بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش بهمنظور بررسی تأثیر نیتروژن بر رقابت گندم با بیوتیپهاي حساس و مقاوم خردل وحشی به علفکش تريبنورونمتیل، در دانشگاه گنبدکاووس و ایستگاه تحقیقات کشاورزي گنبدکاووس به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در گلدان در دو سال زراعی 1393-95 اجرا شد. در این آزمایش، شش سطح نیتروژن خالص 0 - ، 25 ، 50، 75، 100، 125 و 150 کیلوگرم در هکتار و کود سولفات آمونیوم بهعنوان منبع نیتروژن - و سه تراکم گندم 0 - ، 4 و 8 بوته در گلدان - به کار برده شد. پس از یک ماه نصف گیاهان گلدانها برداشت و پس از خشک شدن، توزین شد. دو هفته بعد از برداشت اول و هفتهاي یک بار در دو هفته آخر همان مقادیر نیتروژن به ترتیب اضافه شد. باقی گیاهان هر گلدان نیز پس از 62 روز دوباره برداشت و توزین شدند. نتایج نشان داد که در مراحل اول و دوم اندازه گیري شاخصها - به ترتیب در زمانی که بوتههاي گندم در مرحله سه برگی قرار داشتند و نیز در زمانی که بوتههاي گندم در حال ساقه دهی بودند - ، بوتههاي گندم نسبت به بوتههاي خردل وحشی، به میزان بیشتري تحت تأثیر تیمارها قرار گرفتند بوتههاي گندم هنگامی که در رقابت با توده مقاوم خردل وحشی و قرار میگیرند داراي زیست توده بیشتري بودند و همچنین، بوتههاي حاصل از بذور قرمز خردل وحشی، باعث کاهش زیست توده گندم شدند اما این کاهش معنیدار نبود.
مقدمه
وجود علفهاي هرز با تداخل در رشد گیاه زراعی، باعث کاهش عملکرد محصول میشود - سلطانی و همکاران، - 2016 و این نوع خسارت علفهاي هرز در سراسر جهان، تولید گیاه زراعی را تحت تأثیر قرار میدهد - چاهان و اوپرا، . - 2012 به نظر میرسد کنترل علفهاي هرز به روش شیمیایی و با استفاده از علفکشها، به صرفهترین روش مدیریت علفهاي هرز است اما استفاده متوالی از یک علفکش خاص جهت کاهش تداخل علفهاي هرز، باعث القاي فشار انتخابی بر روي جمعیتهاي علف هرز میشود و ممکن است پدیده مقاومت علفهاي هرز ایجاد شود - بوسی و پاولز، . - 2013 مقاومت علفهاي هرز در 251 گونه علفهاي هرز گزارش شده است که بر اساس نحوه عمل علفکش دستهبندي شدهاند - هیپ، . - 2018 گزارش شده است که تودههاي مقاوم به علفکش، داراي شایستگی لازم جهت انتقال منابع خود به سمت مکانیسمهاي مقاومت هستند و به عبارت دیگر، در گیاهان مقاوم، این انتقال نسبت به فرایندهاي رشد و تولیدمثل ارجحیت دارد یکی از این مواد غذایی مهم درون گیاه، نیتروژن است. مدیریت مصرف کودهاي نیتروژندار به عنوان جزئی از مدیریت تلفیقی علفهاي هرز محصولات زراعی معرفی شده است - پترسون، . - 2003 بر این اساس هر روشی که بتواند بازیافت نیتروژن از خاك را از طریق علفهاي هرز و گیاه زراعی به ترتیب کاهش و افزایش دهد، در کنترل علفهاي هرز مؤثر است - مرادي تلاوت و سیادت، . - 1394 خردل وحشی علف هرزي یکساله و زمستانه است که به عنوان اصلیترین علف هرز پهن برگ در اکثر کشتهاي پاییزه به ویژه گندم، مطرح است. کاربرد نیتروژن ممکن است نمود علفکشها را تحت تأثیر قرار دهد و با افزایش ارتفاع، سطح برگ و سرعت توسعه سطح برگ میتواند موجب بهبود توانایی رقابتی گیاهان شود - بلاکشو و براندت، . - 2008 بنابراین میزان فراهمی نیتروژن میتواند شاخصهاي رشدي و فیزیولوژیکی علفهاي هرز را در اوایل فصل زراعی تحت تأثیر قرار دهد. لذا این مطالعه، جهت بررسی تأثیر نیتروژن بر رقابت گندم با بییوتیپهاي حساس و مقاوم خردل وحشی به علفکش تريبنورونمتیل انجام گردید.
مواد و روشها
پس از غربالگري نمونههاي بذور خردل وحشی، از میان بیوتیپهاي حساس و مقاوم و همچنین از هر بیوتیپ مقاوم و حساس نیز بذور تیره - سال اول - و قرمز - سال دوم - به طور جداگانه در آزمایش گلخانهاي بصورت آزمایشات فاکتوریل در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این آزمایش از شش سطح نیتروژن و سه سطح تراکم گندم با دو بار برداشت در زمانهاي پس از کاشت - حدود یک ماه و دو ماه پس از کاشت - در گلدانهایی با قطر 18 سانتی متر و عمق 15 سانتی متر اجرا شد. نیتروژن موجود در خاك گلدانها با غرقاب کردن و زهکش آن به مدت 2 روز کم شد - لن هوف و همکاران، . - 2013 نمونه خاك گلدانها قبل از اجراي آزمایش در آزمایشگاه خاکشناسی از نظر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده آلی تعیین گردید. سپس به گلدانها مقادیر 0، 25 ،50، 75، 100، 125 و 150 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص با کاربرد کود سولفات آمونیوم بهعنوان منبع نیتروژن به ترتیب به مقادیر 0، 119، 238، 357، 476، 595 و 714 کیلوگرم در هکتار اضافه شد. در وسط هر گلدان 8 بذر خردل وحشی در عمق 2 سانتی متري کشت شد و گندم در تراکمهاي 0، 6 و 12 به طور یکنواخت در گلدانهاي مختلف کشت گردید. پس از رویش خردل وحشی با وجین به 4 بوته در گلدان و گندم نیز به تراکم 0، 4 و 8 بوته در گلدان رسید. پس از یک ماه نصف گلدانها برداشت و پس از خشک شدن در دماي 40 درجه سانتی گراد به مدت 10 روز توزین شد. دو هفته بعد از برداشت اول و هفتهاي یک بار در دو هفته آخر همان مقادیر نیتروژن به ترتیب اضافه شد - لن هوف و همکاران، . - 2013 باقی گیاهان هر گلدان نیز پس از 62 روز دوباره برداشت و توزین شدند. تجزیه و تحلیل آماري به کمک نرم افزار آماري SAS و مقایسه میانگین با استفاده از روش LSD انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس حاکی از آن بود در مراحل اول و دوم اندازه گیري شاخصها - به ترتیب در زمانی که بوتههاي گندم در مرحله 3 برگی قرار داشتند و نیز در زمانی که بوتههاي گندم در حال ساقه دهی بودند - ، بوتههاي گندم نسبت به بوتههاي خردل وحشی، به میزان بیشتري تحت تأثیر تیمارها قرار گرفتند - جدول . - 1 مقاومت در رنگ بذور بیوتیپهاي خردل وحشی، نیتروژن، تراکم گندم در نیتروژن، تراکم گندم در رنگ بذور خردل وحشی در نوع مقاومت در نیتروژن در سطح یک درصد معنیدار بود. این مسئله بیانگر آن است که در مراحل فنولوژیکی بالاتر گندم نسبت به رقابت با خردل وحشی حساسیت بیشتري پیدا میکند. این مورد ممکن است بدلیل افزایش قدرت رقابت خردل وحشی باشد. مقایسه میانگین اثر متقابل مقاومت و رنگ بذور بر وزن خشک گندم نشان داد که که بوتههاي گندم هنگامی که در رقابت با توده مقاوم خردل وحشی و قرار میگیرند داراي زیست توده بیشتري بودند و همچنین، بوتههاي حاصل از بذور قرمز خردل وحشی، باعث کاهش زیست توده گندم شدند اما این کاهش معنیدار نبود - شکل . - 1
جدول .1 تجزیه واریانس مربوط به مراحل 3 برگی گندم و مرحله ابتداي ساقه دهی گندم
ns، * و ** به ترتیب فاقد تفاوت معنیدار و معنیدار در سطح احتمال 5 و 1 درصد
چهار بوته خردل وحشی+ هشت بوته گندم چهار بوته خردل وحشی+ چهار بوته گندم 3
شکل .1 اثر متقابل مقاومت و رنگ بذور بر وزن خشک گندم - حروف مشابه نشان دهنده عدم معنیداري در سطح 5 درصد میباشد - میتوان اینطور بیان نمود که بوتههاي حساس و نیز بوتههاي حاصل از بذور قرمز خردل وحشی داراي قدرت رقابتی بیشتري نسبت به گندم بودهاند که با نتایج فرنکل و همکاران - 2017 - مطابقت دارد که گزارش کردند بوتههاي حساس علف هرز چمن جارویی داراي قدرت رقابتی بالاتري نسبت به گیاه زراعی گندم داشتند. به طور کلی نتایج نشان داد که زیست توده خردل وحشی در مقایسه با زیست توده گندم به میزان بیشتري تحت تأثیر تیمارها در مرحله اول و در مرحله دوم قرار گرفت. از طرفی، پژوهشهاي پیشین مانند بلاکشاو و همکاران - 2003 - گزارش کردند، خردل وحشی در مقایسه با کلزا از توان بیشتري براي جذب نیتروژن برخوردار بوده و در مقادیر بالاي نیتروژن، زیست تودة ساقه و ریشه آن به طور معنی دار افزایش یافت.
