بخشی از مقاله
اهداف
فعالیتهای بدنی تأثیر زیادی بر ارتقای عملکرد حرکتی و شناختي سلمندان دارد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر ورزش و فعالیت بدنی بر زمان واکنش و زمان پاسخ سلمندان استه مواد و روش ها روش پژوهش حافر، علمي-مقایسه ای و جامعه آماری آن شامل سالمندان شهرستان مهاباد است. از میان این جامعة أماری، سی نفر غیرفعال به طور تصادفی و سی نفر فعال به طور در دسترس انتخاب شدند و زمان واکنش و پاسخ آنها اندازه گیری شد. زمان واکنش به وسیله دستگاه زمانسنج واکنش، ساخت شرکت تاکی»، مدل ۱۰۰۰YBو زمان پاسخ نیز از طریق آزمون میدانی حرکت و پاسخ نتخابی نلسون اندازه گیری شد. ابتدا زمان واکنش و سپس زمان پاسخ اندازه گیری شد. برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی و آزمون Sو آزمون تی مستقل استفاده شده یافتهها آزمون کلموگروف اسمیرنوف نشان داد دادههای تحقیق، توزیعی طبیعی دارند. طبق نتایج این پژوهش، ورزش و فعالیت بدنی تأثیر مثبتی بر زمان واکنش و زمان پاسخ دارد، به طوری که نتایج آزمون تی مستقل نشان داد گروه فعل بطور معناداري زمان واکنش و زمان پاسخ كوتامتری نسبت به گروه غیرفعال داشتند نتیجه گیری نتایج این تحقیق نشان میدهد ورزش و فعالیت بدنی از طریق تغییرات مثبت فیزیولوژیکی و روانی-حرکتی، زمان واکنش و زمان پاسخ سالمندان را کاهش می دهد.
مقدمه
سالمندان قشری از جامعه هستند که در دنیای معاصر، با پیشرفتهای عظیم علم و تکنولوژی، به ویژه پیشرفت علوم بهداشتی، جمعيت روبه رشد با نیازهای ویژه محسوب می شوند و دولتها خود را ملزم میدانند. به این قشر بیش از پیش توجه کنند [۱] آمارهای جهانی و همچنین آمار ایران نشان میدهد روز به روز بر جمعیت سالمندان افزوده می شود.
یکی از اهداف تربیت بدنی و علوم ورزشی، فراهم کردن زندگی و جامعة سلم از طریق فعالیت بدنی در دوران مختلف زندگی است. بر این اساس، پژوهش درباره سلامت سالمندان و آثار فعاليت بدنی بر عملکرد حرکتی آنان نیز جزء اهداف تحقيقات حوزه علوم ورزشی است .
سالمندی بیماری نیست، بلکه پدیدهای حیاتی است که در آن تغییرات فیزیولوژیکی و روانی در بدن رخ میدهد. پیریعارضای پاتولوژیک نیست، ولی فعالیت کامل جسمانی و ذهنی را محدود می کند و بر آن تأثیر می گذارد. با افزایش سن و رسیدن به سن پیری، تغییرات بسیاری در انجام تکلیف حرکتی به وجود می آید که به کاهش موفقیت آمیز آنها منجر می شود. این تغییرات مخرب در عملکرد حرکتی، به دلیل عوامل روانی مرتبط با پیری و اختلال در سیستمهای فیزیولوژیکی بدن است؛ از جمله اختلال در دستگاه عصبی مرکزی و پیرامونی، سیستم عضلانی، دسیستم اسکلتی و ترکیب بدناختلال در عملکرد حرکتی سالمندان، باعث ناتوانی فرد در انجام کارها و فعالیتهای عادی روزمره می شود [۲]. دو عامل از عوامل بسیار مهم در عملکرد حرکتی سالمندان، زمان واکنشفاصله زمانی بین ظهور غیرمنتظرة محرک تاشروع پاسخ حرکتی فرد) و زمان پاسخ (فاصله زمانی بین ظهور غیرمنتظره محرک تا پایان پاسخ حرکتی فرد) است.
این فاکتورها از عوامل مهم در انجام بسیاری از فعالیتهایبدنی است که این عوامل اعم از فعالیتهای ورزشی یا فعالیتهای عدی روزمره، مانند: رانندگی، راه رفتن، تعادل و کنترل قامت است [۳۲]
پژوهشهای انجام گرفته روی تغییرات مرتبط به سن در زمان واکنش و زمان پاسخ نشان داده است که از طفولیت تا بیست سالگی زمان واکنش کوتاه تر می شود، سپس تا حدود دهه پنجاه زندگی، به آرامی افزایش می یابد و سپس با سرعت بیشتری افزایش می یابد [۴]. پژوهش های فراوانی در زمینه عوامل مؤثر بر زمان واکنش انجام شده است که از آن میان می توان به سن، جنس، نوع محرک (شدت و کیفیت محرک)، آگاهی و آمادگی قبلی فرد، خستگی، تغذیه، گرم کردن [۵، ۴] و ویژگیهای روانی و نوع شخصیتی فرد [۶] اشاره کرد.
در ادبیات پژوهشی، تحقیقات بسیاری نشان داده اند که ورزش و فعالیتهای بدنی، باعث کاهش زمان واکنش و افزایش سرعت پردازش اطلاعات در انسان می شود. پلسنيکار' (۲۰۰۴) با مطالعه درباره دو گروه آزمودنی به این نتیجه رسید که گروه آزمایشی پس از هشت هفته تمرین بدنی، به طور معناداری زمان واکنش ساده و انتخابی کوتاه تری نسبت به گروه کنترل داشتند [۷]
دراپر و مک موریس و پارک (۲۰۱۰) در پژوهشی دیگر، نشان دادند دو گروه آزمودنی که در طول مدتی با شدت های متفاوت، تمرین و فعالیت بدنی را انجام میدادند، زمانهای واکنش متفاوتی داشتند. بدین ترتیب، گروهی که با شدت بیشتری تمرین می کردند، زمان واکنش ساده و انتخابي کوتاه تری داشتند
نتایج این تحقیقات، نشان دهنده این است که نه تنها ورزش و فعالیت بدنی بر زمان واکنش مؤثر است، بلکه میزان و شدت آن نیز بر زمان واکنش اثرگذار است
تحقیقات نشان داده اند افزایش سرعت پردازش اطلاعات و بهبود زمان واکنش و زمان پاسخ در اثر فعالیت بدنی مستمر درباره سالمندان نیز صادق است؛ به طوری که فعالیت بدنی در این افراد نیز عملکرد حرکتی را بهبود می بخشد [۹، ۱۱، ۱۰ ] آنيانسون (۱۹۸۰) در پژوهشی نشان داد شرکت سالمندان در فعالیتهای بدنی مستمر، باعث کاهش زمان واکنش ساده و انتخابی و زمان پاسخ می شود، به طوری که زمان واکنش و زمان پاسخ این سالمندان به جوانان نزدیک تر بود تا به سالمندان همسن غیرفعال [۱۲]
در پژوهشی دیگر، مکدوول و همکارن (۲۰۰۳) نشان دادند فعالیت بدنی در سالمندان، سرعت پردازش اطلاعات را افزایش میدهد. در این پژوهش برای استنباط سرعت پردازش اطلاعات، از اندازه گیری زمان واکنش ساده و انتخابی استفاده شده بود [۱۰] در زمینه زمان پاسخ نیز باید گفت کاهش عملکرد حسی حرکتی سالمندان باعت افت حرکت و افزایش زمان حرکت و زمان پاسخ می شود.
در دوران پیری، سرعت انجام حرکات سالمندان کند می شود. کارتان و همکاران (۱۹۹۸) در پژوهشی، تفاوتهای مرتبط با سن را در تکالیف حرکتي دسترسی و گرفتن، اندازه گیری کردند. در این پژوهش که درباره دو گروه جوانان با میانگین سینی ۲۶ سال و سالمندان با میانگین سنی هفتاد سال انجام شد، مشاهده گردید که در انواع تكاليف حرکتی، زمان پاسخ سالمندان طولانی تر از زمان پاسخ گروه جوانان است. البته با پیچیده تر شدن تکلیف، این تفاوت های مربوط به سن بیشتر می شد [۱۳]
در پژوهشی دیگر درباره سالمندان، لیمای وبر تام و استلماچ (۲۰۰۴)، سرعت و زمان حرکت دست را در حرکت دسترسی هدایت شده بصری اندازه گیری کردند، سپس دیدند که زمان پاسخ سالمندان طولانی تر از افراد جوان است. آنان گفتند: از دلایل افزایش زمان پاسخ و کاهش سرعت حرکت در بین سالمندان، کاهش سرعت پردازش اطلاعات بینایی، به ویژه کاهش سرعت حرکت در مرحله پایانی حرکت سالمندان نسبت به افراد جوان است [۱۴]
بیشتر پژوهشها درباره زمان پاسخ و سرعت حرکت سالمندان، نشان داده اند در دوران سالمندی و با افزایش سن، سرعت حرکت کاهش و زمان پاسخ افزایش می یابد. علت این کاهش سرعت حرکات و کندشدن انجام حرکات به عواملی همچون: کاهش توان عضلانی، سیستم عصبی مرکزی و پیرامونی و تغییرات به وجود آمده در ترکیب بدنی ربط داده شده است. همان طور که مشاهده می شود، در ادبیات پژوهشی، موضوع تحقیق درباره سالمندان بیشتر از آزمونهای حرکت دست و دسترسی استفاده شده است و درباره زمان پاسخ سالمندان، از آزمون های میدانی ای که مستلزم حرکت کل بدن باشند، استفاده نشده است.
درحالی که این آزمون های استفاده شده در پژوهش ها، شبیه موقعیت های واقعی و انجام کارها و حرکات واقعی روزمره نیست و برای رسیدن به این هدف، باید از آزمونهای میدانی ای استفاده شود که حرکات بدنی بیشتری را در برمی گیرند. از سوی دیگر، تحقیقاتی که در زمینه زمان پاسخ سالمندان صورت گرفته است، تأثیر فعالیت بدنی روی آن مطالعه و بررسی نشده است؛ در حالی که در پژوهش حاضر تأثیر فعالیت بدنی بر زمان واکنش و پاسخ سالمندان را مطالعه می کنیم.
روش مطالعه جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این پژوهش را همه سالمندان مرد بیش از شصت سال (۶۶-۶۰ سال) شهرستان مهاباد تشکیل میدهند. نمونه آماری از میان افرادی انتخاب شد که سابقه ای در انجام تکلیف ملاک و حتی تکلیفی مشابه آن نداشتند. گروه غیرفعال به طور تصادفی، از میان افراد غیرفعالی انتخاب شدند که هیچ گونه فعالیت بدنی مستمری نداشتند. آزمودنیهای فعال نیز به صورت در دسترس، از میان سالمندانی انتخاب شدند که در کلاس های آمادگی جسمانی و ورزشی اداره تربیت بدنی این شهرستان شرکت می کردند و در طول هفته، حداقل سه جلسه فعالیت بدنی مستمر داشتند فعالیتی که مستلزم حرکت کل بدن باشد) [۷]
حجم نمونه با توجه به فرمول تعیین حجم نمونه و با تحقیقات مشابه قبلی، برای هر یک از دو گروه فعال و غیرفعال، سی نفر انتخاب شد؛ بنابراین، حجم نمونه آماری این پژوهش شصت نفر بود که شامل دو گروه فعال و غیرفعال، هر یک با سی نفر آزمودنی بود.
ابزار و روشهای اندازه گیری
برای اندازه گیری زمان واکنش، از دستگاه زمانسنج واکنش و برای سنجش زمان پاسخ نیز از آزمون حرکت و پاسخ انتخابی نلسون استفاده شد [۱۶]. برای اندازه گیری زمان واکنش، از محرک نوری قرمز و کلید قرمز استفاده شد. محرک نوری در ارتفاع هشتاد سانتی متری در مقابل آزمودنی قرار می گرفت. آزمودنیها نیز در وضعیتی کاملا راحت روی صندلی قرار گرفتند. آزمودنیها به وسيله انگشت شست دست راست، به محرک پاسخ میدادند.
دست آزمودنیها طوری روی دسته صندلی قرار می گرفت که هم راستا و در ارتفاع برابر با نقطه ظهور محرک باشد. هر آزمودنی ابتدا ۱۰ کوشش را برای آشنایی با آزمون و دستگاه انجام میداد که این کوششها تحلیل نشد. سپس آنها چهل کوشش اصلی را انجام دادند و داده ها ثبت شد [۱۷، ۱۸]. برای جلوگیری از اثر خستگی، طبق تحقیقات گذشته چهل کوشش هر آزمودنی در دو بلوک بیست كوشتی و با فاصله استراحت پنج دقیقه انجام شد [۱۹، ۱۷]
به منظور جلوگیری از پیش بینی زمان ارائه محرک از طریق آزمودنیها، محرک به صورت تصادفی در دامنه زمانی دو تا چهار ثانیه ای ارائه میشد [ ۱۵، ۱۸ ، ۲۰ ]. در طول اجرای تحقیق، آزمودنیها به صورت گروههای چهارنفره وارد محل آزمون میشدند و از هر گونه سروصدایی که تمرکز آزمودنیهارا مختل می کرد، جلوگیری میشد.
برای سنجش زمان پاسخ انتخابی نیز از آزمون حرکت و پاسخ انتخابی نلسون استفاده شد. [۱۶] از این آزمون در تحقیقات مختلف خارجی و داخلی استفاده شده است. این آزمون ضریب روایی 0.81 و ضریب پایایی 0.85دارد [۲۱] نحوه اجرای این آزمون به شرح زیر است: .. خطی به اندازه ۱۴ یارد (12.6 متر) طوری رسم می کنیم که وسط و دو انتهای آن مشخص باشد؛
۲. آزمودنی به حالت ایستاده روی خط وسط و آزمونگر به فاصلهدو تا سه متر، روبه روی آن قرار می گیرد؛
3. آزمونگر با یک دست کرنومتر را می گیردو با دست دیگر با باهمان دست، ناگهان یکی از دو جهت راست یا چپ را نشان میدهد و همزمان با آن کرنومتر را به کار می اندازد؛
۴. آزمودنی با سرعته، روی خط و تا انتهای آن به طرفی که آزمونگر نشان داده است، می دود و زمان طی این مسافتسه تا شش متر) در حد ثانیه و صدم ثانیه ثبت می شود؟ | به این عمل ده بار تکرار می شود. بدین ترتیب که آزمودنی باید به طور تصادفی پنج بار به هر یک از جهات بدود. به بیان دیگر، آزمودنی باید پنج بار به سمت راست و پنج بار به سمت چپپلود؛ و بین هر یک از اجراها، بیست ثانیه استراحت در نظر گرفتهمیشود . رکورد آزمون برای هر آزمودنی با میانگین زمان ده تکرار در نظر گرفته میشود [۲۱]
بیشتر آزمودنیهای پژوهش بی سواد یا کم سود بودند؛ بر این اساس در ابتدای کار، محقق در پرسشنامه مخصوص هر فرد اطلاعات مربوط به سن، سلامته، سابقه بیماری و... را وارد کرده ابتدا آزمون زمان واکنش و سپس، آزمون میدانی نلسون اجرا شد.
برای طبقه بندی و تنظيم داده ها، از آمار توصیفی و به منظور تعيين عدی بودن داده ها، از آزمون کلمگروف اسمیرنوف استفاده شد. به منظور مقایسه گروه های فعال و غیرفعال برای هر دو بخش زمان واکنش و زمان پاسخ، از آزمون تی مستقل با سطح اطمینان 0.95 استفاده شد. تجزیه و تحلیل دادهها نیز با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۱۵ انجام شد.
یافتهها
در جدول ۱، میانگین و انحراف استاندارد زمان واکنش و زمان پاسخ آزمودنی های دو گروه فعال و غیرفعال نشان داده شده است.
برای بررسی عادی بودن داده های زمان واکنش و زمان پاسخ، از آزمون کلموگروف اسمیرنوف در سطح اطمینان ۹۵/. (۰۵/.) استفاده شد که نتایج آن در جدول ۲ نشان داده شده است
