بخشی از مقاله
چکیده
دانشگاه و آموزشعالی به مثابه یک زیرسیستم مهم از سیستم جامعه؛ بر همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، زیستمحیطی و... تأثیرگذار است و بالتبع از تغییر و تحولات جامعه و نهادهای درونی آن نیز متأثر است. تحولاتی که در کنترل سیستم دانشگاه نیست؛ اما دانشگاه به عنوان سازمانی زنده و پویا ضرورتاً میبایست نسبت به این تغییر و تحولات واکنش نشان دهد تا ضمن حفظ پویایی خود؛ در جایگاه یک کنشگر فعال عمل کند؛ در غیر این صورت به سمت سکون و بیتحرکی حرکت میکند. از جمله این تغییر و تحولات میتوان به کاهش جمعیت دانشجویی، کاهش منابع مالی و حمایتهای دولتی، افزایش رقابت، افزایش تقاضا برای کسب آموزش با کیفیت - از سوی متقاضیان - و... اشاره کرد
بنابراین انتخاب راهبرد بهینه به منظور واکنش مناسب و به موقع میتواند یاری رسان باشد. از اینرو ادغام دانشگاهها یکی از این راهبردها است که در نظامهای آموزشعالی تحت عنوان راهبردی رایج و مقبول مطرح میشود. در نوشته حاضر با تکیه بر ضرورت وجودی این مفهوم در آموزشعالی ابتدا به روشنسازی مفهوم ادغام و ادغام در آموزشعالی، وجوه و اشکال گوناگون آن، دلایل ادغامها، سطوح مختلف ادغام، تجارب سایر کشورها در این زمینه و آینده پژوهی آن پرداخته میشود.
سپس در ادامه برای اجرای موفقیتآمیز ادغام یکسری ملزومات اساسی تشخیص داده شده است - در اینجا بخشی از این ملزومات روشن شده است - . از جمله: نقش مدیریت سازمان در هدایت فرآیند ادغام، مدیریت تعارضات و کشمکشهای درونی و بیرونی دانشگاه، نقش مدیریت منابع انسانی و مشارکت حداکثری و ارتباط با کارکنان و هیئتعلمی و... در پروسه ادغام، علاوه بر این توجه ویژه به فرهنگ حاکم بر دانشگاه که به نظر میرسد از همه موارد مذکور مهمتر باشد.
پیشزمینه
ادغام یک پدیده تجاری است که معمولاً به عنوان استراتژی توسعه مورد استفاده قرار میگیرد، ادغام یا اکتساب پدیده جدیدی نیست، بلکه یک رویکرد رشد سازمانی است که به طور وسیعی به عنوان ابزاری برای توسعه بینالمللی، شرکتهای چند ملیتی مورد استفاده قرار میگیرد - جدین و ساد1، . - 2016 به عبارتی یکی از استراتژیهای سطح شرکتها، استراتژی اکتساب و ادغام سازمانها و شرکتهاست. امروزه رقابت جهانی به حدی افزایش یافته است که تکیه بر کارایی درونی و نقاط قوت بنگاه به تنهایی موجب دوام و رشد آن نمیشود
اثربخشی این استراتژی بستگی بسیاری به برنامهریزی گسترده و اجرای دقیق آن دارد - نهاوندی و ملکزاده3، . - 1998 فهم این موضوع اهمیت دارد که ادغامها و اکتسابها بهوسیله یکسری محرک خارجی هدایت میشوند. به نظر میرسد
رابطه مستقیمی بین فعالیتهای ادغام و نیروهای اقتصادی ملی و بینالمللی وجود دارد
علاوه بر توجیه اقتصادی ادغامها، عواملی بسیاری همچون: دسترسی به سیستم راهآهن، ساخت اتومبیل، مطرح شدن مفاهیمی همچون رشد و توسعه، رقابتهای بینالمللی، دستیابی به منافع بیشتر، گسترش حوزه تحت فعالیت شرکتها، جهانیشدن، پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و... همه و همه در زمان خود؛ شرکتها و صنایع را به سمت موجهای ادغام رهنمون میکرد. به طوری که هم اکنون ادغامها به عنوان راهبردهای جهانی شناخته میشوند و استفاده از آنها نه تنها در یک کشور خاص و صنعت خاص بلکه در همه کشورها و در همه نهادها اعم از شرکتها و صنایع تولیدی، بانکها، آموزشعالی و... قابلیت کاربرد دارند.
شروع بحث ادغام، با ادغام شرکتها، صنایع و بنگاههالزوماً به این معنا نیست که ادغامها فقط در این سازمانها قابلیت کاربرد داشته باشد؛ بلکه در اینجا فقط بنا به دلایلی از جمله اینکه بحث ادغام ابتدا از اینگونه سازمانها شروع و در ادامه به دانشگاهها و مؤسسات آموزشعالی وارد شد و دیگر اینکه پژوهشهای موجود نیز بیشتر حوزه شرکتها، بانکها و بنگاهها صورت گرفته است. در هر حال طبق تحقیقات، چارچوب مفهومی ادغامهای صورت گرفته در حوزه شرکتها میتواند برای آموزشعالی نیز کاربرد داشته باشد
گذشته از این "ادغام در آموزشعالی یک واقعیت است" - همان منبع، ص . - 4 به عبارتی"امروزه روند ادغامها به دلیل تغییرات سریع محیط آموزشعالی در نتیجه جهانیشدن، فناوریهای جدید اطلاعاتی، افزایش بازار رقابتی و دیگر نیروهای فشار، کموبیش در آموزشعالی مشاهده میشود. چگونگی واکنش کالجها و دانشگاهها به این تغییرات، غیرقابل پیشبینی است؛ ولی احتمال دارد که روند ادغام را دنبال کنند. بنابراین درک محرکهای ادغام آموزشعالی، شکل و غالب این ادغامها، اهداف این ادغامها، و نحوه برنامهریزی و مدیریت آنها اهمیت بسزایی دارد".
مفهوم ادغام در آموزشعالی
فرهنگ آکسفورد ادغام - merger - را به معنی عمل پیوستن دو یا چند سازمان یا حرفه در یک یکدیگر تعریف میکند، این ادغام میتواند بین دو بانک یا با هدف ادغام دانشگاهها باشد. فرهنگ فارسی عمید ادغام را درآمیختن چیزی در چیزی، در هم کردن." پس در لغت وقتی ادغام میگوییم، منظورمان یکپارچگی، یکی شدن و به هم پیوستن دو یا چند چیزاست
در این زمینه کلمات گوناگونی با ادغام، مترادف دانسته شده است. در اینجا به اختصار این واژهها آورده شدهاند؛ - Incorporationالحاق - ، - Consolidationتلفیق - ،Allianz - اتحاد - ، Acquiring - companyشرکت تحصیل کننده - ، - Target companyشرکت هدف یا شرکت منظور - ، - Takeoverتصاحب - ، - Acquisitionاکتساب، مالکیت - ، - Combinationترکیب - ، Collaboration/co-operation - همکاری - .
ادغام واژهای است که در سالهای اخیر استفاده فراوانی از آن میشود، در این میان برداشتهای متفاوتی نیز از آن مطرح و با کلماتی بسیاری از لحاظ معنایی مترداف دانسته شده است. بنابراین در منابع مختلف نیز تعاریف گوناگونی از آن آورده شده، که این خود حدود و ثغور این مفهوم را متغیر کرده است.
در متون داخلی با توجه به کاربردی بودن این مفهوم در راهبردهای سازمانی اعم از آموزشی و صنعتی، بانکی و... معمولاً مدیران و سیاستگذاران متولی تغییرات در سازمانها در معانی مختلف این مفهوم اختلاف نظر دارند، اختلاف نظر در باب کلمات مترادف و البته متفاوتی که گه گاهی محل تنش در تصمیمگیریها است؛ به عنوان مثال بسیاری از مدیران مؤسسات آموزشعالی هم در ادغامهای بین دو دانشگاه و هم در طرح ساماندهی مؤسسات آموزشعالی که اخیراً در کشور مطرح شده است، بر سر اینکه از چه اصطلاحی در قراردادها و آیین نامههای بین طرفین استفاده کنند با هم اختلاف عقیده دارند، مفاهیمی مانند - ادغام، تجمیع، انحلال، الحاق، تلفیق و همکاری و... - .
در هر حال »زمانی که جستجو برای امکانات و منابع فراتر از سطح مؤسسه و در اختیار دیگر مؤسسات یا به وسیله ترکیب مؤسسات در یکدیگر محقق میشود؛ یک محدوده انتخاب برای مدیران دانشگاهها و مدیران ملی و منطقهای به وجود میآید. هر مقیاس کار کردن باهم - ترکیب، ادغام - با همکاری آغاز میشود. تقرباًی همه مؤسسات، بعضی در فرم - شکل - همکاری پژوهشی و برخی نیز در مقدمات تدریس و آموزش با دیگر مؤسسات همکاری میکنند. این همکاری به عنوان کار کردن دو یا چند شریک با هم در یک بخش از فعالیتشان که انتخاب کردهاند، تعریف میشود
