بخشی از مقاله
چکیده
زیربنای مسائل امنیتی و سیاسی یک کشور مرهون دانش و آگاهی علمی آن کشور می-
باشد. کشوری مانند ایران که از شمال و جنوب دارای مرزهای آبی استراتژیک و با اهمیتی است، بالطبع با مسائل نظامی- دفاعی پیچیده تری دراین راستا روبروخواهد
بود. کشورهایی که شناخت کمتری از خصوصیات ژئومورفولوژی وزمینشناسی بستر و زیر بستردریایی خود دارند، بیشتر در معرض خطر تجاوز قرار می گیرند و از نظر مسائل نظامی- دفاعی نیز آسیبپذیرتر خواهند بود. از آنجا که شناسایی ویژگیهای ژئومورفیک بستر و کف دریاها ازجمله اقدامات مؤثر و زیربنایی در پدافندغیر عامل در مرزهای آبی و دریایی قلمدادمیشود. این مقاله تلاش دارد با استفاده از منابع مختلف ژئومورفولوژی دریایی و علوم نظامی به بررسی اجمالی اشکال دریایی مانند فلات قاره، شیب قاره، کانیونها و اهمیت دفاعی آنها پرداخته شود و در ادامه قابلیتها آن از منظر اصول پدافند غیرعامل شامل استتار و اختفاء، موانع، پوشش و پراکندگی به ویژه
-1 استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه عالی دفاعملّی
-2 کارشناس ارشد ژئومورفولوژی دانشگاه تهران(نویسنده مسئول)
-3 کارشناس ارشد ژئومورفولوژی دانشگاه تهران
در محدودهی دریایی خلیجفارس مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان داد ویژگیهای
ژئومورفیکدریاییخلیج فارس از منظر پدافندغیرعامل قابلیتهایی چون الف) اختفاء شناورها از نظر دسترسی و شناسایی توسط دشمن، ب)زمینه سازی پوشش تجهیزات نظامی، ج) استفاده به عنوان موانع در تعیین موقعیت زیردریاییها و د) پراکندگی و
تفرقه در نیروهای دشمن با استفاده از ایجاد اختلال در مسیر حرکت شناورها را
داراست. از این رو سرمایهگذاری و برنامهریزی جهت تهیهی طرحهای جامع و اجرای
تدابیر پدافند غیرعامل در این حوزه و در راستای تحکیم مبانی دفاعی جمهوری
اسلامی ایران در محیط استراتژیک خلیج فارس امری ضروری است.
واژههای کلیدی: ژئومورفولوژی دریایی، ژئومورفولوژی نظامی، پدافندغیرعامل، مدیریت نظامی، خلیج فارس و تنگهی هرمز.
-1 مقدمه
ژئومورفولوژی را میتوان »علم مطالعهی سیستماتیک و بین رشتهای لندفرمها و مناظر آنها و فرایندهای درونی و بیرونی کرهی زمین که اشکال را خلق کرده و آنها را تغییرمیدهد« تعریف نمود (انجمن جهانی ژئومورفولوژیستهابه نقل از حسینزاده، .(135 :1387 در این رشته، میزان پویایی و تغییر پذیری پدیدهها در بستر آن سنجیده می شود(حسین زاده و رحیمیهرآبادی،.(80 :1390 و محدودهی مطالعاتی آن شامل تمامی چشم اندازهای ژئومورفیک مانند لندفرمهای خشکی، جزایر، اقیانوسها، رودخانه ها، سواحل، یخچالها و...میشود((Goudie, 2004: 492 یکی از بخشهای مطالعاتی در ژئومورفولوژی، مطالعات ژئومورفولوژی دریایی است که با فرم، منشا و توسعه از ویژگیهای کف دریاها و اقیانوسها، سر و کار دارد. لندفرمهای زیر دریایی حدود 71 درصد از سطح زمین را در برمی گیرد، اما به دلیل شناخت محدود از ساختار و اهمیت آن، اغلب کمتر مورد مطالعه قرارگرفتهاند .(Huggett, 2007: 13) بنابراین این
دانش بر مطالعهی علمیویژگیهای هندسی سطح زمین از منظر فرم و فرایندتاکید دارد(چورلی و دیگران، ( :1380 و نیز کاربردهای گسترده و متعددی در زمینهی مخاطراتمحیطی، مدیریت محیط و ارزیابی پایداری منابع ارضی را داراست (رامشت و شاه زیدی، .(1 :1390
اصولا شناسایی عوارض زمین یا لندفرمهایی که قابلیتها و محدودیتهایی را برای نیروهای نظامی به منظور راهبردهای دفاعی فراهم میکنند، به دلیل این که از مهم ترین دغدغه های فرماندهان و روسای ستاد در امکان سنجی تجهیزات و طراحی عملیاتها به منظور دسترسی آسان و سریع نیروها و تجهیزات نظامی در سطح منطقه و پراکندگی منطقهی دفاع عامل و غیرعامل هستند(بهرامآبادی و همکاران، (1391، پایهگذار راهبردهای موثری از منظر ژئومورفولوژی در پایداری نظم و امنیت یک منطقه به ویژه نواحی مرزی به شمار میآیند. با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقهی خاورمیانه و حضور مداوم تهدیدات خارجی،اتخاذ تمهیدات مختلف در حفظ و حراست از مراکز و تاسیسات حیاتی،حساس و مهم کشور یک ضرورت است. یکی از اقداماتی که می تواند مانع بروز آسیب پذیریهای داخلی بشود، اقدامات پدافند غیرعامل است که نقش مهمی در افزایش امنیت ملی کشور دارد(مقیمی و همکاران ، .(204 :1391
از آن جا که بدون شناسایی دقیق بستر، زیر بستر، شکل و تغییرات ساحل و عمق دریاها، مسائل مهمی از قبیل شناخت منابع اقتصادی آبی و زیر زمینی، امکان تعیین رژیم حقوقی دریا، تعیین مرزهای آبی، ایجاد امنیت در حریم حقوقی دریاها و در نتیجه جلوگیری از تجاوز دیگر کشورها امکان پذیر نخواهد بود. از این رو لزوم شناسایی ساختاری ژئومورفولوژی دریایی در ایجاد امنیت مرزهای آبی و دریایی امری اجتناب ناپذیر تلقی می شود. اساسا کشورهایی که شناخت کمتری از ژئومورفولوژی و زمین
شناسی بستر و زیر بستر دریایی خود دارند بیشتر در معرض خطر تجاوز قرار می گیرند و از نظر آمایش دفاعی و مدیریت نظامی آسیب پذیرتر خواهند بود. کشوری مانند ایران که از شمال و جنوب دارای مرزهای آبی با اهمیتی است، بالطبع با مسائل نظامی-دفاعی پیچیده تری روبرو پیش رو خواهد داشت. لذا ضرورت مطالعات زمین شناسی و ژئومورفولوژی نظامی- دریایی در کشور ایران در دریای خزر، دریای عمان و خلیج فارس امری انکار ناپذیر است. در این مطالعه تلاش شده است با شناسایی اجمالی مفاهیم ژئومورفولوژی نظامی و ژئومورفولوژی دریایی به ویژه در بستر خلیج فارس، اهمیت و کاربردهای این شاخهی علمی با تاکید بر ملاحظات پدافندغیرعامل مورد بررسی قرار گیرد.
-2 روش تحقیق
در این مقاله تلاش شده است با استناد به روش توصیفی- تحلیلی ابتدا با استفاده از منابع متنوع و مختلف ژئومورفولوژی دریایی و جغرافیای نظامی و جستجو در منابع کتابخانهای و پایگاههای اینترنتی، اشکال ژئومورفیک دریایی مانند فلات قاره، شیب قاره، کانیونها و... به ویژه لندفرمهای دریایی خلیج فارس، شناسایی شود. درمرحلهی بعد با استناد به اطلاعاتگردآوریشده، قابلیتها و محدودیتهای ژئومورفولوژی دریایی خلیج فارس با رویکرد پدافندغیرعامل مورد بحث و بررسی اجمالی قرار گرفته است.
-3 مبانی نظری
الف) ژئومورفولوژی و ملاحظات پدافند غیرعامل
پدافند غیرعامل کلیهی اصول و اقدامات احتیاطی جدا از استفاده از جنگ افزار و تسلیحات است که با رعایت و بهره گیری از آن ها، وارد شدن خسارت مالی به
تجهیزات، تاسیسات حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان آن را به حداقل می رساند(قنبری و دیگران، .(76 :1390 از جملهاین اقدامات میتوان مواردی چون استتار و اختفاء، فریب، پوشش، پراکندگی و تفرقه، ایجاد سازه های امن، مکانیابی و ایجاد موانع اشاره نمود(عباس پور، .(5 :1388
