مقاله نقش پدافند غیر عامل در تاسیسات برق شهر و منطقه

بخشی از مقاله

نقش پدافند غیر عامل در تاسیسات برق شهر و منطقه

چکیده

تجارب شهرهاي دنیا و شهرهاي کشورمان در تهاجمات نشان داده که میتوان با استفاده بهینه از ترفندهاي مختلف پدافند غیرعامل از خسارات و تلفات در مراکز ثقل تاسیسات برق شهري و منطقه اي کاست و هزینه هاي تهاجمات را بالا برد و نهایتا موجب افزایش آستانه مقاومت،امنیت و حفظ سرمایه ملی گردید. پدافند غیرعامل موجب حفظ و بقاي سکونتگاههاي انسانی وسیستم خدمات رسانی علی الخصوص تاسیسات بوده و مهمتر از همه جامعه شهري و منطقه اي موجود در آن است که با ارزش ترین سرمایه و موجودیت ملی کشور استوجود پدافند غیر عامل از جمله ضروریات کشورمان است و توجه به آن در تمامی شرایط ملزوم بنظر میرسد مضافا به اینکه پدافند غیر عامل ، استفاده از تدابیري است که بدون استفاده از تجهیزات نظامی ، سعی در خنثی سازي و کاهش خسارتهاي وارده ازسوي تهاجمات در مواقع بحرانی استح مقاله حاضر بحث پیرامون مقوله رعایت الزامات پدافند غیرعامل در تاسیسات زیربنایی شهرو منطقه پرداخته شده است و با ارائه راهکارهاي فنی و مهندسی سعی در کاهش آسیب پذیري تاسیسات برق در مقابل تهدیدات و تهاجمات دارد از اینرو به تشریح و ارتباط متغیرهاي پدافند غیر عامل و تاسیسات برق شهرو منطقه می پردازد تا از این طریق بتوان در مواقع بحران هاي حاصل از تهاجمات به پایداري کاربري هاي شهري افزود و نتیجتا بدین صورت در امنیت سکونتگاههاي شهري و منطقه اي تلاش شایان توجه اي داشت مضافا اینکه نحوه اصولی پدافند غیرعامل در تاسیسات برق شهر و منطقه براي امنیت و پایداري آینده سکونتگاههاي انسانی کشور تبیین گردد. الگوي تحقیق از نوع تحقیقات کاربردي و نوع تحقیق بر اساس روش ترکیبی از دو روش توصیفی و تحلیل محتوا و روش جمع آوري اطلاعات و مطالعات بصورت اسنادي و مشاهده و براي تجزیه و تحلیل از روش تجزیه و تحلیل کیفی استفاده شده است .

کلمات کلیدي :پدافند غیر عامل، تاسیسات، برق، شهر، منطقه.

-1 مقدمه

سابقه جنگ نشانگر آن است که در شرایط تهاجم ، مهاجم به قانون و معیاري پایبند نبوده و شهرها و مردمان ساکن در آنها نیز جزو اهداف مورد اصابت آنهاست. امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارات ناشی از جنگ را چشیده اند جهت حفظ سرمایه هاي ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژه اي به دفاع غیر عامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگـاه والایـی بـراي آن قائل شده اند. بدیهی است رعایت ملاحظات پدافند غیر عامل در شهرسازي و علی الخصوص تاسیسات شهري تأثیر بـه سـزایی در کاهش آسیب پذیري شهرها داشته و می تواند ضمن کاهش خسارات مالی و جانی، به افزایش آستانه مقاومـت شـهروندان و نهایتا در شرایط حاد به تسهیل در مدیریت بحران شهري بیانجامد.

در تحولات اخیر جنگی بویژه در جنگ خلیج فارس ،حمله آمریکا به عراق ، افغانستان و جنگ 33 روزه و حتی حمله آمریکا به بالکان شاهد مدل هاي جدیدي از تهدید وجنگ بودیم که ما را بر آن میدارد تا دربـاره سـازوکارهاي حضـور حـوزه هـاي غیـر نظامی مطالعه کنیم.

رصد کردن، به روز کردن ، ارزیابی ، بررسی و نهایی کردن تهدیدات در حوزه غیر نظامی کشور نخسـتین گـام سـازمان پدافنـد غیرعامل و از مأموریت هاي این سازمان است. همچنین مراقبت از زیر ساخت هاي حیـاتی کشـور از وظـایف ومأموریـت هـاي سازمان پدافند غیر عامل است.این سازمان از زمان تشکیل تاکنون با همکاري دولت ها و پشتیبانی ستاد کـل نیروهـاي مسـلح توانسته است در همه دستگاههاي اجرایی کشور حضور داشته باشـد و زیـر سـاخت هـاي آنهـا را ارزیـابی کنـد و تهدیـدات در خصوص دستگاهها را بسنجد.
با توجه به تجارب شهرهاي دنیا و شهرهاي کشورمان در تهاجمـات میتـوان بـا اسـتفاده بهینـه از ترفنـدهاي مختلـف پدافنـد غیرعامل از خسارات و تلفات در مراکز ثقل تاسیسات برق شهري و منطقه اي کاست و هزینه هاي تهاجمات را بالا برد و نهایتـا موجب افزایش آستانه مقاومت،امنیت و حفظ سرمایه ملی گردید.

-2 پیشینه تاریخی پدافند غیر عامل و جایگاه پدافند غیر عامل در قانون برنامه چهارم توسعه

می توان ادعا نمود که قدمت پدافند غیر عامل به قدمت تمدن بشري باز می گردد. لیکن این موضـوع بـراي نسـلهاي بشـر بـه صورت تلاش آنها براي حراست و مراقبت در برابر دشمنان طبیعی و انسانی نمایان شده است و در طول تاریخ همواره تمهیداتی را براي در امان ماندن از این حوادث مد نظر داشته است . برج و باروهاي حفاظتی شهر هـا ، قلعـه هـا و حصـارها نمونـه هـاي بارزي در این خصوص می باشند ح در عصر جدید با توجه به مقتضیات عالم جدید و ایجاد دولتها، این موضوع از حیطه شهر ي به گستره ملی انتقال پیدا نمود. بـا

بروز جنگ جهانی اول و دوم و کشیده شدن پاي جنگ به شهرها این موضوع اهمیت بیشتري یافت و شکل علنی به خود گرفت. پس از آن جنگ سرد و چالشهاي جهانی مـرتبط بـا سـلاحهاي
کشتار جمعی اهمیت این بحث را بیشتر نمود حدر نهایت با وقوع حادثه 11 سپتامبر و جنگهاي دهه اخیـر بـین کشـورها، ایـن مبحث وارد فاز جدیدي از مطالعات و برنامه هاي اجرایی شد ح هیات وزیران در سال 1384آئین نامه اجرائی بند پ تبصره 17 قانون بودجه سال 84 کل کشور را به تصویب رسانده ودر فصل

10 این قانون که قوانین مرتبط با امنیت ملی مطرح شده است و در بند 11 ماده 121 به موضوع پدافند غیر عامل اشاره دارد و مطابق متن زیر مواردي را در این خصوص براي خود لازم الاجرا نموده است ح رعایت اصول پدافند غیر عامل درطراحی و اجـراي طرحهـاي حسـاس و مهـم ودر دسـت مطالعـه ونیـز تأسیسـات زیربنـایی و

ساختمانهاي حساس و شریانهاي اصلی و حیاتی کشور و آموزش عمومی مردم توسط دستگاههاي اجرایـی و تخصصـی موضـوع ماده (160) قانون برنامه چهارم توسعه، به منظور پیشگیري و کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی مد نظر بـوده و ایـن دستگاهها موظف اند بر اساس سیاستها ،الویتهاو دستورالعمل هاي کارگروه دائمی پدافند غیر عامل کشور درصدي از اعتبـارات تملک دارائی هاي سرمایه اي خود راجهت اجراي طرحهاي مصوب کارگروه اختصاص دهند.بر اساس ایـن قـانون کمیتـه هـاي دائمی پدافند غیر عامل در دستگاههاي اجرائی و تخصصی کشور به منظور اجرائی کردن اهداف پدافنـد غیـر عامـل تشـکیل و فعالیت خواهند داشت ح همچنین در مهر ماه سال 86 سندي را با عنوان سند راهبردي پدافند غیرعامل کشورتوسط مجمـع تشـخیص مصـلحت نظـام تهیه و به تصویب رسانده شده، که بخش عمده اي از طرح جامع پدافند غیر عامل کشور در آن پیش بینی شده است که شامل چشم انداز و همسو با چشم انداز 20 ساله، اهداف کلان و بلند مدت، اهداف کوتاه مدت، سیاست هاي اجرایی و راهبـردي مـی باشد ح تلاش براي توسعه پایدار کشورو تحقق اهداف چشم انداز 20 ساله توسعه اي کشور ایجاب میکند، که عنصر پدافند غیـر عامـل که به معنی ارزیابی آسیب پذیرها و تهدیدهاي احتمالی و برنامه ریزي براي حـذف ایـن مـوارد در اجـراي طرحهـاي اقتصـادي ،اجتمائی و توسعه اي کشور است، مورد توجه ویژه قرار گیرد.

-3 اهمیت دفاع غیرعامل در تاسیسات برق شهر و منطقه

پدافند غیرعامل(ککغکسکخ کهطککهب) مجموعه اقداماتی است که انجام میشود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد به بیان دیگر هر اقدام غیر مسلحانهاي که موجب کاهش آسیبپـذیري نیـرويانسـانی، سـاختمانهـا، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان هاي کشور در مقابل عملیـات خصـمانه و مخـرب دشـمن گـردد، پدافنـد غیرعامـل گفتـه میشود.

هدف از اجراي طرح هاي پدافند غیرعامل کاستن از آسیب پذیري نیروي انسانی و مستحدثات و تجهیـزات حیـاتی و حسـاس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت ها و خدمات زیر بنایی و تامین نیازهاي حیـاتی و تـداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.

به عنوان مثالی ساده، از پدافند غیرعامل می توان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه براي تاسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد.

در پدافند عامل مثل سیستم هاي ضد هوایی و هواپیماهاي رهگیر، فقط نیروهاي مسلح مسئولیت دارند. در حالی که در پدافند غیرعامــل تمـام نهادهـا، نیروهـا، سـازمان هـا، صـنایع و حتـی مـردم عـادي مـی تواننـد نقـش مـؤثري بـر عهـده گیرنـد

با نگرش به آمار و سوابق ثبت شده از جنگهاي گذشته و معاصر، این حقیقت آشکار میشود که سلاح هاي پدافندعامل درحـال حاضر نمی توانند به تنهایی قادر به مقابله با سلاح هاي مدرن و مخرب آفندي جهت جلوگیري از اثرات ویرانگـر آنهـا بـر مراکـز حیاتی و حساس و مهم و نیروي انسانی باشند و لذا بکارگیري اصول و معیارهاي پدافند غیرعامل کـه (البتـه نیـاز بـه شـناخت دقیق، بررسی کامل و رشد و توسعه کمی و کیفی دارد)میتواند به تکمیل زنجیره دفـاعی کمکـی مـوثر و قابـل تـوجهی نمایـد بایستی اذعان داشت که پدافند غیرعامل صلح آمیزترین روش دفاع از تاسیسات برق شهر و منطقه در مقابل تهاجمات است و از نظر تخصصی وکاربردي داراي شاخص هایی است که توجه ویژه اي می طلبد که شامل:

1. پدافند غیرعامل موجب حفظ و بقـاي سـکونتگاههاي انسـانی وسیسـتم خـدمات رسـانی علـی الخصـوص تاسیسات بوده و مهمتر از همه جامعه شهري و منطقه اي موجود در آن است که با ارزش ترین سرمایه و موجودیـت ملی کشور است؛

2. پدافند غیرعامل موجب صرفه جویی کلان اقتصادي و ارزي در حفظ تجهیزات و تاسیسات مهـم و محـوري شهرها ومناطق مختلف کشور میگردد؛
3. پدافند غیرعامل موجب تحمیل هزینه قابل توجه و دشواري در اجراي عملیات در تهاجمات دشمن بـوده و انهدام یک هدف مستحکم به مراتب مشکل تر و پر هزینه تر از یک هدف بدون حفاظ می باشد. گسترش و پراکندگی اجزاء یک هدف موجب نیاز دشمن به استفاده از تسلیحات و مهمـات گسـترده تـر، پـذیرش ریسـک و صـرف زمـان بیشتري براي انهدام آن مجموعه دارد؛
4. حفظ تاسیسات حساس شهر و منطقه از ضربات تهاجم و عدم اخذ آزادي و ابتکار عمل از دشمن؛

5. در مقام مقایسه ،سه عنصر (تهاجم، دفاع عامل و دفاع غیر عامل ) عنصر دفاع غیر عامل در شهرها ومناطق کشور داراي مخارج و هزینه هاي کمتر بوده و از نظر اخلاقی و بشر دوستی و سیاسی مفهومی صلح دوستانه دارد؛
6. اجتناب ناپذیر بودن بروز جنگهاي آینده؛
و نکته حائز اهمیت در شهر و منطقه این است که پیشگیري بهتـر از درمـان و تصـفیه آب در سرچشـمه آسـانتر از تصـفیه در دریاست.

در اهمیت دفاعی با توجه به شرایط پیچیده حاکم بر جهان امروز ، وجود پدافند غیر عامل از جمله ضروریات کشورمان اسـت و توجه به آن در تمامی شرایط ملزوم بنظر میرسد مضافا به اینکه پدافند غیر عامل ، استفاده از تدابیري است که بدون استفاده از تجهیزات نظامی ، سعی در خنثی سازي و کاهش خسارتهاي وارده ازسوي تهاجمات در مواقع بحرانی است و میتـوان حفاظـت فیزیکی- دفاعی شهرها و مناطق کشور را از طریق پناهگاه سازي ، همرنـگ سـازي تجهیـزات و تاسیسـات ، اسـتحکام سـازي امکانات ، اطلاع رسانی بموقع و پراکندگی نیروگاهها و انبارهاي تجهیزات را بعنوان اصول و ملاحظـات پدافنـد غیـر عامـل نـام برد.پدافند غیر عامل و توسعه و توجه به مختصات ذاتی و درونی آن ، موجب افزایش مقاومت ملی و نیز اقتـدار ملـی در نتیجـه مشارکت مردم می شود. بایستی اذعان داشت انرژي برق مصرفی در شهرها و مناطق مختلف کشـور بـا برخـورداري و اسـتفاده
100 درصدي از توان و تخصص مهندسین کشور است که از انرژي تولید شده در نیروگاههاي موجود در مناطق مختلف کشـور از طریق خطوط انتقال و توزیع و... و برخورداري 99 درصد از جمعیت شهري و 98 درصد جمعیـت روسـتایی از نعمـت بـرق و برخورداري 20 میلیون مشترك پس ازگذشت حدود 32 سال از انقلاب اسلامی داراي اهمیت ویژه کاربرد پدافند غیـر عامـل از انرژي برق نیروگاهی و تاسیساتی در جهت حفظ و حراست و پایداري کاربري هاي شهر و منطقه است و با توجه به تحـریم هـا ومحدودیت ها که بر کشور تحمیل شده تاسیسات برق شهر ومنطقـه بـا همـت والا و تـلاش متخصصـین صـنعت بـرق کشـور وکوشش مردم در زمینه رشد و توسعه جایگاه مطلوبی را به خـود اختصـاص داده کـه بـراي حفـظ ایـن صـنعت و تجهیـزات و تاسیسات انرژي برق، لزوم بکارگیري پدافند غیر عامل در این برهه از زمان با توجه به تهدیدات دشمنان و شرایط منطقه بـیش از بیش احساس می شود.

-4 اهداف پدافند غیر عامل

1. کاهش قابلیت و توانایی سامانههاي شناسایی، هدف یابی و دقت هدفگیري تسلیحات آفندي مهاجم

2. بالا بردن قابلیت بقا، استمرار عملیات و فعالیتهاي حیاتی و خدمات رسانی مراکز حیاتی، حسـاس و مهـم در شرایط وقوع تهدید، بحران و جنگ

3. تقلیل آسیب پذیري و کاهش خسارت و صدمات تاسیسات، تجهیزات و نیروي انسانی مراکز حیاتی، حساس

و مهم در برابر تهدیدات و تهاجمات

4. سلب آزادي و ابتکار عمل از دشمن

5. صرفه جوئی در هزینههاي تسلیحاتی و نیروي انسانی
6. فریب و تحمیل هزینه بیشتر به دشمن و تقویت بازدارندگی

7. افزایش آستانه مقاومت مردم و نیروي خودي در برابر تهاجمات
8. حفظ روحیه و انسجام وحدت ملی و حفظ سرمایههاي ملی کشور

9. حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور.

تمایز -5 دفاع غیر نظامی و پدافند غیر عامل .1 دفاع غیرنظامی Defense Civil
دفاع غیرنظامی، تقلیل خسارت مالی و صدمات جانی وارده بر غیرنظامیان در جنگ یا در اثر حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزلـه، طوفان، آتشفشان، آتشسوزي و خشکسالی م؛يباشد.
در منـــــابع خـــــارجی، وظـــــایف دفـــــاع غیرنظـــــامی شـــــامل چهـــــار عنـــــوان ذیـــــل مـــــیباشـــــد:
-1 اقدامات پیشگیرانه و کاهش دهنده .
-2 آماده سازي و امداد رسانی .
-3 هشدار و اخطار.
-4 بازسازي مجدد.
ارائه تعریف دفاع غیرنظمی در این نوشتار که در حوزه پدافند غیرعامل نمی باشد بیشتر در جهت آگاهی مخاطبین در تمیز بین پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی می باشد زیرا به دلیل عدم شناخت جامع در بسیاري از کتب، مقالات و یا نوشتارهاي داخلـی
مشاهده میگردد که دو مفهوم یاد شده با همدیگر اشتباه گرفته میشود.

.2 پدافند غیرعامل Passive Defense

به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیري جنگ افزار نبوده و با اجراي آن می تـوان از وارد شـدن خسـارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیري نموده و یا میزان ایـن خسـارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. (موحدي نیا،.(3 :1388

-6 اصول و موضوعات پدافند غیر عامل

اصول و کاربرد دفاع غیرعامل مجموعه اقدامات بنیادي و زیر بنایی است که در صورت بکارگیري مـی تـوان بـه اهـداف پدافنـد غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدف یابی و دقت هدف گیـري تسـلیحات آفندي دشمن و تحمل هزینه بیشتر به وي نائل گردد. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامـل شامل اقدامات مشروحه ذیل میباشد که در طراحی و برنامهریزيها و اقدامات اجراییدقیقاً میبایست مورد توجه قرار گیرد.

.1 استتار Camouflage

فن و هنري است که با استفاده از وسائل طبیعی یا مصـنوعی، امکـان کشـف و شناسـایی نیروهـا، تجهیـزات و تاسیسـات را از دیده بانی، تجسس و عکسبرداري دشمن تقلیل داده و یا مخفی داشته و حفاظت نماید.مفهوم کلی اسـتتار همرنـگ و همشـکل کردن تاسیسات، تجهیزات و نیروها با محیط اطراف میباشد..

.2 اختفاء Concealment

اختفاء ، حفاظت در برابر دید دشمن را تامین می نماید و استتار امکان کشف یـا شناسـایی نیروهـاي، تجهیـزات و تاسیسـات و فعالیتها را تقلیل میدهد.

.3 پوشش Cover

پوشش، پنهان سازي و حفاظت تاسیسات تجهیزات تسلیحات، نیروي انسانی در برابر دید و تیر دشمن میباشد.

.4 فریب Deception

کلیه اقدامات طراحی شده حیلهگرانهي است که موجب گمراهی و غفلت دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صـحیح از توان کمی و کیفی طرف مقابل گردیده و او را در تشخیص هدف و هدف گیري با شک و تردیدي مواجه نماید.فریب، انحـراف
ذهن دشمن از اهداف حقیقی و مهم به سمت اهداف کاذب و کم اهمیت میباشد.

.5 تفرقه و پراکندگی Dispersion & Separation

جداسازي، گسترش افراد، تجهیزات و فعالیت هاي خودي از محل استقرار اصلی به محلی دیگر به منظور تقلیـل آسـیبپـذیري، کاهش خسارات و تلفات می باشد، مانند انتقال هواپیماهاي مسافربري به فرودگاه هاي دورتر از برد سلاح هاي دشمن و یا انتقـال تجهیزات حساس قابل حمل از محل اصلی به محل موقت که بعلت عدم شناسایی و حساسیت مکانی، داراي امنیـت و حفاظـت بیشتري میباشد.

.6 اعلام خبر Early Warning

آگاهی و هشدار به نیروهاي خودي مبنی بر اینکه عملیات تعرضی قریب الوقوع دشمن، نزدیک می باشد، این هشـدار کـه بـراي آماده شدن است چند دقیقه، چند ساعت، چند روز و یا زمان طولانیتر از آغاز مخاصمات اعلام میگردد.

دستگاههاي و وسائل اعلام خبر شامل رادار، دیدهبانی بصري، آژیر، بلندگو، پیامها و آگهیهاي هشدار دهنده میباشد.

.7 مقاومسازي و استحکامات Hardening

ایجاد هرگونه حفاظی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، گلوله، توپخانه، خمپاره و یا ترکش آنها مقاومت نمـوده و مـانع صـدمه رسـیدن بـه نفـرات تجهیـزات یـا تاسیسـات گردیـده و اثــرات تـرکش و مـوج انفجـار را بطـور نسـبی خنثـی نماید.

-7 شهر

شهر جایی است که در آن نوع مسکن، رفتار، درآمد، سیماي شهري و پوشاك مردم آن با روستا متفاوت باشد و شغل سـکنه ي آن غیر از کشاورزي باشد.به نظر جغرافیدانان، شهر منظره اي مصنوعی از خیابانها،ساختمانها، دسـتگاهها و بناهـایی اسـت کـه زندگی شهري را امکان پذیر می سازد.

جغرافیدانان شهر را به عنوان یک واحد مجزا به حساب نیاورده و ارتباط آن را با منطقه و کشور مورد مطالعه قرار میدهند طبق ماده 4 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوري ایران، شـهر، محلـی (مکـانی) اسـت بـا حـدود قـانونی کـه در محـدوده جغرافیایی مشخص واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل داراي سیمایی با ویژگی هاي خاص خود است، به طوري که اکثریت ساکنان دایمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، خدمات و فعالیت هاي اداري اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهري از خودکفایی نسبی برخوردارند. شهر کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و سیاسی حوزه نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل داراي ده هزار نفر جمعیت است. یا مکان تجمع عده کثیري از مردم با سلایق، افکار، رفتار و... متفـاوت مـی باشد. از نظر کالبدي، شهر جایی است که داراي ساختمان هاي بلند، خیابان ها، پارك هـا، ادارات، زیرسـاخت هـا و تاسیسـات شهري و... می باشد. در بعد اقتصادي نیز شهر جایی است داراي وجه