بخشی از مقاله
چکیده
در جهان امروز شهرها و دانش مربوط به شناخت، طراحی و توسعهی آنها همپای یکدیگر رشد میکنند. ایدههای نوین و تجربههای جدید در زمینهی توسعهی شهری، آیندهی شهرهای ما را دگرگون خواهند کرد. نظام دانشگاهی کشور به عنوان پرورش دهندهی مدیران و طراحان آینده شهرها، نقش مهمی در روند توسعهی شهری خواهد داشت. پژوهشی که این نوشتار بر پایهی آن ارائه میگردد، از نوع کاربردی بوده و به روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است.
با بررسی قوانین و مقررات جاری در زمینهی توسعهی شهری، ساختار و محتوای پیشنهادی دروس در نظام دانشگاهی و نیز دیدگاهها و نظرات دانشجویان در رشتههای معماری و شهرسازی، بر اساس تکنیک سوات، نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصتها و تهدیدهای پیش روی نظام آموزش معماری و شهرسازی کشور شناسایی شده و با توجه به آنها، پیشنهادهایی در قالب راهبردی ارائه شده است. بر این اساس بهرهگیری از منابع جدید و روزآمد، یادگیری مهارتهای مرتبط با صنعت و جامعهی حرفهای و تغییر در شیوهی ارزشیابی دروس در دانشگاهها، راهکارهایی هستند برای ارتقای کارآمدی نظام آموزشی ارائه میشوند.
مقدمه
آموزش معماری و شهرسازی در دانشگاههای ایران، سابقهی به نسبت زیادی دارد. سالهاست که دانشآموختگان این رشتهها از دانشگاههای مختلف در سراسر کشور فارغ التحصیل شده و وارد بازار کار و عرصهی تصمیمگیری و تصمیمسازی در زمینهی توسعهی شهری در کشور میشوند.
به طور کلی دانشجویان معماری و شهرسازی در دانشگاه میآموزند که شهرها بر اساس نیاز، سلیقه، اعتقادات و به طور کلی فرهنگ ساکنان خود طراحی و ساخته میشوند. آنها میآموزند که طراحی یک ساختمان، یک فضای شهری یا ساختار کلی کارکردی یک شهر باید بر اساس اقلیم، شیوهی زندگی و میل ساکنان شهر انجام پذیرد. اما آنچه در پیرامون ما و در سطح شهرهای ما روی میدهد و جریان مییابد، فاصلهی شگفتانگیزی با این آموزههای فراگیر دارد. چه در سطح خرد - طراحی یک بنا - و چه در سطح کلان - طراحی و برنامهریزی شهری - آنچه اجرا میشود و گسترش مییابد، نشانی از فرهنگ محلی و شیوهی زندگی مردمان هر شهر و منطقه ندارد. چنانکه ساختمانی که در شرق کشور طراحی و ساخته میشود، تفاوتی با ساختمانهای غرب کشور ندارد.
مشابه فضای شهری که در مناطق گرم و خشک کشور طراحی میگردد، در طراحی فضاهای شهری شمال نیز دیده میشود. در واقع چنان مینماید آنچه که به عنوان معماری و شهرسازی اجرایی شناخته میشود، نسبتی با آنچه در دانشگاههای کشور آموزش داده میشود ندارد. از دیگر سو بسیاری از دانشجویان و حتی دانشآموختگان رشتههای معماری و شهرسازی، تصور روشنی از آیندهی شغلی خود ندارند.
به نظر میرسد زمان آن فرا رسیده است که با نگاهی دوباره به فرایند و نظام آموزشی رایج در دانشگاهها و همچنین نقش مورد انتظار از معماران و شهرسازان در ساختار اداری و اجرایی کشور، دلایل ناهماهنگی و عدم تناسب میان آموختهها و تجربههای اجرایی در کشور شناسایی شده و از این راه، کارآمدی و موفقیت دورههای آموزش معماری و شهرسازی در دانشگاههای کشور بالا برده شود.
هدف و فرایند کلی پژوهش
هدف عمدهی مورد نظر نگارندگان، بررسی نقش، انتظارات و توقعات موجود از دانش آموختگان رشتههای شهرسازی و معماری در ایران میباشد تا به این وسیله پیشنهادهایی برای افزایش سطح کارآمدی نظام آموزش معماری و شهرسازی کشور ارائه شده و با نزدیکتر شدن آموزشهای نظری به تجربهها و نیازهای موجود در شهرها، به پیشرفت و آبادانی شهرهای کشور منجر گردد.
در این نوشتار تلاش شده است با مطالعهی قوانین و مقررات رایج در عرصهی شهرسازی و معماری کشور، نقش معماران و شهرسازان در عرصهی اجرایی در سطح شهرها شناسایی و جمعبندی گردد. سپس با بررسی شرح درسهای مصوب شورای عالی برنامهریزی برای رشتههای تحصیلی معماری و شهرسازی در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد، انتظارات از دانش آموختگان این رشتهها در نظام آموزش عالی کشور روشن شود. در گام بعدی نیز با جمعآوری نظرات و دیدگاههای دانشجویان رشتههای معماری و شهرسازی دانشگاههای بجنورد و یزد - به عنوان نمونههای موردی - ، توقعات دانشجویان این رشتهها از آموزشهایی که دریافت میکنند و فعالیتهای آیندهی آنها، تجزیه و تحلیل شده است.
روش تحقیق
به طور کلی این پژوهش از نوع کاربردی شناخته میشود و در آن از روشهای مطالعه اسنادی و همچنین مشاهده و تهیهی پرسشنامه برای جمعآوری دادههای مورد نیاز بهره گرفته شده است. این دادهها به کمک روشهای آمار توصیفی و با کمک نرم افزار SPSS 18 پردازش و تحلیل شدهاند. بنابراین روش انجام این پژوهش، توصیفی و تحلیلی میباشد. در پایان نیز بر اساس یافتهها و اطلاعات حاصل از پردازش دادههای اولیه، جمعبندی و نتیجهگیری شده است و بر پایهی این نتایج، جدول فرصت - تهدید و قوت - ضعف - SWOT - تنظیم و بر اساس آن پیشنهادهایی در قالب راهبردهای کلی برای بهبود ساختار و محتوای آموزش معماری و شهرسازی و نزدیک کردن آموزشهای دانشگاهی با تجربههای عملی در قالب یک برنامه راهبردی ارائه شده است.
پیشینه ی پژوهش
در پژوهشی که در سال 1384 در دانشگاه تهران انجام پذیرفته، [1] دوره دکترای شهرسازی در این دانشگاه از سال 1373 تا 1383 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. نتیجهی این پژوهش نشان میدهد این دورهها به طور نسبی موفق بودهاند اما با توجه به تنگناهای موجود، نیازمند بازنگری و اصلاح برخی موارد هستند. پیشنهادهای این پژوهش در قالب قوانین و مقررات موجود طراحی و ارائه شدهاند و تغییرات ساختاری در محتوای دوره در نظر نبوده است.
در پژوهشی دیگر که در سال 1386 انجام شده است، دانشکدههای معماری ایران در راستای آموزش معماری پایدار ارزیابی شدهاند. نتیجه نشان میدهد که برنامهی مصوب ایستای آموزش حال حاضر معماری در ایران ظرف مناسبی برای آموزش پایداری نبوده و برنامهای منعطف و نظاممند مورد نیاز میباشد.
در یکی دیگر از پژوهشهای مرتبط، با تنظیم پرسشنامه، معیارهای انتخاب رشتهی طراحی شهری از سوی دانشجویان در سال 1388 بررسی و تحلیل شده است. نتیجهی این پژوهش نشان میدهد که فرصت ارتقای کیفیت محیط، شهرت و شانس درآمد بالا از عوامل اصلی در انتخاب این رشته در میان دانشجویان بوده است.
چارچوب نظری
آموزش معماری به شیوهی نوین در ایران توسط باستانشناسان فرانسوی و دانشآموختگان معماری مدرسهی عالی ملی هنرهای زیبای فرانسه بنیانگذاری شده است. دانشکدهی معماری پردیس هنرهای زیبا با بیش از هفتاد سال سابقهی آموزشی اولین دانشکدهی معماری در ایران شناخته میشود. تا سال 1377 پذیرش دانشجو به صورت کارشناسی ارشد پیوسته بود. از سال 1378 و در قالب برنامه ی متمرکز کشوری، دورهی کارشناسیارشد پیوسته به دورهی کارشناسی تغییر پیدا کرد.
برنامه ی دوره دکترای معماری در ایران نیز برای اولین بار در سال 1369 توسط دانشکدهی معماری تهیه و به تصویب شورای عالی برنامهریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی رسید. از سال 1371 نیز پذیرش اولین دورهی دکترا آغاز گردید. برنامههای درسی آموزش عالی و به تبع آن آموزش معماری حال حاضر دانشکدههای معماری ایران محصول فعالیت عمدهی نهاد شورای عالی برنامهریزی است که از اواخر سال 1363 فعالیت خود را آغاز نموده است.
در رشتهی معماری از سال 1379 که کارشناسی ارشد پیوستهی معماری به کارشناسی معماری تبدیل گردید، کماکان از برنامهی سال 1363 با کاهش واحدها از 169 به 140 و تغییراتی بسیار اندک در محتوای آن استفاده میگردد .دوره ی کارشناسی مهندسی معماری با طرح نهایی حداقل چهار سال به طول میانجامد.
