتی ارتباط مستحکم با طبیعت و تعاملات اجتماعی در دراز مدت شود و در این خانه ها به وجود فضایی مکمل در کنار فضای داخلی آپارتمانها، جهت پاسخگویی به نیازهای تفریحی، ایجاد رابطه ی مستمر با طبیعت و گسترش بخشی از عملکردهای فضای داخل به خارج ضرورت توجه به فضای باز عمومی را نشان میدهد. همچنین توجه به فضاهای باز، به عنوان محلی برای برقراری تعاملات اجتماعی و در پی آن افزایش حضور مردم و در نتیجه افزایش امنیت اجتماعی و ایجاد حس مسئولیت در ساکنان نسبت به محل زندگی خود ضروری است. - بهزادفر و قاضی زاده، - 1389
-2 اهداف تحقیق
هدف از این پژوهش این است که عوامل موثر در فضاهای عمومی که بر تعاملات اجتماعی تاثیرگذار است را شناسایی کنیم.
-3 سؤالات تحقیق
- فضای عمومی مجتمع های مسکونی چگونه میتواند باعث افزایش اجتماع پذیری ساکنان آن شود؟
-4 روش تحقیق
روش گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش، اسنادی ،کتابخانه ای بوده زیرا از کتب و مقالات دست اول مرتبط استفاده شده است . همچنین از روش چک لیست عوامب تاثیر گذار در فضاهای عمومی شناسایی می شوند. برای این کار ابتدا پیشینه تحقیقات انجام شده را مورد بررسی قرار میدهیم سپس با توجه به نتیجه عوامل را شناسایی کرده و به تعریف هر یک میپردازیم تا مشخص شود این عوامل چگونه میتواند تاثیر گذار باشد.
-5 پیشینه تحقیق
ذبیحی و همکاران - - 1390 در مقاله خود به موضوع رابطه رضایت از مجتمع های مسکونی و روابط انسانی پرداختند. آنها بیان داشتند که مساله اصلی این است که در سال های اخیر تقاضا برای سکونت در مجتمع های مسکونی افزایش یافته، سرعت این افزایش بسته به اندازه شهر و نرخ رشد جمعیت آن متفاوت بوده است .در این تحقیق سعی شده که عوامل موثر بر رضایت و تاثیر آن بر روابط افراد در مجتمع های مسکونی، بدست آید. در واقع هدف تحقیق، شناخت عوامل موثر بر رضایت، بررسی میزان رضایت از یک محیط ، کشف رابطه بین میزان رضایت از یک محیط و تاثیر آن محیط بر روابط افراد می باشد.
به طور کلی عوامل محیطی و معماری که باعث رضایت فرد شده است و در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است شامل: دسترسی ها - دسترسی سواره و پیاده و تفکیک آن، دسترسی به راه پله ، آسانسور و دسترسی به کاربری های مهم شهری - ، توده و فضا - سطح اشغال و تراکم مناسب، چیدمان مطلوب بلوک ها - ، سیمای شهری- محیط زیست - دید و چشم انداز مناسب، فرم و سیمای مطلوب ساختمان ها، فضای سبز مناسب، هواو جریان باد مناسب، عدم وجود آلودگی های صوتی - ، معیارهای اجتماعی فرهنگی - آشنایی با روابط همسایگی ، مشارکت در فعالیت های اجتماعی و امنیت و حفاظت مطلوب - ، واحدهای مسکونی - تناسبات، رنگ، نور، تفکیک حریم های عمومی و خصوصی و ابعاد فضاها - و امکانات مجتمع ها - ورزشی ، خدماتی و. تفریحی - میباشد و این نتیجه بدست آمده که هر قدر احساس رضایت از یک مجتمع مسکونی بالاتر رود، میزان تاثیرگذاری عوامل معماری و محیطی مجتمع بر روابط افراد نیز به همان میزان بیشتر خواهد شد.
یزدانی و تیموری - - 1391 در مقاله خود به موضوع تاثیر فضاهای باز در مجتمع های مسکونی به منظور افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین پرداخته اند. در این تحقیق تاثیر فضاهای باز مجتمع های مسکونی بر افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین در شهر اصفهان، بررسی شده است. روش تحقیق با توجه به اهداف از نوع کاربردی پیمایشی بوده است.جهت جمع آوری مطالب از برداشت میدانی - مصاحبه و پرسشنامه - استفاده شده است.
