بخشی از مقاله
چکیده
با افزایش جمعیت و رشد فزاینده شهرنشینی و همچنین پیشرفت تکنولوژی، الگوی تولید بلندمرتبه را میتوان از مهمترین تحولات فرآیند اسکان بشر در شهرها به شمار آورد. امروزه مجتمعهای مسکونی، اولین و مهمترین مرکز اجتماع فرد پس از خانه و خانواده محسوب میشود چرا که این مجتمعها جایگزین محلات قدیمی شهری گشته است؛ از آنجا که روابط اجتماعی یکی از موارد ضروری در سلسله مراتب نیازهای مازلو میباشد، بیتوجهی به آن و درنظرنگرفتن پیامدهای روانشناسی آن در مجتمعهای بلندمرتبه مسکونی، میتواند زندگی فردی و اجتماعی ساکنین را با مشکلاتی مواجه سازد. هدف از این مقاله بررسی جایگاه تعاملات اجتماعی در محلات مسکونی و خانههای سنتی و مقایسه آن با جایگاه تعاملات اجتماعی در مجتمع های بلند مرتبه مسکونی میباشد.
امروزه با تغییر شکل محلات مسکونی به مجتمعهای بلند مرتبه مسکونی، بسیاری از فضاهای شهری اجتماعی مردم حذف گردیده و با جایگزین شدن واحدهای کوچک آپارتمانی به جای خانههای سنتی ایرانی، حیاطها، ایوانها، هشتی و درگاه تنها به راهرویی منتهی به چند واحد آپارتمانی بدل گشته است؛ فضاهای روابط و تعاملات میان همسایگان به حداقل ممکن رسیده و نمیتوان انتظار تعاملات اجتماعی عمیقی از ساکنین مجتمعهای بلند مرتبه مسکونی داشت.
کلیدواژهها: تعاملات اجتماعی، محلات مسکونی، خانه، مجتمع های بلند مرتبه.
مقدمه
خانه به عنوان اولین سکونتگاه و فضایی که انسان بیشترین وقت خود را در آن میگذراند همواره در نظر معماران جایگاه خاصی داشته و ازدیدگاههای مختلفی به آن پرداخته شدهاست. توجه به مسائل فلسفی، جامعه شناسی، روانشناسی، فرهنگی، زیباییشناسی، عملکردی و ... از جمله این دیدگاهها هستند. ناسالم بودن خانه علاوه بر جسم بر مسائل روانی و اجتماعی مانند افسردگی، گوشهگیری، استرس و ناهنجاریهای رفتاری تأثیر میگذارد. رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت در سالهای اخیر باعث شده است که شهرها با کمبود فضا مواجه شوند و آپارتماننشینی با همهی محاسن و معایبی که دارد در کشور ما متداول گردد.
انسانها در سراسیمگی شهرهای امروز، به دنبال عرصههایی با هویتهای ویژه هستند تا علاوه بر تأمین آسایش و تعامل با همنوعان، در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعالی خود نائل شوند. رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و شکل-گیری مقیاس جدیدی از رشد شهری در طی دهههای اخیر موجب شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالشهای تازهای چون افزایش نابهنجاریهای اجتماعی، کمرنگ شدن هویت و حس تعلق اجتماعی و درمجموع کاهش کیفیت زندگی مواجه شود. از این نظر، استفاده و تخصیص فضاهای عمومی مسئلهای است که باید در مطالعات زندگی روزانه کسانی که در شهرها زندگی میکنند مورد بررسی قرار گیرد.
تحولات تکنولوژیک، گرایشهای اقتصادی و دیدگاههای زیباییشناسی خاص، سبب گردیده است که به منظر شهری، فضای باز عمومی و روابط اجتماعی بین شهروندان و بهویژه به تأثیر کیفیت این فضاها در سلامتی ساکنان توجه کمتری شود. این وضعیت موجب شدهاست شهرها، مراکز محلات و واحدهای همسایگی و مجتمعهای مسکونی به سرچشمه بروز ناراحتی-های جسمی و روانی برای ساکنان آنها، تبدیل گردد.
خانه آدمی در بلوکهای مسکونی در پشت چند پنجره یکنواخت و هم شکل با دیگران قرار دارد که نه فقط برای میهمان، بلکه برای افراد خانواده نیز تشخیص آن از بیرون مشکل است؛ در اثر چنین برنامهریزی و طراحی اینگونه انبوهسازیهای کلیشهای، انسانها به صورت توده در کنارهم قرار میگیرند و به جای این که گروههای اجتماعی مثبتگرا و هدفمندی تشکیل گردد، انبوهی از نفرها تشکیل میشود که کنارهم قرار گرفتن آنها فقط ازدحام، شلوغی و هرجومرج را در پی دارد.
مطالعات حاکی از آن است که زندگی در یک مجتمع مسکونی پر رفتوآمد و شلوغ میتواند خسارات جبرانناپذیری به تعاملات و ارتباطات اجتماعی ساکنین آن وارد آورد. امید است با مطالعه و پژوهش بر انبوهسازی در مجتمعهای مسکونی بلندمرتبه و طراحی و تخصیص فضاهای جمعی واجد کیفیات برای ساکنین ساختمانهای بلند مرتبه اثراتی مطلوب بر میزان تعاملات اجتماعی میان ساکنین داشته باشد.
مفهوم تعاملات اجتماعی
تعاملات اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها میگردد. شدت و نوع رابطه مردم و مبادلات بین آنها را تعاملات اجتماعی گویند.دانشپور معتقد است: تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده است؛ البته تعاریف دیگری نیز برای تعاملات اجتماعی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط میتواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیتهای متناسب و در نتیجه نقشپذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروهها و شبکه-های اجتماعی است.
تبریزی برای تعاملات اجتماعی وجوه مثبت و منفی میبیند و تعاملات اجتماعی را ارتباط میان دونفر یا دوگروه بیان میکند که این روابط میتواند به صورت همکاری، تفاهم و دوستی باشد و هم میتواند بهصورت تضاد، کشمکش و بیتفاوتی باشد. روابط اجتماعی ارتباط متقابل انسانها و جهتگیری رفتاری آن هاست که می تواند در جهت دوستی یا دشمنی باشد. - تبریزی، - 1393 انواع تعاملات اجتماعی، دو نوع فعال و منفعل بوده که نوع منفعل آن نگاه کردن به مردم و همچنین خلوت در میان عموم می باشد. در صورتی که نوع فعال آن از برخوردهای احتمالی و کوتاهمدت تا روابط نیمه صمیمی تا صمیمی را در برمیگیرد.
تعامل اجتماعی به فرآیند تحریک متقابل تعریف شده و حداقل میان دو نفر انجام میپذیرد. انواع تعاملات اجتماعی، دو نوع فعال و منفعل میباشد. نوع منفعل آن نگاهکردن به مردم و همچنین خلوت در میان عموم بوده در صورتی که نوع فعال آن از برخوردهای احتمالی و کوتاهمدت تا روابط نیمهصمیمی تا صمیمی را در برمیگیرد. شدت و نوع رابطه مردم و مبادلات بین آنها را تعاملات اجتماعی گویند و چگونگی طراحی یک فضای شهری در میزان تعاملات اجتماعی بسیار اثرگذار است. تعاملات اجتماعی مردم یکی از اجزای سازنده حس مشارکت اجتماعی بوده که خود منجر به پایداری اجتماعی میگردد.تعاملات اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها میگردد.
شدت و نوع رابطه مردم و مبادلات بین آنها را تعاملات اجتماعی گویند.در بررسی مفهوم تعاملات اجتماعی در فضا، مفهومی چون اجتماع پذیری مورد مطالعه قرار میگیرد که لنگ به نقل از هال محیط از نظر اجتماع پذیری به دو دستهی اجتماع پذیر و اجتماعگریز تقسیم میشود. محیط اجتماع پذیر محیطی است که در آن تعاملات اجتماعی و رابطه بین افراد در حد قابل توجهی باشد. فضای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است که بر اساس پایههای فکری خردگرایانه، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی و نیز ارزشهای انسانی شکل میگیرد. تعاملات اجتماعی در کاملترین تعریف خود، در تمامی ابعاد قابل طرح در فضاهای عمومی، در فضاهای شهری به منصه ظهور می رسد.
مفهوم محله مسکونی
همانند دیگر مفاهیم مرتبط با شهر، در تعریف محله نیز تنوع زیادی به چشم میخورد. این موضوع ناشی ازتلاش رشتههای مختلف درتعریف این مقوله است. تعاریف ارائه شده توسط متخصصین مختلف دارای وجوه اشتراک وافتراق است. اغلب این متخصصین درتعریف خود یا برعوامل کالبدی و فیزیکی محله و یا برعوامل اجتماعی و فرهنگی تأکید کردهاند، البته این موضوع ناشی ازماهیت خود محله است که ماهیت اجتماعی و کالبدی راتوأماً دارد. از طرفی مفهوم محله در هر کشوری تعریفی خاص دارد؛ بهعنوان نمونه در کشور مراکش محله کمتر مفهوم اداری یا تجاری دارد بلکه بیشتر مفهومی سمبلیک است.
