بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه و حضور مداوم تهدیدات خارجی، اتخاذ تمهیدات مختلف در حفظ و حراست از شهرها، به ویژه شهرهای مرزی کشور ضروری است. یکی از اقداماتی که می تواند مانع بروز آسیب پذیری شهرهای مرزی بشود اقدامات پدافند غیر عامل است. هدف این تحقیق، بررسی تأثیر ژئوموفولوژی کارست بر پدافند غیر عامل در کوهستان شاهو در محدوده استان کردستان و کرمانشاه می باشد. کوهستان شاهو از لحاظ ژئومورفولوژی دارای چین های فشرده شده، شکستگی ها، گسل ها، غارها و انواع اشکال کارستی است . این ویژگی طبیعی سبب ایجاد موقعیت مناسب با رویکرد پدافند غیرعامل برای حراست از شهرهای مرزی است. به این منظور عوارض و لندفرمهای کارستی با استفاده از نقشه توپوگرافی 1:250000 در نرم افزار Arc GIS10.2 تهیه و نقش این اشکال در بحث پدافند غیر عامل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که اشکال کارستی منطقه؛ غارها، فروچاله ها، دره های کارستی به عنوان پناهگاه افراد و مهمات و اشکال سطحی کارستی به عنوان سنگر قابلیت دفاعی داشته و در مواقع ضرورت می تواند گره گشا باشد. چشمه های کارستی منطقه در هنگام جنگ به عنوان منبع تأمین آب اهمیت بسزایی دارد. بنابراین توجه به این اشکال و لندفرم های کارستی یکی از اقدامات مهم و اساسی در پدافند غیرعامی می باشد.
واژگان کلیدی: پدافندغیر عامل، ژئومورفولوژی کارست، کوهستان شاهو
-1 مقدمه
عوامل طبیعی و فیزیکی در سطح زمین از گذشته دور در تأمین امنیت هر منطقه نیاز ضروری به نظر رسیده با وجود مؤلفه های گوناگونی ازجمله ژئوپولوتیک، ژئواستراتژِی و غیره در کنار آن می تواند اثر بیشتری در موفقیت و یا تضعیف و انحطاط آن منطقه داشته باشد. شناخت توان های جغرافیایی مناطق و به طور ویژه شاخص های ژئومورفولوژیکیدر تحقّق اهداف نیل به ملاحظات پدافند غیرعامل نقش بسیار مؤثری را ایفا می کند که با اجرای آن می توان در زمان بروز جنگ، منافع مادی و انسانی را حفظ و مانع ایجاد خسارات فراوان به آنها شد. بین دانش ژئومورفولوژی و استراتژی نظامی ارتباط بسیار مستحکمی برقرار است. از یک سو بررسی تغییرات و فرایندهای سطح تماس موضوع دانش ژئومورفولوژی است و از سوی دیگر طراحی و ایجاد استراتژی های نظامی در همین فضای سطح تماس انجام می گیرد - مختاری کشکی. - 22:1382 پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که مستلزم به کارگیری جنگ افزار و تسلیحات نیست و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد و یا میزان خسارات و تلفات ناشی از حملات و بمباران های هوایی موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد - موحدی نیا، . - 1388 پژوهشگرهای مانند:عزّتی، - 1389 - ، مقیمی و همکاران - 1391 - ، حنفی و حاتمی - - 1392، پورهاشمی و همکاران - 1393 - ، جهاندیده راهدانه - 1394 - ، اسدی - - 1395، سیگل - 2000 - کارسون - - 2007 تأثیر ژئومورفولوژی را بر پدافند غیرعامل را بررسی کردند این پژوهشگران به این نتایج دست یافتند که اشکال ناهمواری های سطح زمین از دیرباز تاکنون بر مسائل پدافندی و امنیتی هر کشور تأثیر داشته و دارد. توجه به نقش ژئومورفولوژی بر میدانها و صحنه های نبرد در قرن بیستم، به ویژه در خلال جنگ های جهانی اول و دوم، حاکی از اهمیت ویژه آن نزد برنامه ریزان و طراحان نظامی است.
در جهت انجام اقدامات مؤثر پدافند غیرعامل، عوامل ژئومورفولوژیکی به منظور مقابله با هرگونه تهدیدهای انسانی اثر و نقش بسیار مهمی دارد. در این پژوهش به بررسی تأثیر ژئومورفولوژی کارست بر پدافند غیرعامل با تأکید بر اشکال کارستی شاهو پرداخته می شود. درنهایت شناخت لندفرمهای ژئومورفیک کارستی در غرب ایران، به دلیل وجود نا امنی های منطقه ای از اهمیت بسیاری برخوردار است. لذا در اتخاذ سیاست های نظامی و دیدگاه های سیاسی، شناخت موانع و فرصت های طبیعی منطقه می تواند راه گشا برنامه های امنیتی و دفاعی کشور باشد.
-2 منطقه مورد مطالعه
واحد کوهستانی شاهو یکی از زیر مجموعه های زاگرس بزرگ و در محدوده زاگرس رورانده است. جهت قرارگیری شاهو از ریخت ظاهری زاگرس، با جهت شمال غربی-جنوب شرقی پیروی می نماید. ازنظر زمین شناسی، اسکلت اصلی ناهمواریهای شاهو متشکل از آهک های بیستون است . حفره و غارهای زیادی بر اثر انحلال همین مواد آهکی در آن به وجود آمده است.. بلندترین ارتفاع آن 3390 و کمترین ارتفاع منطقه 650 متر از سطح دریا می باشد. مساحت تقریبی منطقه 934/93 کیلومتر مربع که بین34 درجه و 43 دقیقه تا 35 درجه 11 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 13 دقیقه تا 46 درجه و 47 دقیقه طول شرقی واقع شده است - شکل . - 1
شکل 1 نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه
-3 مواد و روشها
ماهیًت این تحقیق از نوع کاربردی و روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و از نظر شیوه نگرش و پرداختن به مسئله تحقیق از نوع تحلیلی می باشد. در این تحقیق سعی شده است تأثیر عوارض ژئومورفولوژیکی کارست شاهو در پدافند غیرعامل مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا با استفاده از نقشه توپوگرافی 1:250000 و زمین شناسی 1:100000 نقشه ژئومورفولوژی اشکال کارستی منطقه در محیط GISبدست آمد و نقش هر یک از این اشکال در پدافند غیرعامل مورد بررسی قرار گرفتدرنهایت. با تشریح لندفرمهای ژئومورفولوژِیکی کارست هر یک از این لندفرم ها در پدافند غیرعامل منطقه ارزیابی و تحلیل گردید.
-4 بحث و نتایج
در طول تاریخ جنگها همواره نقش موثر لندفرمها یا اشکال زمین در نتایج جنگ برکسی پوشیده نیست. بارها اتفاق افتاده که عده ایی هر چند اندک ولی با درک شرایط طبیعی مناسب و استفاده از اشکال زمین در برابر عده های زیادی ایستادگی و مقاومت کرده اند. در این پژوهش به بررسی تأثیر ژئومورفولوژی کارست شاهو در پدافند غیرعامل پرداخته شده است.
1-4 اشکال ژئومورفولوژیکی کارست کوهستان شاهو یکی از عوامل تأثیرگذار بر امنیت مرزها، عوامل طبیعی و سیمای ظاهری زمین است. ژئومورفولوژی در این زمینه نقش مهمی را ایفا می کند. مناطق مرزی با ویژگی کوهستانی، جنگلی، رودخانه ای هرکدام به نوعی در امنیت مرزها و نوع رویکردها در این زمینه مؤثرند. بر این اساس بایستی نقش عوامل طبیعی در هرکدام از مرزهای کشور به تفکیک موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرارداد تا بر پایه آن به شناخت تهدیدات و فرصت های فراوان مرزی دست پیدا کرد و راهکارهایی عملی برای آنها ارائه داد. شاهو با دخالت حرکت لارامید در آخر کرتاسه و با بسته شدن اقیانوس زاگرس - تتیس جدید - رسوب های موجود در آب در اثر چین خوردن به نام واحد زاگرس مرتفع موجودیت یافته است - علایی طالقانی،. - 1381 بالاآمدگی بزرگ و گسترده پیلوسن سبب ارتفاع گرفتن سطح فلوویو-کارست و پایین آمدن سطح اساس شده و توسعه عظیم کانیون های حاشیه ناهمواری شاهو، تشکیل غارها را بر دیوارهای این کانیونها به همراه داشته است.سایر اشکال کارست، از قبیل دولین ها و اوالا و فروچاله های کارستی بر اساس تغییرات اقلیمی در دوره کواترنری ایجاد شده است. امروزه با توجه به شرایط امنیتی منطقه و نگهداری از مرزها هر یک از این لندفورمها می تواند نقش تعین کننده ای داشته باشند.
در کوه شاهو به استثنای پولیه سایر اشکال کارستی از تشکیل حفره های کوچک سطحی تا ایجاد چاه ،ها حفره ها، دره های کور، دره های معلق، غار و رودخانه زیرزمینی قابل مشاهده است. لاپیه ها اعم از شیاری، شطرنجی، کاسه ای و جز اینها ازجمله عوارضی هستند که در کل منطقه مشاهده می شوند . آثار فرسایش انحلالی، به دلیل تخریب شدید مکانیکی در حال از بین رفتن است اما خود عامل تخریب مکانیکی در شرایط کنونی به عنوان دوره بین یخچالی توسعه سطحی فروچاله های کارستی را از طریق پسروی دیواره های آنها به همراه داردفرایند. گسترده انحلال اساساً در طی دوره های سرد کواترنر فعال بوده است. . فرایند انحلال و کارستی شدن امروزه به صورت محدودی در ابتدای فصل ذوب و در داخل دولین های پوشیده از برف جریان دارد. با بررسی پراکندگی فروچاله های کارستی می توان دریافت که اغلب این عوارض در ارتفاع بالاتر از 1800 متر تشکیل شده اند. فروچاله های کارستی و جاماها همانند غارها می توانند به عنوان پناهگاهها و کمینگاه ها و تله گذاری در عملیات نظامی موردتوجه قرار گیرند غارهای شاهو بین گسل اصلی و ریز گسل های محلی قرار داشته و چگالی پراکندگی آنها در ارتفاعات کمتر بر دیواره کانیونها زیاد است. مشاهدات مبدانی نشان داد که غارهای شاهو رابطه مستقیم با ساختارهای تکتونیکی درجه دو - خرد گسل های منطقه ای و ساختارهای ریزتر بین آنان - داشته است بر همین اساس تعداد 22 غار طبیعی که در نواحی کارستی شاهو تشکیل شده اند شناسایی شده اند. ضمن جمع آوری داده های مکانی غارها و تفکیک توزیع فضائی آنها موقعیت هر یک از غارها عمدتاً تحت تأثیر ساختارهای فرعی زمین تکتونیکی در سنگ های کربناته ظاهر گردیده اند - جدول. - 1 غارها و سایر اشکال کارستی می توانند به عنوان پناهگاه نیروها و انبار مهمات مورد استفاده قرار گیرد.
جدول 1 موقعیت غارهای شناسایی شده جهت پدافند غیر عامل
یافتهها
امروزه در جهان ارتفاعات به منزله یکی از عوامل طبیعی در مسائل ژئوپلیتیکی کشورها مؤثرند. چرا که کندی حرکات زمینی و محدودیت در ایجاد شبکه های ارتباطی را موجب می شود - مختاری،:. - 24:1382 تمام حرکات نظامی زمینی و یا حتی هوایی روی بخش های هموار و ناهموار سطح زمین صورت می گیرد که مطالعه شناخت اشکال آن موضوع دانش ژئومورفولوژی است. شناخت اشکال ژئومورفولوژی منطقه به فرماندهان نظامی کمک می کند تا در صورت وقوع جنگ با استناد به اصول پدافند غیرعامل در صحنه نبرد از امکانات طبیعی منطقه بیشترین بهره را برده و پیروز نبرد باشند. غارها یکی از مهم ترین اشکال کارستی است که در بحث پدافند غیرعامل نقش مهمی دارد. این لندفرم می تواند به عنوان پناهگاه نیروها و انبار مهمات مورد استفاده قرار گیرد. همچنین چشمه های کارستی نیز در هنگام جنگ به عنوان منبع تأمین آب رزمندگان نقش حیاتی ایفا می کند. حفره های سطحی نیز می تواند به عنوان سنگر مورد استفاده قرار گیرد. فرو چاله های کارستی در ارتفاعات مکانی مناسبی برای استقرارتجهیزات و ضد هوایی هستند. دره های V شکل نیز به علت شیب ملایم دامنه ها امکان دیدبانی و نظارت بر پایین دست را فراهم می کند.
